Торғұттар

Торғұттар
торгоуттар
Бүкіл халықтың саны

40 000

Ең көп таралған аймақтар

 Моңғолия  Қытай  Ресей

Тілдері

ойрат тілі

Діні

православие, дәстүрлі нанымдар, буддизм

Торғұттар — ойрат тобына жататын моңғол халықтарының бірі. Олар Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданында (Қытайдың солтүстік-батысында), Қалмақстанда (Ресей) және Моңғолияның батысындағы Ховда аймағында тұрады.[1] Жалпы саны 40 мың адамды құрайды. Негізінен Моңғолияда 10 мың адам, Қытайда 30 мың адам.[2]

Тілі

Ойрат тілінің торгут диалектісінде сөйлейді.[3]

Діні

Дінге сенушілер: православиелік, бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар, буддистер.[4]

Этнонимі

Торғұттардың этнонимі XIII ғасырдағы моңғолдардың әскери-әкімшілік бөлімшелерінен бастау алады (хан ставкасының күндізгі күзетшісінің атауы). XIV ғасырдың аяғында торгуттар зюнгарлармен, хошуттармен және дербаттармен бірге "Дурбен ойрат"саяси одағын құрды. XVII ғасырдың басында дербеттердің, хошоуттардың, хоиттердің және басқалардың бір бөлігімен бірге торғұттардың бірнеше ұрпақтары Ресейге қоныс аударды, орыс азаматтығын қабылдап және Еділдің төменгі ағысында қоныстанды. Олардың ұрпақтары қалмақтардың құрамына кірді.[5]

Қалмақтардың құрамындағы торғұттар

Генрих Берхгаустың 1847 жылғы картасындағы торғауыт тайпасының қоныстануы (torgod)

Қалмақстанда тұратын торғұттардың құрамындағы келесі этникалық топтар белгілі: меркіт, батут, урянхус, харнут, хавчин, керет, эркетен, цаатан, хаскут, маңғыт, хошут, цохур және т.б. XIX ғасырдың екінші жартысында торғұттар Багацохур-Муравьев, Эркетен, Яндыков, Икицохур, Хошеут, Харахус-Эрдени ұлыстарында тұрған. Аталған ұлыстардың құрамын В:В. Батыров сипаттаған:

  • Харахус ұлысы: харахус, ики-гурбут, бага-гурбут, гурбут, шабинер, замут, джамбанкин, батут, ангучин, самтанакин, цорос, бабенкин, сатхал, Дугаровтың қол астындағылар.
  • Хошоуыт ұлысы: эркетен, ики-теленгут, бага-теленгут, керет, шабинер, сангуд, мергечуд, чигачинер, хахачин, урянхус-доглут, ики-хошут, бага-хошут, цагалай, цатан, урянхус, хойт.
  • Яндыков ұлысы:барун, керет, багут (баргу-буряты), цатан, аха цатан, шебинер, ламин шебинер.
  • Икицохур ұлысы:зюнгар, шебинер, кетченер, ачинер, яргачин кетченер, кебюн ноет, сатхал, зекин косик, тохон косик, хошут, эркетень баргас, замут.
  • Эркетен ұлысы: ики-хапчин, бага-хапчин, эрекчут, тебенкин, харнут, ики-багут (баргу-буряттар), шарс-багут (баргу-буряттар), меркет, бульчин, цатан, цебгекин, дунду хапчин, му-хорин, ялькет, керет, кетченер, гуюрмут, шебинер, зюнгар, мацагакин, хончут, будубул.
  • Багацохур-Муравьев ұлысы: барун, запсор, зүн, хур шебинер, тукчин, бакши тюрюл, тубанкин, истенкинер, бакшин шабинер, дархачут.[6]

Кәсібі

Негізгі кәсібі – мал шаруашылығы, қой, түйе, ірі қара мал өсіру. Маңызды орынды аңшылық алады, балық аулау кең тараған. Киізді торғұттар ерте заманнан қолданып келеді. Оны қодастың, түйенің жүнінен жасаған. Ақ киізді қойдың жүнінен алуға болады. Бұл материалды өндіру көп сатылы және ұзақ, ол ұрпақтан ұрпаққа мұра. Бұл барлық моңғол халықтарының материалдық емес мұраларының бір түрі. Торғұттар киізді сумен суламас бұрын оған бие сүтін себеді. Сонда ғана жүн төзімді, жылы, жеңіл киізге айналады. Одан сөмкелер, қолғаптар, шұлықтар, киімдер, бас киімдер жасалады.[7]

