Pirinioetako ibarretik mendebalderago dagoena da, eta, beraz, garaiera txikiena duena. Kontraste handia dago iparraldean, Pirinioetan bertan, Kintoa edo Eugiko urtegia bezalako leku menditsuekin, eta hegoaldean, Pirinioaurrekoan, malda txikiagoekin eta nekazaritzaren presentzia handiagoarekin, bai eta zabalera handiagoarekin ere. Bertako arkitektura ere aldatu egiten da ipar-hego ardatzaren arabera; izan ere, iparraldekoa piriniotar estilokoa da eta Erroibarrekoaren antzekoa. Fatxada zuriak ditu, harri grisaxkazko bordurekin eta egurrezko apaingarriekin; hegoaldekoa, berriz, pirinioaurretar estilokoa da, eta etxeak harriz estalita daude erabat, eta teilatuak ez dira hain aldapatsuak.
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[5]
Eçteriuar (?)
Ezteribar (1066)
Ezterivar (1127)
Ezteribivarr (1132)
Ezteriuar (1137)
Ezteriuarr (1137)
Azteriuar (1192)
Vallis de Eçteriuarr (1203)
Eztirivarr (1268)
Esterivarr (1280)
Val de Estheriuar (1366)
Val d'Ezteriuar (1366)
Val d'Ezteriiuarr (1366)
Val de Esteribar (1534)
Esteribar (1800)
Esterenibar (1911)
Esteribar (1947)
Etimologia
Udalerriaren egungo izen ofiziala Esteribar da. Alde batetik, argi eta garbi identifikatzen da izenaren bigarren elementua ibar (esteribarreraz eta artzibarreraz: iber) dela, "haran" esan nahi duena. Puntu honi dagokionez, adituek bat egiten dute, Esteribar ibar bat baita, horrek ez du zalantzarik uzten. Hala ere, ez dago argi ester edo ezter izenaren lehen elementuaren esanahia. Horri buruzko teoria ugari daude.
Julio Altadillek, ibarraren izena eztarri esan nahi duen euskal "eztarri" hitzarekin lotzen zela uste zuen, eta, beraz, Esteribarrek (Eztarribar), "haran estu" edo "eztarriko harana" bezalako zerbait esan nahi zuela uste zuen. Hipotesi hori Jean-Baptiste Orpustanen hipotesiarekin bat etorriko litzateke, zeinarentzat Ezterenzubi eta Ezterengibel izenetako toponimo baxenabartarrak, hurrenez hurren, "eztarrien zubi" eta "eztarrien atzean" gisa itzuli behar diren, Altadillen esanahi bera emanez ester edo ezter hitzari.
Julio Caro Barojak Altadillen hipotesia aipatzeaz gain, ibarraren izena azaltzeko beste bi hipotesi proposatu zituen. Alde batetik, esaten zuen Esteribar "ehiztari" izenarengandik etor zitekeela eta, beraz, Esteribar (Ehiztaribar) "ehiztarien harana" izango zela, ibarraren izena bertako biztanleriaren jarduera ekonomikotik zetorrela. Hipotesi hau justifikatzeko, Jose Yanguas Miranda aipatzen du, bere lanetako batean, Esteribarren petxeroei ehiztariak deitzen zitzaiela esaten zuena. Esteribar "ehiztarien harana" bezala ezagutzen zen Erdi Aroan; izen hau, zituzten ehiza pribilegioengatik eta zerga bezala ordaintzen zituzten ehizakiengatik ematen zitzaion.
Hipotesi alternatibo gisa, Barojak ere aipatzen du izena latinetik etor zitekeela, adibidez Val Dexter (eskuinaren harana), d'exter ibar bilakatuko zena (hauza bera gertatzen da ZuberoakoIbarresküin kasurekin, okzitanierazVal Dextre bezala ezagutzen dena, baina kasu honetan ibar hitza eskuin hitzaren aurrekoa da). Azkenik, ibarraren izena antroponimo bat izateko aukera aipatu behar da, izen propio batekin lotua. Nafarroan izen propioekin lotutako toponimo ugari daude, normalean -iz, -oz, -ain edo -ano motako atzizkiekin batera etortzen direnak, eta, oro har, Erromatar Inperioaren garaikoak direnak. Ibarraren antzinako izenetako bat Azteribar izateak eta, hain zuzen ere, Esteribarren Azterain izeneko herri hustu bat egoteak, nafar antroponimoen eredu tipikoari jarraitzen dionak, bailararen izenak "Azteren harana" baino ez duela esan nahi iradokitzen dute, hau bailara behin izan zuen jabea delarik.
