Gizon

Gizonaren ikurra

Gizona^[1] gizaki arra da. Oro har, gizon hitza gizaki ar heldua izendatzeko erabiltzen da, nahiz eta heldugabeez aritzeko mutil erabili ohi den.

Gizaki hitza bera gizon hitzarekin erlazionatuta dago. Gizontasun terminoa gizonak dituen zenbait ezaugarri eta nolakotasun adierazteko erabiltzen da batzuetan, esaterako indarra edo kemena. Gizonari dagokiona adierazteko, azkenik, maskulino izenondoa erabiltzen da.

Ugaztun gehienak bezala, gizon batek, bere genoman, amaren X kromosoma eta aitaren Y kromosoma jasotzen ditu. Umeki arraren sexu-bereizketa SRY geneak egiten du, Y kromosoman dagoena. Nerabezaroan, hormonek androgenoen produkzioa bultzatzen dute, eta horrek ezaugarri sexual sekundarioen garapena dakartza. Horrek, sexuen arteko ezberdintasun gehiago sortzen ditu. Oro har, gizonezkoek masa muskular handiagoa dute; ilea izan ohi dute aurpegian, eta, gorputzean, gantz gutxiago.

Arren anatomia, izan ere, emeen anatomiatik bereizten da ugalketa aparatuaren anatomiarengatik. Zakila, barrabilak, hodi deferenteak, prostata eta epididimioa dira arrek dituzten guruinak.

Gizakiaren historian zehar, genero-rol tradizionalek sarritan definitu eta mugatu dituzte gizonen jarduerak eta aukerak. Gizonak, sarritan, soldadutzarako behartuta daude, edo heriotza-tasa handiak dituzten lanbideetara bideratzen dira. Erlijio-doktrina askok arau batzuk zehazten dituzte gizonentzat, hala nola erdainkuntza erlijiosoa.

Etimologia

Gizon hitzaren etimologiari dagokionez, ikus Euskaltzaindiaren Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200)^[2].

Biologia

Giemsa tindaketa erabiliz giza ar baten kariograma. Giza arrek, normalean, XY konbinazioa dute.

Giza ar baten kariograma Giemsa tindaketa erabiliz. Giza arrek, normalean, sexuaren determinazio eta bereizketa (giza) XY konbinazioa izaten dute.

Leonardo da Vinciren Uomo Vitruviano artelanak gizon baten proportzioak erakusten ditu.^[3]

Gizakietan, espermatozoideek X edo Y sexu kromosoma bat daramate. Y kromosoma daraman espermatozoide batek emearen obulua ernaltzen badu, ondorengoek kariotipo maskulinoa (XY) izango dute. SRY genea, normalean, Y kromosoman aurkitzen da, eta barrabilen garapena eragiten du, eta, aldi berean, gizonezkoen sexu-bereizketaren beste alderdi batzuk gobernatzen ditu. Gizonezkoen sexu-bereizkuntza barrabilen mendekoa da; emakumezkoen bereizketa, ordea, ez da gonaden mendekoa^[4].

Lehen mailako sexu-ezaugarriak (edo sexu-organoak) jaiotzean dauden eta ugalketa-prozesuan parte hartzen duten ezaugarriak dira. Gizonen sexu-ezaugarri nagusiak zakila eta barrabilak dira.

Gizakiak dimorfismo sexuala dauka hainbat ezaugarritan, eta nahiz eta horietako askok ez eduki lotura zuzenik ugaltzeko gaitasunarekin, badaukate zerikusirik erakarpen sexualarekin. Desberdintasun nagusiak altueran, pisuan, eta gorputzaren egituran daude, nahiz eta beti ez den eredua betetzen. Esaterako, gizonak oro har emakumeak baino altuagoak dira, baina bi sexuetako jende askok altuera ertaina daukate^[5].

Gizon heldu baten argazkia (eskuinean), eme heldu batekin alderatuta. Pubiseko ilea kendu egin zaie biei.