Өмір салты

Дәстүрлі неке қию рәсімі күні бүгінге дейін сақталған. Бұрынырақта бала 5-6 жасқа келгенде ата-анасы болашақ келін іздей бастайды. Бала 7-8 жасқа толғанда ата-анасы болашақ келіннің үйіне қонаққа келіп, «зус хадак» рәсімі өткен. Қалыңдықтың ата-анасына неке келісімінің беріктігін білдіретін балық желімі берілді. Бала 10 жасқа толғанда ата-анасына қошқардың етін әкелген. Әр сапарда шағын дастархан жайылды, болашақ тойдың түрлі мәселелері талқыланды. Үйлену тойының соңғы кезеңі - бұл үйлену мерекенің өзі. Той күйеу жігіт пен қалыңдықта бөлек өткізіледі.

Торғұттардың дәстүрлі баспанасы – киіз үй. Сыртынан киізбен жабады, қаңқасы дөңгелек пішінде, торға жалғанған ағаш сырықтардан жасалған. Ішінде тұрғын үй екі бөлікке: еркек пен әйелге бөлінген, дәл ортасында ошақ орнатылып, оның көмегімен олар тамақ пісіріп, киіз үйді жылытатын. Ошақтың ар жағында қонақтар отырған құрметті орын болды. Тұрғын үй ішіндегі едендерге киіз төселді.[7]

Торғұттардың дәстүрлі киімі тарихи және мәдени жағынан жақын халықтардың: моңғолдар мен қалмақтардың киімдеріне біршама ұқсас. Костюмнің негізгі элементтері - терлаг-көйлек және цегдаг-жеңсіз күрте. Әдетте көк, кейде жасыл немесе қара түстерде киетін, ал қызыл мата әлдеқайда аз қолданылды, ол 19-20 ғасырлардың тоғысында ғана торғұттар арасында танымал болды. Көйлектің тік жағасы бар, шеті геометриялық ою-өрнекпен әшекейленген, бүйірлері мен астыңғы жиегі өріммен безендірілген.[8]


Дереккөздер

  1. Торгуты https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1651324
  2. Современная энциклопедия - торгуты http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/torguty
  3. Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4197907 Мұрағатталған 19 қарашаның 2022 жылы.
  4. Современная энциклопедия ТОРГУТЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/11432-%D0%A2%D0%9E%D0%A0%D0%93%D0%A3%D0%A2%D0%AB
  5. народы мира / Торгуты http://www.etnolog.ru/people.php?id=TORG
  6. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том.
  7. a b Наталия Котоман Торгуты — отважные воины Чингисхана https://travelask.ru/articles/torguty-otvazhnye-voiny-chingishana
  8. Традиционный наряд торгутской женщины https://kukolki-natali.livejournal.com/42423.html

Read other articles:

Mare Spumans en de heldere stralenkrater Petit Mare Spumans (Latijn: Zee van het schuim) is een mare op de Maan. Mare Spumans ligt niet ver van de oostelijke rand van de (vanaf de Aarde) zichtbare equatoriale kant van de Maan, ten zuiden van Mare Undarum. Net als Mare Undarum is Mare Spumans gevormd in de buitenste delen van het inslagbekken van Mare Crisium. De inslagkrater Apollonius W (Petit) ligt aan de westelijke rand van de mare. Deze krater heeft een goed ontwikkeld straalsysteem. Het ...

جاك هيندري Jack Hendry معلومات شخصية الاسم الكامل جاك ويليام هيندري[1] الميلاد 5 يوليو 1995 (العمر 28 سنة)[2]غلاسكو، إسكتلندا الطول 1.95 م (6 قدم 5 بوصة)[3] مركز اللعب قلب دفاع الجنسية المملكة المتحدة  معلومات النادي النادي الحالي الاتفاق الرقم 4 مسيرة الشباب سنوات فر

View of Egmond aan ZeeArtistJacob van RuisdaelYear1650sDimensions31 cm × 35 cm (12 in × 14 in)LocationNationalmuseum, Stockholm View of Egmond aan Zee (c. 1650s) is an oil on canvas painting by the Dutch landscape painter Jacob van Ruisdael.[1] It is an example of Dutch Golden Age painting and is now in the collection of the Nationalmuseum in Stockholm. This painting was documented by Hofstede de Groot in 1911, who wrote; 50. VIEW OF EGMOND ...

