Antoni Owsianik

Antoni Owsianik

Data i miejsce urodzenia	13 czerwca 1888 Kobyle
Data i miejsce śmierci	1933 (?) Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
Poseł I kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 5 listopada 1922 do 27 listopada 1927
Przynależność polityczna	Białoruski Klub Poselski
Członek Ludowego Sekretariatu Białorusi
Okres	od 1918 do 1919
Przynależność polityczna	Białoruska Socjalistyczna Gromada / Białoruska Partia Socjalistów-Federalistów
Członek Rady Białoruskiej Republiki Ludowej
Okres	od 3 kwietnia 1918 do 1919
Przynależność polityczna	Białoruska Socjalistyczna Gromada / Białoruska Partia Socjalistów-Federalistów

Antoni Owsianik^[a] (biał. Антон Аўсянік, Anton Ausianik; ur. 13 czerwca 1888 w Kobylu w powiecie wilejskim, zm. 1933 (?) w ZSRR) – lewicowy polityk, działacz narodowy i inżynier narodowości białoruskiej, działacz państwowy Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL), w latach 1918–1919 członek Rady BRL, Prezydium Rady BRL, Konwentu Seniorów Rady BRL, Ludowego Sekretariatu Białorusi; jeden z inicjatorów stworzenia białoruskich oddziałów wojskowych w składzie Wojska Polskiego, w latach 1919–1920 członek, a następnie wiceprzewodniczący tymczasowego prezydium Białoruskiej Komisji Wojskowej; w 1920 roku pełnomocny przedstawiciel BRL w Republice Litewskiej; przedstawiciel białoruskiej mniejszości narodowej w II Rzeczypospolitej, od 1922 roku poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji; w latach 30. wyjechał do Białoruskiej SRR, aresztowany i prawdopodobnie zabity z polecenia władz radzieckich.

Życiorys

Urodził się 13 czerwca 1888 roku^[1] we wsi Kobyle, w gminie Olkowice powiatu wilejskiego guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego^[b] (obecnie wieś Kastrycznickaja, w rejonie wilejskim obwodu mińskiego Białorusi)^[2]. Pochodził z chłopskiej rodziny, uczył się w miejscowych szkołach^[3]. Ukończył studia w instytucie technologicznym w Charkowie, a następnie uczył się na wydziale budowy okrętów Petersburskiego Instytutu Politechnicznego^[2] (według niektórych źródeł ukończył tę uczelnię^[3]). Uzyskał tytuł inżyniera^[3]. Będąc w Petersburgu, wstąpił do Białoruskiej Socjalistycznej Gromady i podjął działalność w białoruskim ruchu narodowym. Kilka lat pracował w Bobrujsku, tworząc tam białoruskie organizacje społeczne i polityczne^[3]. Brał udział w wyborze delegatów na I Zjazd Wszechbiałoruski^[3], według jednego ze źródeł był także jego uczestnikiem w grudniu 1917 roku^[4].

Białoruska Republika Ludowa

Ludowy Sekretariat Białorusi; Antoni Owsianik z tyłu drugi z prawej

3 kwietnia 1918 roku wszedł w skład Rady Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL) jako delegat Bobrujskiej Rady Powiatowej. Wkrótce potem został członkiem Prezydium Rady BRL, a na początku maja – członkiem Konwentu Seniorów Rady BRL^[5]. Będąc w składzie Rady BRL, reprezentował w niej Białoruskie Rady Terenowe^[6]. 26 kwietnia 1918 roku jego podpis znalazł się na telegramie wysłanym następnego dnia w imieniu rządu i Rady BRL do niemieckiego cesarza Wilhelma II. Telegram zawierał podziękowanie za „wyzwolenie Białorusi” oraz prośbę o poparcie dla BRL i jej sojuszu z Niemcami^[7]. Posunięcie to zostało bardzo negatywnie odebrane przez środowiska lewicowe, prorosyjskie i antyniemieckie w łonie BRL, doprowadzając m.in. do opuszczenia Rady BRL przez znaczną część jej członków oraz do rozpadu BSG^[8].