Gizakiengan, bigarren mailako sexu-ezaugarriak, izan ere, pubertaroan agertzen diren ezaugarriak dira^[6][7]. Ezaugarri horiek bereziki nabarmenak dira sexuak bereizten dituzten ezaugarri sexu dimorfiko karaktereetan, baina, sexu-ezaugarri nagusietan ez bezala, ez dira zuzenean ugaltze-sistemaren parte^[8][9][10]. Gizonei dagozkien sexu-ezaugarri sekundarioak honako hauek dira:

• Pubiseko ile gehiago zakilaren inguruan eta besapeetan
• Ile gehiago aurpegian
• Emakumeek baino esku eta oin handiagoak
• Sorbalda eta bular zabalagoak^[11].
• Eskeleto eta hezur handiagoak.
• Gihar-masa handiagoa.
• Haur edo emakume baten ahotsa baino nabarmen sakonagoa^[9].
• Laringe handitua (Adanen sagarra izenez ere ezaguna)^[11].

Gizonek emakumeek baino pisu handiagoa dute^[12].Gizonak, batez beste, emakumeak baino altuagoak dira, % 10 inguru^[12]. Gizonek, batez beste, emakumeek baino gerri handiagoa dute, aldakarekin alderatuta. Emakumezkoetan, hatz erakusleak eta eraztunak tamainaz antzekok izan ohi dira, edo hatz erakuslea eraztun-hatza baino apur bat luzeagoa da, eta gizonezkoen eraztun-hatza luzeagoa izan ohi da^[13].

Ugaltze-aparatua

Sakontzeko, irakurri: «Gizonezkoaren ugaltze-aparatu»

Giza gizonezkoen beheko sabelaren alboko ebakidura bat, gizonezkoen ugaltze-aparatuaren anatomia erakusten duena

Gizonezkoen ugaltze-aparatuak kanpoko eta barneko genitalak ditu. Gizonezkoen kanpoko genitalak dira: zakila, gizonezkoen uretra eta barrabil-zorroa; gizonezkoen barruko genitalak, berriz, barrabilak, prostata, epididimoa, Semen-besikula, hodi deferenteak, hodi-isurlea eta guruin bulbouretrala^[14].

Ugaltze-sistema maskulinoaren funtzioa ernal-hazia ekoiztea da, espermatozoideak daramana eta, beraz, emakume baten barruan obulu batekin lot daitekeen informazio genetikoa. Emakume baten umetokian sartzen den espermatozoidea eta gero Falopioren tronpetara, obulu bat ernaltzen du, eta obulu hori Umeki bihurtzen da; ugaltze-aparatu maskulinoak ez du inolako funtziorik betetzen haurdunaldian. Gizonezkoen ugalketaren eta hari lotutako organoen azterketari, andrologia deritzo^[15].

Testosteronak Wolffen-en hodien garapena, zakila eta, eskrotoan, eskroto-izurrak ixtea sustatzen du. Sexu-bereizketan garrantzitsua den beste hormona bat Müllerren hodien aurkako hormona da, Müllerren hodiaren garapena inhibitzen duena. Gizonengan, pubertaroan, testosteronak, hipofisiak askatutako gonadotropinekin batera, espermatogenesia estimulatzen du^[16].