هذه المقالة بحاجة لصندوق معلومات. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة صندوق معلومات مخصص إليها. مسابير الفضاء النشطة في فبراير 2016. المسبار الفضائي أو السَّابر[1] (جمع: سوابر)[1] هو مركبة فضائية آلية بدون طاقم ولا تدور حول الأرض بل تستعمل لاستكشاف الفضاء الخارجي، حي...

Seorang wisatawan di Jökulsárlón. Pariwisata di Islandia berkembang pesat dalam 15 tahun terakhir. Pada tahun 2015, industri pariwisata diperkirakan mencakup sekitar lima persen Produk Domestik Bruto Islandia, jumlah wisatawan asing melebihi 1.000.000, dan sektor pariwisata menyumbang 30 persen sumber pendapatan ekspor negara.[1] Sejarah Seorang wisatawan di hadapan air terjun Gullfoss. Grafik yang menggambarkan pertumbuhan jumlah wisatawan asing di Islandia yang dibandingkan denga...

Der Titel dieses Artikels ist mehrdeutig. Weitere Bedeutungen sind unter Hack (Begriffsklärung) aufgeführt. Modchip, um die Beschränkungen einer Spielekonsole zu umgehen. Hack (auch ausgesprochen [hæk]; englisch für technischer Kniff[1]) hat mehrere Bedeutungen und kann für eine Funktionserweiterung oder Problemlösung stehen oder dafür, dass das Ziel auf eine ungewöhnliche Weise erreicht wird.[2] Speziell im Bereich der Computersicherheit gilt ein System als gehackt, ...

Type of musical instrument Armonica redirects here. Not to be confused with Harmonica. For the related instrument, see Glass harp. For other uses, see Glass harmonica (disambiguation). 1900 illustration of a glass harmonica Spinning glass disks (bowls) on a common shaft are arranged with the lower notes (larger disks) to the left and higher notes (smaller disks) to the right. The glass harmonica, also known as the glass armonica, glass harmonium, bowl organ, hydrocrystalophone, or simply the ...

Scaled Composites ATTT f2 Typ STOL-Versuchsflugzeug Entwurfsland Vereinigte Staaten Vereinigte Staaten Hersteller Scaled Composites Erstflug 29. Dezember 1987 Stückzahl 1 Die Scaled Composites ATTT (Advanced Technology Tactical Transport, auch AT³) war ein zweimotoriges Versuchsflugzeug des US-amerikanischen Herstellers Scaled Composites, das im Auftrag der DARPA gebaut wurde. Diese von Burt Rutan konstruierte Maschine diente als Versuchsflugzeug zum Nachweis neuartiger Möglichkeiten ...

Shendy Puspa IrawatiInformasi pribadiKebangsaan IndonesiaLahir20 Mei 1987 (umur 36)Nganjuk, Jawa Timur, IndonesiaTinggi176 m (577 ft 5 in)PeganganKananGanda putri & ganda campuranPeringkat tertinggi8 Meiliana Jauhari (4 Desember 2009)Peringkat saat ini15 Fran Kurniawan (15 November 2012) Shendy Puspa Irawati (lahir 20 Mei 1987) adalah pemain bulu tangkis wanita dari Indonesia berpasangan dengan Fran Kurniawan. Shendy bersaing dalam pertandingan ganda put...

2019 studio album by Lightning BoltSonic CitadelStudio album by Lightning BoltReleasedOctober 11, 2019 (2019-10-11)Length52:46LabelThrill JockeyLightning Bolt chronology Fantasy Empire(2015) Sonic Citadel(2019) Professional ratingsAggregate scoresSourceRatingMetacritic77/100[1]Review scoresSourceRatingAllMusic[2]Pitchfork7.8/10[3] Sonic Citadel is the seventh studio album by American noise rock band Lightning Bolt. It was released in October 2019...

Overview of the cannabis policy of the Joe Biden administration This article is part of a series aboutJoe Biden Political positions Electoral history Early life and career Eponyms Family Honors Public image U.S. Senator from Delaware Judiciary Committee Bork hearings Thomas hearings 1994 Crime Bill Violence Against Women Act Foreign Relations Committee Elections: 1972 1978 1984 1990 1996 2002 2008 47th Vice President of the United States Transition Tenure Obama administration first inaugurati...