Hondo gorri batez eta aurrean bere koloreko zuhaitz batez osatuta dago, otso beltz batek zeharkatua
»
Bandera
Esteribarko banderak Esteribarko armarria dauka hondo gorri baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.
Geografia
Esteribar Zangozako merindadean kokatzen da Iruñerriko gune metropolitarraren iparraldean. Ibar nahiko luzea da, eta Pirinioetako mendebalderagoko mendien lehen maldetaraino heltzen da.
Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.
Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.
Estazio meteorologikoak
Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[7] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[8] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[9]Irotzen dagoen neurgailuak balio zehatzagoak ematen dizkie ibarreko herri gehienei, batez ere hegoaldekoak, hobeto asimilatzen baitira bertako baldintza klimatikoetara. Zubiriko estazioak ibarraren erdialderako balioak hartzen ditu, horien artean herri garrantzitsuenetako batzuk daudelarik, Urdaitz edo Larrasoaña kasu. Eugikoak, bere aldetik, ibarreko goialdeak aztertzea ahalbidetzen du, baita Eugi, Urtasun eta Iragi herriak ere.
Esteribar, tradizionalki, pasabide izan da. Pirinioak zeharkatzeko biderik errazena (edo, gutxienez, mendeetan gehien ibili den bideetako bat), Esteribar Iruñerritik igotzen zen, Arga ibaiaren ibilbideari jarraituz, hortik, ondoko Erroiberrara salto egiteko eta Ibañeta mendatetik, Pirinioak zeharkatzeko. Uste denez, bere historian zehar Iberiar penintsulari eragin dioten migrazio eta inbasio handi gehienak, Pirinioen beste aldetik datozenak, bide honetatik iritsi ahal izan ziren, Esteribar zeharkatuz, adibidez, Penintsulara zenbait mendez iritsi ziren zeltak.
Esteribar, Erromatar Inperioaren hondamendia eragin zuten germaniar inbasioen sarbide izan zen, eta, ondoren, arabiarrek, Frankoen Erresumaren inbasio saiakeran erabili zuten bidea ere izan zen. Erdi Aroan, ibarra zeharkatzen zuen ibilbide hori, erromatarren galtzadaren oinordeko zena, Donejakue Bidearen zati bihurtzen da, erromesaldirako eta Europa arteko kultura-trukerako bide. XII. mendea da bidearen gailurra, eta Esteribarren erromesentzako hainbat aterpetxe eta ospitale eraikitzen dira. Donejakue Bidea ibarraren hegoaldeko erdialdeko komunikazio-arteria zen.
Esteribar ibarrari buruzko lehen aipamen idatzia 1066an dokumentatu zen Larrasoañako San Agustin monasteriokoLeireko abadiari egindako dohaintza zela eta. Erdi Aroan, Esteribar, ehiztarien ibarra bezala ezagutzen zen. Bertako biztanleak ehizatik, nekazaritzatik, abeltzaintzatik eta baso-ustiapenetik bizi ziren. Ibarreko biztanle gehienak petxeroak ziren arren, erregeari edo Orreagako monasterioari zergak ordaindu behar zizkietenak, haraneko herri batzuetan kapare nobleak zeuden, haranean kontserbatzen diren jauregi eta oinetxe batzuk bere presentziaren testigantza bezala geratu zirelarik.
1835. eta 1845. urteetako udal erreforma egin aurretik, ibarreko kontzeju bakoitzak erregidore bat zeukan, herrietako etxeen artean txandaka aukeratua. Erregidoreek aldi berean, ibar osoan agintzen zuen diputatu bat izendatzen zuten. XIX. mende erditik aurrera Esteribar udalerri independente bihurtu zen, Erdi Aroan zehazturiko muga berak mantenduz. Ibarrak gaur egun erabiltzen duen armarria (zuhaitza zeharkatzen duen otsoa) 1841. urtean hasi zen erabiltzen, ibarra udalerri independente bihurtzean.
XIX. mendearen erdialdean Uharte eta Zubiri bitarteko errepidea eraiki zen. 1920ko hamarkadan Esteribarrek lau errota, sei eskola eta tailer edo lantegi txiki batzuk zeuzkan.
Ibarreko beste biztanlerik garrantzitsuenak, Eugik, istorio gorabeheratsua izan du. Mugarri garrantzitsuenen artean aipatzekoa da 1535etik aurrera hemen kokatu zela Olaberriko arma-fabrika bezala ezagutzen den Munizioen Errege Fabrika, XVIII. mendera arte aktibo mantendu zena. 1930ean, fabrika honen hondakinetatik gertu, Europako garrantzitsuenetakotzat jotzen den magnesitazko aztarnategi bat aurkitu zen, honen ustiaketa, 1945etik aurrera, ibarraren zati honetako paisaia erabat aldatu zelarik. Haranaren zati honen irudia errotik aldatu zuen beste elementua, 1970eanEugiko urtegia eraikitzea izan zen, Iruñerriari edateko ura emateaz arduratzen dena.
