Мыонг

	Мыонг
	мыэнти, мол, муал, мон
Бүкіл халықтың саны
	1,3 млн.
Ең көп таралған аймақтар
	Вьетнам
Тілдері
	мыонг тілі
Діні
	буддизм, христиандық

Мыонг (өз атауы; мыэнти, мол, муал, мон) — Вьетнамның солтүстігіндегі вьет-мыонг халықтарының бірі. Жалпы саны 1,3 млн. адам (2009, санақ).^[1]

Этнонимі

"Мыонг" этнонимі тай тілінен шыққан және "аудан, аймақ" дегенді білдіреді. Аңғарлар мен таулы тұрғындардан айырмашылығын атап өту үшін муонг өзін "монглонг" деп атайды, бұл "орталықта тұратын халық" дегенді білдіреді. Біздің дәуірімізге дейінгі бірнеше ғасырларда бұл халықтың ата-бабалары Вьетнамның солтүстігіндегі тау бөктеріне қоныстанған.^[2]

Тілі

Мыонг тілі аустроазиатикалық тілдердің мон-кхмер тармағының вьет-мыонг тобына жатады. Мыонг халқының тілі Вьетнамда вьетнамдықтар мен тайлардан кейін үшінші орында, Солтүстік Вьетнамда кең таралған. Үш диалектісі бар: солтүстік (сөздікте тай сөздері көп), орталық (жалпы мыонг лексикасы) және оңтүстік (архаикалық вьет-мыонг тілдеріне ұқсас). Әрбір диалект одан әрі көптеген диалектілерге бөлінеді.^[3]

Діні

Мыонг негізінен буддизм мен христиандықты (католик) ұстанады, көбінесе жергілікті анимистік әсерлер бар. Олар өздерінің дәстүрлі этникалық дінін ұстанады, ата-баба рухтарына және басқа да табиғаттан тыс құдайларға табынады, тірі емес заттардың рухтары бар деп санайды. Олар сонымен бірге қаза тапқан жергілікті батырларды құдайға айналдырады. Алайда заманауи медицинаның пайда болуымен көптеген халықтық нанымдарды ұстану азайып кетті.^[4]

Кәсібі

Негізгі кәсібі – суармалы күріш өсіру (тау өзендерінің суы бамбук су құбырлары арқылы беріледі), жүгері мен көкөніс өсіру. Мал шаруашылығы (буйвол, шошқа, т.б.), құс шаруашылығы (тауық, үйрек, т.б.), өзен балық шаруашылығы маңызды рөл атқарады. Қосымша шаруашылық – ағаш, бамбук, т.б. дайындау. Қолөнердің ішінде тоқымашылық, қола бұйымдар (барабан, гонг, ыдыс жасау) дамыды. Әйелдер иірумен, тоқумен, киім тігумен, белдемшелер мен орамалдардың жиегіне көгершіндер, бұғылар, гүлдер мен айдаһарлар бейнелерін кестелеумен айналысады.^[5]

Өмір салты

Қоғамдық ұйымның дәстүрлі формасы феодалдық дворяндар (ланкун және лангсон) басқаратын ауылдық қауым болды. Отбасы шағын, неке патрилокальды.В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 360. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.</ref>

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Ауылдары – аңғарлардағы қыраттардың етегінде орналасқан. Өзен жағасындағы Мыонг үйлерінің ұзындығы жиі 100 м жетеді. Негізінен, қасбеті өзенге қарайтын етіп салады, осылайша үй артқы жағынан сенімді қорғалған және алдыңғы жағында таза ауаға ашық. Мыонг үйлері әдетте қадаларда, ағаштан жасалған, төртбұрышты. Төбесі төртбұрышты жабылған. Тұрғын үйдің ұзындығы енінен екі есе көп. Мұндай үйде еденге жақын орналасқан 6-дан 12-ге дейін шынысыз терезелер бар. Үй іші тоқылған қалқандармен ұзын артқы қабырға бойында орналасқан бірнеше бөлмелерге бөлінген. Кіре берісте жармаға арналған келі мен күріш себеті бар. Алыс бұрышта әдетте ата-бабаларының құрбандық үстелін орнатады. Тұрғын үйдің жанында шаруашылық құрылыстары, қоршаулармен қоршалған көкөніс бақшалары және шағын бақтары бар аумақ бар.^[6]

Дәстүрлі киімдері

Ерлер костюмі қарапайым. Бұл дөңгелек мойын және жиектері әрленген қысқа көйлек, ақ дөрекі матадан тігілген, қоңыр немесе қара-көкке боялған, кең балақты шалбар. Қазіргі уақытта Мыонг еркектеріне арналған дәстүрлі костюмдер жоқ дерлік.

Әйелдер киімі ерлерге қарағанда әртүрлі және бірегей ерекшеліктерін сақтайды. Мыонг әйелінің костюмінде бас орамал – кестесіз төртбұрышты ақ матаның тікбұрышты бөлігі, көкірекше, кеудесінде кесілген қысқа кәзекей (көбінесе ақ түсті) және тобыққа жететін белдемше бар. Белдемшенің белдемесі әсем өрнектермен безендірілген. Зергерлік бұйымдарға білезіктер, моншақтар және жолбарыс тырнақтары, аю пішінді күміс жалатылған аспалы күміс қораптары бар 2 немесе 4 күміс жіптерден тұратын жинақтар кіреді.^[7]

Темекі шегу және банан шарабын ішу. Мыонг дәстүрлері

Дәстүрлі тағамдары

Мыонг халқының тағамдары табиғи, дәм мен хош иісті орман көкөністерінен, балықтардан, шошқа етінен жасалған қарапайым халық тағамдары негізінде қалыптасады. Бүгінде Мыонг халқы осы дәстүрлі тағамдарды күнделікті түскі асқа және мереке күндеріне дайындайды. Буға пісірілген балықтан басқа, пісірілген шошқа еті де деликатес болып саналады. Қайнатылған шошқа еті қуырылған тұзға және «Зой» деп аталатын ұсақталған пісірілген тұздыққа батырылады.

Жабысқақ күріш бұрын Мыонг тұрғындарының күнделікті рационының негізгі бөлігі болған, бірақ қарапайым күріш оны бірте-бірте негізгі тағам көзі ретінде ауыстырды. Жабысқақ күріш тек мерекелер мен ойын-сауық кезінде қолданылады. Мыонгтардың арасында «кан» күріш самогоны өзінің дайындалу әдісімен және ашытқысының танымал. Әйелдер, ерлер сияқты, үлкен түтікпен темекі шегуді жақсы көреді.^[8]

Фольклоры

Ең танымал халық ауыз әдебиеті – аспан мен жердің жаратылуы туралы миф, поэтикалық ертегілер, халық әндері (тхыонг, бомен, ви, дум т.б.), тарихи аңыздар. Музыкалық аспаптар арасында гонг танымал. Муонг тілінде вьетнамдық «куок-нгы» жазуы арқылы жазылған бірқатар халық эпостары бар. Ең ірі эпопея – «Жер мен судың тууы». Ол 2000-нан астам тармақ пен 16000 жолдан тұрады. Ол Мыонгтың көзқарасы бойынша Жердің жаратылу тарихын баяндайды. Бұл жұмыстың екі нұсқасы бар - Хоа Бинь және Тхань Хоа. Муонг фольклоры мен нанымдарында бақа жауын-шашын мөлшерін реттейтін рухтар болып табылады. Маңызды мерекелердің бірі - Жаңа жыл және аграрлық мерекелер. Жаңа жылды тойлау кезінде муонгтар ата-бабаларына дұға етеді.^[9]