Osasuna

Munduan, osasunari buruzko genero ezberdintasun gehienak emakumeei eragiten dien arren, batzuetan, egoerak gizonezkoen aurka jokatzen du. Horietako bat gatazka armatuak dira, non gizonak izaten diren berehalako biktimak. 1955etik 2002ra arteko 13 herrialdetako gatazka-ikerketa batek aurkitu zuenez, gerrak eragindako heriotza bortitz guztien % 81 gizonak ziren^[17]. Gatazka armatuez gain, indarkeria-eragin handia duten eremuek, hala nola droga-kartelek kontrolatutako eskualdeak, gizonak dira heriotza-tasa handienak pairatzen dituztenak^[18]. Hori dator maskulinotasun-idealak jokabide oldarkor eta norgehiagokakoekin lotzen dituzten gizarte-sinesmenetatik^[19]. Azkenik, ikusi izan da ingurune ekonomikoetako bat-bateko aldaketa bortitzak eta gizarte-segurantzako sareak galtzea, batez ere gizarte-laguntzak eta janari-kupoiak, gizonen artean alkohol-kontsumoaren eta estres psikologikoaren maila handiagoekin ere zerikusia dutela, eta, horren ondorioz, gizonezkoen heriotza-tasa handitu egin da. Izan ere, egoera horiek, askotan, zaildu egiten dute gizonek familia mantentzea, eta zeregin hori «maskulinotasunaren esentziatzat» hartu izan da denbora askoan^[20]. Hotzeria arruntarekin kutsatutako pertsonen atzera begirako azterketa batek aurkitu zuen medikuek gutxietsi egiten dituztela gizonen sintomak, eta prestuago daudela sintomak eta gaixotasuna emakumeei egozteko gizonei baino^[21]. Emakumeak gizonak baino gehiago bizi dira herrialde guztietan eta adin-talde guztietan, horien erregistro fidagarriak baitaude^[22]. Estatu Batuetan, gizonezkoak emakumeak baino osasuntsuagoak dira gizarte-klase guztietan. Zuriak ez diren gizonak bereziki eriak dira. Gizon sobera dago lan arriskutsuetan, eta lan-heriotza gehien pairatzen dutenak dira. Gainera, medikuek zerbitzu gutxiago ematen dizkiete gizonei; aholku gutxiago ematen dituzte, eta gizonekin emakumeekin baino denbora gutxiago pasatzen dute kontsultan^[23].

Sexualitatea eta generoa

Gizon gehienak heterosexualak (sexualki emakumeek erakartzen dituzte) eta Zisgenero dira (gizonezko egokitu zitzaizkien jaiotzean, eta genero-identitate maskulinoa dute).

Sexualitatea eta erakarpen maskulinoa aldatu egiten dira gizabanakoen artean, eta gizonen sexu-portaerari faktore askok eragin diezaiokete, hala nola eboluzio-iragarpenak, pertsonalitateak, hazkuntzak eta kulturak. Gizon gehienak heterosexualak dira, baina badira gutxiengo esanguratsuak homosexualak edo bisexualak direnak^[24].

Kultura gehienek genero bitarra erabiltzen dute, non gizona bi generoetako bat den eta bestea emakumea^[25][26][27].

Gizon gehienak zisgenero dira, eta haien genero-identitatea bat dator jaiotzean gizonei ematen zaien sexu-banaketarekin. Gizon trans horiek, jaiotzean, beren sexu-esleipen femeninoarekin bat ez datorren genero-identitate maskulinoa dute, eta, horren ondorioz, gizonezkoen hormona-ordezteko terapia eta/edo birresleitze sexualeko kirurgia erabil dezakete^[28]. Gizon intersexualek ohiko biologia maskulinoarekin bat ez datozen ezaugarri sexualak izan ditzakete. 2016ko berrikuspen sistemiko baten arabera, % 0,256 da emakumetik gizonerako transgenero gisa identifikatuta dauden pertsonak^[29]. 2017an, Minnesotako 80.929 ikasleren artean egindako inkesta baten arabera, gutxi gorabehera, bi aldiz gehiago dira beren burua transgenerotzat jotzen duten emakume nerabeak gizonezko nerabeekin alderatuta^[30].

Rol soziala

Maskulinitatea

Sakontzeko, irakurri: «Maskulinitate»

Michelangeloren'–David' da gaztearen edertasun maskulinoaren irudi klasikoa Mendebaldeko artean.