Po rozłamie w BSG został jednym z przywódców Białoruskiej Partii Socjalistów-Federalistów (BPSF), stanowiącej partię centrum na scenie politycznej BRL^[2][9]. Wchodził w skład tzw. frakcji Bloku, do której należały: BPSF, Białoruska Partia Socjaldemokratyczna, BSG i Białoruska Ludowa Partia Socjalistów^[10]. Był członkiem delegacji BRL, która 19 września 1918 roku udała się do Kijowa na rozmowy z rządem Państwa Ukraińskiego. Delegacja starała się uzyskać oficjalne uznanie niepodległości BRL przez Ukrainę, otrzymała jednak jedynie wyrazy przychylności i obietnicę pomocy finansowej i wojskowej przy tworzeniu białoruskich sił zbrojnych^[11]. W latach 1918–1919 Antoni Owsianik był przewodniczącym Białoruskiej Rady w Bobrujsku i członkiem Ludowego Sekretariatu Białorusi^[2].

Białoruska Komisja Wojskowa

19 września 1919 roku jako członek Konwentu Seniorów Rady BRL brał udział w spotkaniu z polskim Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim w Domu Szlacheckim w Mińsku. W czasie spotkania delegacja zwróciła się do Piłsudskiego o uznanie niepodległości i integralności BRL, umożliwienie odnowienia pracy jej organów, stopniowe przekazywanie władzy w ręce Rady, udzielenie pożyczki, formowanie białoruskiego wojska u boku polskiego i wspólną walkę z bolszewikami. Delegacja nie uzyskała ze strony polskiego przywódcy żadnych zobowiązań^[12]. Antoni Owsianik był wówczas zwolennikiem porozumienia z Polską, stworzenia białoruskiej armii pod polskim dowództwem i rozmów na temat utworzenia białorusko-polskiej federacji, przy czym zbliżenie to traktował czysto pragmatycznie. W jednym ze swoich listów do Antona Łuckiewicza pisał:

Co robić, jak trzymać z Polakami? (…) Myślę, że z Polakami trzeba teraz koniecznie rozmawiać o utworzeniu naszej narodowej armii. Możemy pójść na kompromis. Niech będzie ich wyższe dowództwo. Możemy z nimi mówić o federacji, trzeba iść na kompromis, pamiętając o jednym – wszystko robimy dla niezależności Białorusi. Kamień za pazuchą trzeba trzymać… Rozumiecie mnie chyba^[13].

W połowie października 1919 roku wszedł w skład delegacji Białoruskiej Centralnej Rady Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny, która udała się do Warszawy na rozmowy z polskimi władzami na temat współpracy białorusko-polskiej^[c]. Delegacja przedstawiła stronie polskiej propozycję utworzenia białoruskiej dywizji oraz kandydatury na członków Białoruskiej Komisji Wojskowej (BKW)^[14]. 22 października Antoni Owsianik został formalnie zatwierdzony przez Józefa Piłsudskiego jako członek BKW^[15]. Reprezentował w niej Grodzieńszczyznę^[14].

Istnieją przesłanki sugerujące, że Antoni Owsianik, będąc członkiem BKW, nie był lojalny wobec państwa polskiego. Jesienią 1919 roku w Smoleńsku doszło do podpisania umowy między bolszewikami i BPSR, na mocy którego ci ostatni zobowiązali się do rozciągnięcia wpływów na BKW. Zdaniem białoruskiego historyka Jerzego Grzybowskiego Antoni Owsianik był jednym ze zwolenników BPSR w BKW. Według raportów ówczesnego polskiego wywiadu mieli oni m.in. utrudniać werbunek i faworyzować w jego trakcie byłych czerwonoarmistów. Podejrzewano ich także, że za pomocą sieci komend powiatowych rozbudzają pośród żołnierzy i cywilów narodowości białoruskiej nastroje antypolskie^[16]. Jednak zarzuty sformułowane przez raport bezpośrednio w stosunku do Antoniego Owsianika ogranicza się do stwierdzenia, że BPSR postanowiła wejść z nim w kontakt. Według historyka Olega Łatyszonka nie oznacza to, że Antoni Owsianik podjął z nią współpracę^[17].