1990eko hamarkadatik hasita, ibarra osatzen duten kontzejuetako batzuetan aldaketa sakona bizi izan zen. Aldaketarik handiena Ollokin izan zen, Iruñerriarekiko hurbiltasuna dela eta, eraikuntza enpresa askok etxebizitza berriak eraiki zituzten kontzejuko etxe zaharren inguruan. Horrez gain, Uharteko eta Zubiriko errepidearen bi aldeetan, Ollokin ere bai, hainbat enpresaren eraikinak altxatu dira, Cinfa esaterako.
Etxebizitza berriek hazkunde demografikoa bultzatu dute, batez ere Ollokin, baina baita Zubirin, oro har, errepide nagusitik hurbilen dauden kontzejuetan.
Demografia
2023 urteko erroldaren arabera 2832 biztanle zituen Esteribarrek.[13]
1842
1857
1860
1877
1887
1897
1900
1910
1920
1930
1940
1950
1960
1970
1981
1991
2001
2011
2021
1917
2134
2038
2041
2072
2076
2055
2224
2195
2396
2327
2214
2160
2038
1492
1412
1454
2326
2790
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Esteribarko kontzeju, leku eta etxaldeetako biztanleriaren banaketa 2020an
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Ibarreko enpresa nagusia eta enblematikoena Magnesitas Navarras, S. A. da. 1930eanEugitik gertu magnesitazko aztarnategi garrantzitsu bat aurkitu zen. 1945ean MAGNA enpresa sortu zen aztarnategi hori ustiatzeko. MAGNAk aire zabaleko meatze ustiategi bat du Eugin, eta enpresaren bulegoak eta kontzentrazio eta kiskaltze instalazioak Zubiri inguruan daude. Enpresak 150 langile baino gehiago ditu gaur egun Esteribarreko lantegietan. Aztarnategi hau nazioartean ere ezaguna da bertan aurkitutako dolomita aleen kalitateagatik, munduko onenetarikotzat jotzen baitira.[14]
Cinfa farmazeutikoak 2008anOllokilanda industrialdeko Ollokin jarri zuen lantegi berria. IMS Health aholkularitza independentearen arabera, Cinfa Euskal Herriko eta beste iberiar herrialdeetako botiketan emandako sendagai-unitateen bolumenean lehena da, beste enpresa multinazional batzuen aurretik. Cinfa bigarren enpresa da sendagai generikoen salmentaren rankingean Iberiar Penintsulan. Gaur egun, Cinfa enpresak 900 langile ditu.[15]
Politika
Esteribarko udaletxeaZubiri kontzejuaren kanpoaldean dago. Udalbatza ibarreko alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Mikel Gastesi Zabaleta da, Euskal Herria Bilduko hautagai gisa aurkeztu zena.
Esteribarko alkatea UPN alderditik gertu dagoen Esteribarko Talde IndependentekoFrancisco Borda Garde (Borda bera UPNko kidea da) izan zen 1995etik2011ra. 2007an Udalako bederatzi zinegotzietatik hiru lortu zituen taldeak, eta Esteribarko Hauteskunde Elkartea taldearen botoei esker lortu zuen alkatetza, Nafarroa Bai alderdirik bozkatuena izan bazen ere. Baliogabeko botoak 90 izan ziren (emandako guztien %7,62) eta 52 boto zuri izan ziren (botoen %4,77). Abstentzioa %22,40koa izan zen.
Esteribarko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Mikel Gastesi Zabaleta da, Euskal Herria Bildukoa. Zinegotziak 10 daude:[18]
Koldo Zuazok, 2010ean, Esteribarko iparraldea (Zubiritik iparraldera) nafarrera euskalkian sailkatu zituen eta gainerakoa atzerakada-eremuan, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[22]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen daude Esteribarrera (iparesteribartar eta erdiesteribartar aldaerak) eta Artzibarrera (hegoesteribartar aldaera) azpieuskalkietan. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Esteribarko mintzaira zaharra oso hiztun gutxik dakite. 2007koudazkenean, Esteribarren ez zegoen esteribarrerazko edo artzibarrerazkoeuskaldun gutxienik, eta, beraz, bi azpieuskalkiak hilda daude ibarran.[23]
↑Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
↑Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
.jpg)
.png)