Maskulinotasuna (batzuetan, gizontasuna ere esaten zaio) haurrekin eta gizonekin lotutako nortasunaren ezaugarri multzoa da. Maskulinotasuna sozialki eraikitzen bada ere^[31], ikerketa batzuek adierazten dute gizonezkotzat jotzen diren portaera batzuek biologikoki eraginda daudela^[32] Maskulinotasuna biologikoki edo sozialki zenbateraino duen eragina eztabaidagai da. Sexu biologiko maskulinoaren definizioaren desberdina da, gizonek zein emakumeek ezaugarri maskulinoak izan baititzakete^[33]. Gizonek, oro har, aurre egin behar izaten diote estigma sozialari emakumeen rola hartzeagatik, emakumezkoak baino gehiago^[34]. Homofobia gisa ere ager daiteke hori^[35].

Gizontasun- edo maskulinotasun-estandarrak aldatu egiten dira kultura eta garai historiko batetik bestera^[36]. Kultura desberdinetan, kanpoko maskulinotasun-zeinuak desberdinak badira ere, kultura horien definizioan, badira zenbait alderdi berdinak direnak. Iraganeko kultura guztietan, baita kultura tradizionalen eta mendebaldekoak ez diren kulturen artean ere, ezkontzea da haurtzaroaren eta maskulinotasunaren arteko bereizketarik arruntena eta behin betikoena^[37]. XX. mendearen amaieran, tradizioz ezkontzarekin lotuta zeuden zenbait ezaugarri, maskulinotasuna lortu izanaren zantzutzat hartzen ziren^[37][38].

Harremanak

Bi gizon mahai-joko batean

Harreman platonikoak ez dira oso desberdinak gizonen eta emakumeen artean, baina badute alde batzuk. Gizonek parte hartzen duten adiskidetzak jarduera partekatuetan oinarritu ohi dira autodibulgazioan eta konexio pertsonalean baino gehiago. Gizonen adiskidetasun pertzepzioak aldatu egiten dira kulturen eta denbora-aldien artean^[39]. Harreman heterosexual erromantikoetan espero ohi da gizonek hartzea rol proaktiboa, harremanak hastea, datak planifikatzea eta ezkontza proposatzea^[40].

Estatusa

Antropologiak frogatu du maskulinotasunak berezko gizarte-estatusa duela, baita aberastasunak, arrazak eta gizarte-klaseak ere. Mendebaldeko kulturan, adibidez, maskulinotasun handiagoak estatus sozial handiagoa darama^[41]. Kultura gehienetan, gizonezkoen pribilegioak emakumeei baino eskubide eta pribilegio gehiago ematen dizkie gizonei. Gizonei pribilegio juridiko bereziak ematen ez zaizkien gizarteetan, hala ere, botere-postu gehiago hartzen dituzte, eta uste da gizonak onartuago direla gizartean^[41]. Hori genero-tentsioaren rolarekin lotzen da, non gizonek presio sozial handiago baten aurrean aurkitzen diren genero-roletara egokitzeko^[42].

Historia

Idatzizko gizon baten izen ezagunena Kushim izan daiteke, itxuraz K.a. 3400 eta 3000 urteen artean bizi izan zena Uruk hiri sumerrean; nahiz eta izena errege izena izan zitekeen berea baino gehiago^[43]. Baieztatutako lehen izenak dira Gal-Sal eta En-pap X eta Sukkalgir bere esklaboenak dira, K.a. 3100. urtean^[44].

Eskubideak

Gizarte gehienetan, gizonek emakumeek baino eskubide legal eta kultural gehiago dituzte^[41], eta, gizartean, misoginia askoz ere ohikoagoa da misandria baino^[45][46]. Erdainkuntzaren aurkakoek giza eskubideen urraketa gisa deskribatzen dute^[47]. Aiten eskubideen aldeko mugimenduak banandutako aiten alde jokatzen du haien seme-alabak zaintzeko eskubide berberak jaso dezaten^[48]. Gizonezkoen mugimendua da gizonek Mendebaldeko herrialdeetan dituzten arazoen erantzuna, eta barne hartzen ditu feministen aldeko taldeak, hala nola gizonen askapen mugimendua, edo talde antifeministak, hala nola manosfera.