Цивільне процесуальне право як галузь процесуального права і законодавства — сукупність правових норм, що регулюють порядок розгляду і вирішення судом цивільних справ, тобто правосуддя в цивільних справах[1]. Наука цивільного процесу[2] виступає складовою юр...

French footballer (born 1991) Florian Lejeune Lejeune in 2011Personal informationFull name Florian Grégoire Claude Lejeune[1]Date of birth (1991-05-20) 20 May 1991 (age 32)[2]Place of birth Paris, FranceHeight 1.90 m (6 ft 3 in)[2]Position(s) Centre-backTeam informationCurrent team Rayo VallecanoNumber 24Youth career1997–1998 CFF Paris1998–2000 Ternes Paris2000–2005 Racing Levallois2005–2006 Béziers Cheminots2006–2008 Sète2008–2009 Ag...

For the city in Texas, see San Antonio. City in Florida, United StatesSan Antonio Lake Jovita (1927–33)CitySan Antonio City Hall (built 1939)Nickname(s): San Ann, San AnMotto: Gem of the HighlandsLocation in Pasco County and the state of FloridaCoordinates: 28°20′12″N 82°16′30″W / 28.33667°N 82.27500°W / 28.33667; -82.27500CountryUnited StatesStateFloridaCountyPascoGovernment • TypeCity Commission • MayorJohn Vogel ...

American television sitcom The Texas WheelersMark Hamill, Gary Busey and Jack Elam (1974)GenreSitcomCreated byDale McRavenStarring Jack Elam Gary Busey Mark Hamill Karen Obediear Tony Becker Theme music composerJohn PrineCountry of originUnited StatesOriginal languageEnglishNo. of seasons1No. of episodes8 (list of episodes)ProductionProducerChris HaywardRunning time22 minutesProduction companyMTM EnterprisesOriginal releaseNetworkABCReleaseSeptember 13, 1974 (1974-09-13) –July 24,...

Extinct relatives of modern humans Homo rhodesiensis (Broken Hill Cranium): dated to 324,000 to 274,000 years ago. Hominin timelineThis box: viewtalkedit−10 —–−9 —–−8 —–−7 —–−6 —–−5 —–−4 —–−3 —–−2 —–−1 —–0 —MiocenePliocenePleistoceneHomininiNakalipithecusS...

SaintHypatius of GangraA 15th-century Russian icon of St. Hypatius from the Hypatian MonasteryDied326Gangra, Roman Empire(modern-day Çankırı, Turkey)Cause of deathBlunt force traumaKnown forHieromartyr Hypatius of Gangra (Ancient Greek: Ὑπάτιος Γαγγρῶν) was Titular Bishop of Gangra, Asia Minor. He was present at the First Ecumenical Council where he supported Saint Athanasius the Great against the Arian heresy. The Eastern Orthodox Church celebrates him on March 3...

Railway station in Mori, Hokkaido, Japan This article does not cite any sources. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Kakarima Station – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (November 2011) (Learn how and when to remove this template message) JR Hakodate-Main-Line, Kakarima Station building Kakarima Station (掛澗駅, Kakarima-eki) is a railway s...

Sindhi sufi mystic and poet (1739–1827) Hazrat FaqirAttar-e-SindhMansur-i-SaniShair-i-Haft-ZubanSachal Sarmastسچل سرمست‎PersonalBornAbdul Wahab Farooqic. 1739 CEDaraza, Kalhora Sindh (present-day Sindh, Pakistan)Died1825(1825-00-00) (aged 85–86)Daraza, Talpur Sindh (present-day Sindh, Pakistan)ReligionIslam SunniOther namesSacho Sarmast, Shah Daraz, Ishq jo Otar, Sultan ul-ArifeenOrderQadiriPhilosophy careerSchoolSufism HanafiMain interestslyric poetryNotable...

Miss International 1960Tanggal12 Agustus 1960TempatLong Beach, California, Amerika SerikatPembawa acaraByron PalmerPeserta52Finalis/Semifinalis15PemenangStella Márquez Zawadski KolombiaPersahabatanJulia Ann Adamson Guiana BritaniaFotogenikSigridur Geirsdottir Islandia1961 →lbs Negara dan wilayah yang mengirim delegasi dan hasil. Miss International 1960 merupakan edisi pertama dari kontes kecantikan Miss International yang diselenggarakan pada tanggal 12 Agustus...