Аэталар (атта, пугут) — Филиппин аралдарының байырғы халқы. Жалпы саны — 32,7 мың адам. (2002).[1]
Олар таулы аймақтарда және Лусон аралының шығысында (эта, атта, агта, балуга, дугамат тайпалары), мамануа және тасадай-манубе Минданао аралының солтүстік-шығысында тұрады.
Аэта (эта) — тагал тіліндегі термин, ибанагтар оларды атта, илоконостар ита немесе пугут деп атайды. Олар қай тілде сөйлейтініне қарай өздерін атта немесе пугут деп атайды. Аэта антропологиялық тұрғыдан гетерогенді. Сыртқы жағынан, кейбір топтар папуаларға ұқсайды,ал басқалары көрші халықтармен араласқан.[2]
Аэта әйелі
Нәсілі
Австралоид расасының меланезия нәсіліне жатады. Бұл ұлттың барлық өкілдері қысқа бойлы - 155 -160 см, терісі өте қара, шаштары бұйра болып келеді.
Тілі
Малайя-Полинезия тектес тілдердің әр түрлі диалектісінде сөйлейді. Илокано, бисая және тагалог тілдері де жиі кездеседі.
Малай-полинезиялық тілдер отбасының Индонезиялық тобының көптеген диалектілерінде Аэта (Агта) жалпы атауымен сөйлейді. Соңғы жылдары олар көршілес филиппиндік халықтардың тілдеріне толығымен дерлік ауысты.[3]
Діні
Олар пұтқа табынушылық культтері мен нанымдарын ұстанады, табиғат рухтарына табынады. Дегенмен, Аэта арасында көптеген христиандар, соның ішінде католиктер мен протестанттар бар. Аэта өмірінде магия маңызды рөл атқарады, ол халықтың қоғамдық өмірінің көпшілігін - болжамды, белгілерді, ырымдарды және т.б. реттейді.[4]
Кәсібі
Негізгі кәсібі – аңшылық, құстарды аулау, жабайы аралардан бал жинау, орман өнімдері, балық аулау, жеміс-жидек терумен айналысады, кейінірек егіншілік дами бастады.
Аэта қауымдастықтары аң аулау мен терушілік жұмыстарында әртүрлі құралдарды пайдаланады. Дәстүрлі құралдарға тұзақтар, пышақтар, садақтар мен жебе ұштары әртүрлі арнайы мақсаттарға арналған жебелер жатады. Аэталардың көпшілігі 15 жасында аң аулауға және терушілікке үйретілген, соның ішінде Аэта әйелдері. Балық аулау мен азық-түлік жинаумен де ерлер де, әйелдер де айналысады. Осылайша, гендерлік тұрғыдан алғанда, Аэта қауымдастықтары құрылымы мен практикасы бойынша тең құқылы.
Қазіргі заманғы аэталар аң аулау мен ауыл шаруашылығымен, орман өнімдері мен тоқыма бұйымдарын саудалаумен айналысады.[5]
Өмір салты
Санта-Анадағы Аэта адамы
Қоғамдық өмір салты қарабайыр жүйе деңгейінде сақталды. Тайпалар бірнеше отбасынан тұратын шағын жергілікті топтардан тұрады, олар орманның белгілі бір жерлерінен өздерінің тамақтарын алады. Күніне 2 рет -таңертең және кешке тамақтанады. Отбасы моногамды.
Аэта әйелі кір жууда
Аэталар көшпелі өмір салтын ұстанады және банан ағашымен, пальма жапырақтарымен жабылған уақытша баспана салады. Филиппин үкіметі оларды мейлінше қорғамаған, ал Аэталар мыңдаған жылдар бойы өзгеріссіз қалуда, мәдениеті мен өмір салтына әлеуметтік және экономикалық ауыртпалықтың салдарынан көшпелі жағдайда қалуда.
Аңшы-жинаушылар (терушілік) ретінде бейімделу Аэта қауымдастықтарының аман қалуында маңызды рөл атқарады. Бұған көбінесе олар тұратын тропикалық ормандар, олардың аумағы арқылы өтетін тайфундардың циклдері және олардың аймағындағы флора мен фаунаның мінез-құлқына әсер ететін басқа маусымдық ауа райы өзгерістері туралы игергендігі кіреді. Тірі қалудың тағы бір маңызды дағдысы - әңгіме айту. Көптеген басқа аңшы-терушілер қоғамдары сияқты, Аэталар әңгімелер арқылы ынтымақтастық сияқты әлеуметтік құндылықтарды насихаттайды. Сондықтан олар тәжірибелі әңгіме айтушыларды жоғары бағалайды.
Денелерін жарақаттау (скарификация) таралған - арқа, қол, кеуде, аяқ, балтыр, іш терісін әдейі жаралайды, содан кейін жараларды отпен, әкпен және басқа құралдармен тітіркендіреді, тыртықтар пайда болады. Басқа «сәндік декорацияларға» тістерді қара түске айналдыру жатады.[6]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Аэта ауылдары бүкіл аралда шашыраңқы орналасқан. Солтүстік-батыста 5 ауыл (Калибо қаласының шетінде, Малай, Ибахай, Баруанга, Баракай ауылдары), оңтүстік-батыста 2 (Анини-и және Дао), шығыста 5 (Баратак-Виехо, Калаван, Сантьяго, Балабан, Балаларын), орталық жазықта 9 (Дакал, Таг-Ау, Аглалана, Мослоб, Анилао, Кабатуан, Камирос, Балагон, Матагот). Кейбір отбасылар көрші ауылдарда да кездеседі.
Дәстүрлі тұрғын үйлері - бұл жапырақтармен жабылған бамбук бағаналары бар екі жағы да құламалы шатыр үй. Барлық Аэта елді мекендері ағаштар арасындағы төбелерде орналасқан. Кейде Аэта үйлері бір-біріне жақын орналасқан (Дао, Малай, Анини-и, Калибо және т.б.), кейде «шашыраңқы» және бір-бірінен айтарлықтай қашықтықта және ешқандай тәртіпсіз (Убог, Лининуан, т.б.) орналасқан.[7]
Варанус битатава - Аэта тайпасының өкілдері дайындаған тағам.
Дәстүрлі киімдері
Олардың дәстүрлі киімдері өте қарапайым. Жас әйелдер алжапқыш немесе белдемше киеді. Егде жастағы әйелдер қабық тінін, ал егде жастағы ер адамдар жамбас таңғышын киеді.
Бүгінгі таңда ойпаттық Аэталардың көпшілігі футболкалар, шалбарлар мен резеңке сандалдарды пайдалануда.[8]
Дәстүрлі тағамдары
Дәстүрлі балық шаруашылығымен байланысты тағамның бір көзі – ұлулар. Ұлулар мен мидиялар жергілікті тағам дайындауда үнемі пайдаланылады, сонымен қатар құрлық және өзен ұлулары жиналады, ал теңізден моллюскалар су қайту кезінде алынады.
Олар жабайы жануарлардың етін, балықты, балды, жабайы тамыржемістерді, жемістерді жейді, темекі шегеді, бетель шайнайды. Егіншілікке көшуге байланысты олардың диетасына күріш пен ямс кіреді.[9]
Фольклоры
Аэтаның агунга ансамбльдерінің әр түрлі түрлерінен тұратын музыкалық мұрасы бар, олар сүйемелдеуші әуезді аспапсыз шу сияқты әрекет ететін үлкен аспалы гонгтардан тұрады.