Erreferentziak

1. Euskaltzaindiaren Hiztegia, Gizon, Euskaltzaindia
2. Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200), Gizon Euskaltzaindia,
3. The Vitruvian man
4. Rey, Rodolfo; Josso, Nathalie; Racine, Chrystèle (2000). "Sexual Differentiation" Endotext. MDText.com, Inc. PMID 25905232. Archived from the original on 8 August 2022. Retrieved 6 December 2021
5. Wells, Jonathan C.K.. (2007-09). «Sexual dimorphism of body composition» Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism 21 (3): 415–430.  doi:10.1016/j.beem.2007.04.007. ISSN 1521-690X. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
6. (Ingelesez) Melmed, Shlomo; Polonsky, Kenneth S.; Larsen, P. Reed; Kronenberg, Henry M.. (2011-05-12). Williams Textbook of Endocrinology E-Book. Elsevier Health Sciences ISBN 978-1-4377-3600-7. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
7. (Ingelesez) Pack, Phillip E.. (2016-12-20). CliffsNotes AP Biology, 5th Edition. Houghton Mifflin Harcourt ISBN 978-0-544-78417-8. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
8. (Ingelesez) Bjorklund, David F.; Blasi, Carlos Hernández. (2011-01-01). Child and Adolescent Development: An Integrated Approach. Cengage Learning ISBN 978-1-133-16837-9. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
9. ↑ (Ingelesez) «Primary & Secondary Sexual Characteristics» Sciencing (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
10. Encyclopedia of Reproduction. Elsevier Science. 2018. p. 103. ISBN 978-0-12-815145-7. Archived from the original on 20 January 2023. Retrieved 13 October 2019.
11. ↑ Kathleen Stassen Berger. (2004). The developing person through the life span. Worth Publishers ISBN 978-0-7167-5706-1. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
12. ↑ (Ingelesez) McComb, Jacalyn J. Robert-; Norman, Reid L.; Zumwalt, Mimi. (2014-01-28). The Active Female: Health Issues Throughout the Lifespan. Springer Science & Business Media ISBN 978-1-4614-8884-2. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
13. (Ingelesez) Halpern, Diane F.. (2013-03-01). Sex Differences in Cognitive Abilities: 4th Edition. Psychology Press ISBN 978-1-136-72283-7. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
14. «Definition of Male genitalia» web.archive.org 2020-11-06 (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
15. Clement, Pierre; Giuliano, François. (2015). «Anatomy and physiology of genital organs – men» Neurology of Sexual and Bladder Disorders (Elsevier): 19–37.  doi:10.1016/b978-0-444-63247-0.00003-1. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
16. Goodman, H. Maurice (2009). Basic Medical Endocrinology (4th ed.). Elsevier. pp. 239–256. ISBN 978-0-12-373975-9
17. The World Bank (2012). World Development Report 2012: Gender Equality and Development (Report). Washington, DC: The World Bank
18. (Ingelesez) «Home | Bureau of Justice Statistics» bjs.ojp.gov (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
19. Marquez, Patricia C.. (1999). The street is my home youth and violence in Caracas. Stanford, Calif. : Stanford University Press ISBN 978-0-8047-3453-0. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
20. (Ingelesez) Brainerd, Elizabeth; Cutler, David M. (2005-02-01). «Autopsy on an Empire: Understanding Mortality in Russia and the Former Soviet Union» Journal of Economic Perspectives 19 (1): 107–130.  doi:10.1257/0895330053147921. ISSN 0895-3309. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
