364 000
20 000
зярай тілі
католицизм, протестантизм, анимизм
Зярай (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен Вьетнам аумағында тұратын халық.[1][2] Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур. Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі.[3]
Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.[4]
Олар христиандықты (католицизм мен протестантизмді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.[5]
Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай күріш алқабында жұмыс істейді, картоп, жүгері, басқа да дақылдар, маниок, темекі өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.[6]
Себет тоқу, қолөнер бұйымдарымен қатар Зярай провинциясындағы Зярай халқы әлі күнге дейін "Пран" төсеніштерін тоқу қолөнерін сақтап келеді. "Пран" төсеніштері Зярай ұлтының ана тілінде "Пран"деп аталатын жабайы ананас ағаштарының жапырақтарынан жасалған. Құрғақ маусымда Шунглон ауылының ерлері ананас жапырақтарын алу үшін бұлақ суына барады, содан кейін олар ашық түсті сақтау үшін күн астында кептіріледі. Жаңбырлы маусымда бос уақытында жергілікті әйелдер кептірілген ананас жапырақтарынан төсеніш тоқиды. Зярай ұлтының адамдары "Пран" төсеніштерін құнды байлық деп санайды және оларды қонақтарды қабылдау үшін немесе үйлену тойлары, жерлеу рәсімдері және басқа да маңызды оқиғалар кезінде пайдаланады.[7]
Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке матрилокалды.[8]
Дәстүр бойынша, джарай 50-500 халқы бар шағын ауылдарда тұрады. Ауылдар квадрат түрінде орналасқан, бір пәтерлі үйлер немесе ауылдың ортасында орналасқан ұзын үйлер (рунг) бар. Көбінесе ауылдың орталығында коммуналдық үй, құдық, волейбол торы немесе күріш диірмені болады. Үйлер жерден бір метр биіктікте бамбуктан жасалған. Темір шатыры бар неғұрлым берік ағаш үйлер танымал болуда. Олар солтүстік-оңтүстік бағытта және жергілікті аруақтарға қолайлы жерде салынған. Үйдің ұзындығы 50 метрге дейін жетуі мүмкін. Дәстүрлі жиһазға ағаш пен бамбуктан жасалған орындықтар мен ас үй ыдыстары кіреді, ал қазіргі заманғылардан кереуеттер мен теледидарларды кездестіруге болады.[9]
Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады.[10]
Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс (күріш, жүгері, тамыр дақылдары) және балық түрлері.[11]
Абунгтер • Айндар • Алас • Алоро-Пантар халықтары • Алорлар • Алтайлықтар • Алундар • Алюторлар • Амбелаундар • Амбон-Тимор халықтары • Амбондықтар • Андамандықтар • Апайо • Апатани • Арабтар • Армяндар • Ассамдықтар • Ассириялықтар • Асуралар • Ауғандықтар • Афридилер • Ачандар • Ачех • Аэталар • Әзербайжандар • Багоболар • Бадагалар • Баджолар • Бадуйлар • Бай • Байга • Балантак • Балиліктер • Балти • Банар • Банджарлар • Баоань • Бартангтар • Батақтар • Батиндер • Батуаса • Бахрейндіктер • Бахтиарлар • Белудждер • Бенгалдықтар • Бесая • Биак • Бикол • Билаан • Бима-Сумбан халықтары • Бирхорлар • Бихарлықтар • Болаанг-монгондоу • Бонток • Брагуи • Бру • Бугистер • Буи • Буид • Букиднон • Булан • Бунак • Бунгку • Буриш • Буруандар • Бутунг • Буряттар • Бхилдер • Бхумидж • Ва • Вандамен • Варопен • Ватубелдер • Вахандар • Веддалар • Вемал • Ветарлар • Висайя • Вьетнамдықтар • Вьеттер • Гадаба • Гаддандар • Гайо • Галела • Галештер • Гаошань • Гаро • Гилзай • Гиляндар • Гондтар • Горонтало • Грузиндер • Гуджар • Гуджараттар • Гурунг • Гэлао • Дархаттар • Даур • Дафла • Даяктар • Дербеттер • Джакун • Джат • Джарава • Джемшид • Джуанг • Догра • Долғандар • Донголар • Друкпа • Дулун • Дұң ұлты • Дүнгендер • Дунсян • Еврейлер • Жапондар • Захчиндер • Зярай • Ибандар • Иватандар • Инибалои • Иорданиялықтар • Ирактықтар • Ирула • Ителмендер • Ифугао • Ицзу • Ишкашымдықтар • Йемендіктер • Кадазан • Кайелдер • Калинга • Канканай • Каннара • Капауку • Карендер • Катарлықтар • Катулар • Качарлар • Качиндер • Кашмирліктер • Каялар • Каян • Кей • Келабиттер • Кемактар • Керинчилер • Кеттер • Клемантан • Кодагу • Конкандар • Корейлер • Корку • Коряктар • Кота • Кубу • Куи • Куки • Күрдтер • Курумба • Кусунда • Кхамти • Кханг • Кхасилер • Кхмерлер • Кхму • Кхолар • Кхондалар • Қажарлар • Қазақтар • Қалмақтар • Қарақалпақтар • Қытайлар • Қырғыздар • Ладактар • Лактар • Ламахолоттар • Ламеттер • Лао • Лати • Лахалар • Лаху • Лепча • Летийлер • Ли • Лимбу • Лио • Лису • Лоба • Лоинанг • Лубу • Лурлар • Лы • Ма • Мааньян • Магарлар • Магинданао • Мадурлар • Макасар • Малайлар • Малаялилер • Малер • Мазендерандар • Мальдивтер • Мамак • Манг • Манггараи • Мангиан • Мандайя • Мандар • Манипури • Манобо • Мансилер • Манусела • Маньчжурлар • Маонань • Маранао • Маратхи • Марокколықтар • Маринд-Аним • Маронене • Меланау • Ментавайлар • Месхет түріктері • Мизо • Микирлер • Минангкабау • Минахас • Мнонг • Моғолдар • Моңғолдар • Монгорлар • Мондар • Мори • Моро • Мулао • Муна • Мунда • Мунжандар • Мыонг • Мэньба • Мяо • Нага • Наге • Нанайлар • Наси • Нгада • Нгаджу • Нганасандар • Ндау • Неварлар • Негидалдар • Ненецтер • Непалдықтар • Ниастар • Нивхтар • Никобарлар • Ну • Нунг • Нұрыстандықтар • Ойраттар • Омандықтар • Ониндер • Ораондар • Ориялар • Ороктар • Орочтар • Орочондар • Отданум • Өзбектер • Палавеньо • Палаунг • Плестиналықтар • Памир халқы • Пампанган • Пангасинандар • Пенджабдықтар • Парсылар • Пасемах • Пахарилер • Пашаи • Пуми • Пунандар • Реюньондар • Ротилар • Савара • Саларлар • Самаль • Самбал • Сангирлер • Санзиу • Санталдар • Сантяй • Сарыұйғырлар • Сасактар • Саудиялықтар • Сахалар • Сахурлар • Солтүстік Халмахер халықтары • Седанг • Селькуптар • Семангтар • Сеноилар • Сибо • Сикка • Сикхи • Симуле • Сингалдар • Синдхтар • Синьмун • Сириялықтар • Срэ • Стиенг • Суай • Субанон • Суи • Сула • Сулу • Сумбавтар • Сумбандар • Сунварлар • Сундтар • Тагакаоло • Тагалдар • Тагбануа • Тәжіктер • Тай • Таймандар • Талыштар • Тамангтар • Тамилдер • Таойлар • Таттар • Теймури • Теленгиттер • Телеуіттер • Телугулер • Тенггерлер • Тернатандар • Тетумдер • Тёро • Тибеттіктер • Тидорлықтар • Тингиан • Трипура • Тобело • Тогутил • Тода • Томини • Тораджа • Торғұттар • Тофалар • Тулу • Тубалар • Туцзя • Түріктер • Түрікмендер • Тхай • Тхакали • Тхару • Тхо • Тывалар • Тьыт • Тям • Удиндер • Үзімшіндер • Урали • Ұйғырлар • Үдегейлер • Филиппиндіктер • Фирузкухтер • Хаву • Хазарейлер • Хакастар • Халха • Хамнигандар • Хани • Ханттар • Хелонг • Хиндустандықтар • Хо • Хотогойттар • Хошуттар • Хрэ • Хуэй • Хиналугтар • Цзино • Цзяжун • Цян • Чакма • Чантель • Чараймактар • Чахарлар • Чепанг • Чжуан • Чин • Чувандар • Чукчалар • Чурулар • Шалқандар • Шан • Шахсевендер • Шерпалар • Шина • Шорлар • Шугнандар • Шуй • Шұлымдар • Шэ • Эвенкілер • Эвендер • Эде • Эйну • Энггандар • Энде • Энец • Юан • Юкагирлер • Явалықтар • Ягнобилер • Язгулямдар • Яо