21. (Ingelesez) Sue, Kyle. (2017-12-11). «The science behind “man flu”» BMJ 359: j5560.  doi:10.1136/bmj.j5560. ISSN 0959-8138. PMID 29229663. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
22. Austad, Steven N.; Bartke, Andrzej. (2015-05-06). «Sex Differences in Longevity and in Responses to Anti-Aging Interventions: A Mini-Review» Gerontology 62 (1): 40–46.  doi:10.1159/000381472. ISSN 0304-324X. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
23. (Ingelesez) Williams, David R.. (2003-05). «The Health of Men: Structured Inequalities and Opportunities» American Journal of Public Health 93 (5): 724–731.  doi:10.2105/AJPH.93.5.724. ISSN 0090-0036. PMID 12721133. PMC PMC1447828. (Noiz kontsultatua: 2024-04-30).
24. (Ingelesez) Bailey, J. Michael; Vasey, Paul L.; Diamond, Lisa M.; Breedlove, S. Marc; Vilain, Eric; Epprecht, Marc. (2016-09). «Sexual Orientation, Controversy, and Science» Psychological Science in the Public Interest 17 (2): 45–101.  doi:10.1177/1529100616637616. ISSN 1529-1006. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
25. Kevin L. Nadal, The Sage Encyclopedia of Psychology and Gender (2017, ISBN 978-1-4833-8427-6), p. 401. "Gaur egun, kultura gehienek genero bitarren ulermenean oinarrituta eraikitzen dituzte beren gizarteak: bi generotan kategorizatuta (gizonezkoa eta emakumezkoa). Horrelako gizarteek beren biztanleria banatzen dute jaiotzean, genero sozializazio prozesua hasteko pertsonei esleitutako sexu biologikoan oinarrituta".
26. (Ingelesez) Sigelman, Carol K.; Rider, Elizabeth A.. (2017-03-14). Life-Span Human Development. Cengage Learning ISBN 978-1-337-51606-8. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
27. (Ingelesez) Maddux, James E.; Winstead, Barbara A.; Maddux, James E.; Winstead, Barbara A.. (2019-07-11). Psychopathology: Foundations for a Contemporary Understanding. Routledge ISBN 978-0-429-64787-1. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
28. "what are Answers to Your Questions About Transgender Individuals and Gender Identity". APA. Archived from the original on 7 September 2015. Retrieved 26 January 2015
29. Collin, Lindsay; Reisner, Sari L.; Tangpricha, Vin; Goodman, Michael. (2016-04-01). «Prevalence of Transgender Depends on the “Case” Definition: A Systematic Review» The Journal of Sexual Medicine 13 (4): 613–626.  doi:10.1016/j.jsxm.2016.02.001. ISSN 1743-6109. PMID 27045261. PMC PMC4823815. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
30. Goodman, Michael; Adams, Noah; Corneil, Trevor; Kreukels, Baudewijntje; Motmans, Joz; Coleman, Eli. (2019-06). «Size and Distribution of Transgender and Gender Nonconforming Populations» Endocrinology and Metabolism Clinics of North America 48 (2): 303–321.  doi:10.1016/j.ecl.2019.01.001. ISSN 0889-8529. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
31. (Ingelesez) Shehan, Constance L.. (2018-08-30). Gale Researcher Guide for: The Continuing Significance of Gender. Gale, Cengage Learning ISBN 978-1-5358-6117-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
32. Social vs biological citations:
    • (Ingelesez) Shehan, Constance L.. (2018). Gale Researcher Guide for: The Continuing Significance of Gender. Gale, Cengage Learning, 1–5 or. ISBN 978-1-5358-6117-5..
    • Martin, Hale; Finn, Stephen E.. (2010). Masculinity and Femininity in the MMPI-2 and MMPI-A. University of Minnesota Press, 5–13 or. ISBN 978-0-8166-2444-7..
    • Lippa, Richard A.. (2005). Gender, Nature, and Nurture. Routledge, 153–154, 218–225 or. ISBN 978-1-135-60425-7..
    • Wharton, Amy S.. (2005). The Sociology of Gender: An Introduction to Theory and Research. John Wiley & Sons, 29–31 or. ISBN 978-1-4051-4343-1..
33. Male vs Masculine/Feminine:
    • Ferrante, Joan. (2010). Sociology: A Global Perspective. Thomson Wadsworth, 269–272 or. ISBN 978-0-8400-3204-1..
    • What do we mean by 'sex' and 'gender'?. World Health Organization.
    • Men and Masculinities: A Social, Cultural, and Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 294–295 or. ISBN 978-1-57607-774-0..
34. Helgeson 2017, 33–34 orr. .
35. Helgeson 2017, 146–149 orr. .
36. (Ingelesez) Kimmel, Michael S.; Aronson, Amy. (2004). Men & Masculinities [2 Volumes: A Social, Cultural, and Historical Encyclopedia. ] Bloomsbury Academic ISBN 978-1-57607-774-0. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
37. ↑ Arnett, Jeffrey Jensen (1998). "Learning to Stand Alone: The Contemporary American Transition to Adulthood in Cultural and Historical Context". Human Development. 41 (5–6): 295–315. doi:10.1159/000022591. ISSN 0018-716X. S2CID 143862036. Archived from the original on 28 November 2018. Retrieved 28 November 2018.
38. Gilmore, David D.. (1990). Manhood in the making : cultural concepts of masculinity. New Haven, Conn. : Yale University Press ISBN 978-0-300-04646-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
39. Helgeson 2017, 494–499 orr. .
40. Helgeson 2017, 571–574 orr. .
41. ↑ Helgeson 2017, 45–48 orr. .
42. Helgeson 2017, 119–121 orr. .
43. Harari, Yuval Noah (2014). "Signed, Kushim". Sapiens: A Brief History of Humankind (Signal paperback ed.). Penguin Random House Canada. p. 123. ISBN 978-0-7710-8351-8
44. «Who’s the First Person in History Whose Name We Know?» web.archive.org 2023-07-31 (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
45. Ouellette, Marc (2007). "Misandry". In Flood, Michael; et al. (eds.). International Encyclopedia of Men and Masculinities. Abingdon; New York: Routledge. pp. 442–443. ISBN 978-0-415-33343-6
46. Gilmore, David D. (2010). Misogyny: The Male Malady. University of Pennsylvania Press. pp. 12–13. ISBN 978-0-8122-0032-4
47. (Ingelesez) Jacobs, Allan J.; Arora, Kavita Shah. (2015-02). «Ritual Male Infant Circumcision and Human Rights» The American Journal of Bioethics 15 (2): 30–39.  doi:10.1080/15265161.2014.990162. ISSN 1526-5161. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
48. (Ingelesez) Flood, Michael. (2012-12). «Separated fathers and the ‘fathers’ rights’ movement» Journal of Family Studies 18 (2-3): 235–345.  doi:10.5172/jfs.2012.18.2-3.235. ISSN 1322-9400. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).

Bibliografia

• Helgeson, Vicki S.. (2017). Psychology of Gender. (5.a. argitaraldia) Routledge ISBN 978-1-138-18687-3..

Beste irakurketak

• Andrew Perchuk, Simon Watney, bell hooks, (Ingelesez) The Masculine Masquerade: Masculinity and Representation, MIT Press 1995
• Pierre Bourdieu, (Ingelesez) Masculine Domination, Paperback Edition, Stanford University Press 2001
• Robert W. Connell, (Ingelesez) Masculinities, Cambridge : Polity Press, 1995
• Warren Farrell, (Ingelesez) The Myth of Male Power Berkley Trade, 1993 ISBN 0-425-18144-8
• Michael Kimmel (ed.), Robert W. Connell (ed.), Jeff Hearn (ed.), (Ingelesez) Handbook of Studies on Men and Masculinities, Sage Publications 2004

Ikus, gainera

• Gizonaren aurkako indarkeria
• Gizonaren Nazioarteko Eguna
• Patriarkatu
• Sexismo

Kanpo estekak

• Datuak: Q8441
• Multimedia: Men / Q8441