W czasie posiedzenia plenarnego BKW 1 lipca 1920 roku Antoni Owsianik był jednym z sześciu członków, którzy głosowali za dymisją całego jej składu i przyjęciem rezolucji skierowanej do Józefa Piłsudskiego i „najwyższych instytucji białoruskich”, stwierdzającej, że „nie czują się na siłach prowadzić w danej chwili ciężkiej i odpowiedzialnej pracy nad formowaniem Białoruskiego Wojska”. W wyniku tej decyzji doszło do kryzysu w łonie BKW; przewodniczący Pawieł Aleksiuk podał się do dymisji, a szóstka głosująca za rezolucją sformowała tymczasowe prezydium BKW. Antoni Owsianik został jego wiceprzewodniczącym^[18]. 23 sierpnia złożył obowiązki członka BKW^[19]. 3 października Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego poinformowało o przyjęciu jego dymisji wraz z całym dotychczasowym składem Komisji^[20].

Działalność na Litwie, Litwie Środkowej i w Polsce

W listopadzie 1920 roku był pełnomocnym przedstawicielem BRL w Republice Litewskiej. Uczestniczył w rozmowach między emigracyjnym rządem BRL Wacłaua Łastouskiego, który przebywał w Kownie, oraz władzami Litwy na temat formowania na jej terytorium białoruskich oddziałów wojskowych^[21]. Po zawarciu porozumienia w tej sprawie kierował rozbudową białoruskich jednostek na Litwie, które w zamierzeniu rządu Łastouskiego miały podjąć walkę przeciwko Polsce w razie wybuchu litewsko-polskiego konfliktu^[22].

W 1921 roku Antoni Owsianik przeniósł się do Wilna, będącego wówczas stolicą Litwy Środkowej. Stało się to w wyniku starań władz polskich, aby przeciągnąć na swą stronę białoruskich działaczy skupionych wokół kowieńskiego rządu BRL. Szczególne znaczenie dla tej decyzji miały wysiłki Jerzego Osmołowskiego i powiązanego z Polską Białoruskiego Komitetu Państwowego^[23]. Do 1922 roku Antoni Owsianik pracował w gospodarstwie wiejskim. W 1922 roku został posłem na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji, wchodził w skład Białoruskiego Klubu Poselskiego^[2]. Aresztowany przez władze polskie^[4]. Na początku lat 30. wyemigrował do Białoruskiej SRR^[2]. W 1933 roku został aresztowany przez władze radzieckie. Jego dalszy los jest nieznany^[4].

Uwagi

1. W polskojęzycznej literaturze występuje także jako Antoni Owsiennik. Patrz: Grzybowski 2006 ↓, s. 65.
2. W polskiej historiografii obszar ten nazywany jest także „ziemiami zabranymi” lub szerzej „zaborem rosyjskim”.
3. W skład delegacji oprócz Antoniego Owsianika wchodzili także: Paweł Aleksiuk, Hassan Konopacki i płk. Jakubowski.

Przypisy

1. Majewski 2009 ↓, s. 297
2. Энцыклапедыя… ↓, s. 232
3. Aŭsianik Anton. slounik.org. [dostęp 2016-08-18]. (biał.).
4. Маракоў 2004 ↓, s. 107
5. Michaluk 2010 ↓, s. 240
6. Michaluk 2010 ↓, s. 294
7. Michaluk 2010 ↓, s. 297
8. Michaluk 2010 ↓, s. 298–299
9. Łatyszonek 1995 ↓, s. 82
10. Michaluk 2010 ↓, s. 314
11. Michaluk 2010 ↓, s. 325
12. Michaluk 2010 ↓, s. 462
13. Michaluk 2010 ↓, s. 464
14. Łatyszonek 1995 ↓, s. 135
15. Łatyszonek 1995 ↓, s. 136
16. Grzybowski 2006 ↓, s. 66
17. Łatyszonek 1995 ↓, s. 142–143
18. Łatyszonek 1995 ↓, s. 149
19. Łatyszonek 1995 ↓, s. 152
20. Grzybowski 2006 ↓, s. 65
21. Łatyszonek 1995 ↓, s. 110
22. Łatyszonek 1995 ↓, s. 111
23. Łatyszonek 1995 ↓, s. 235

Bibliografia

• Рэдкал.: М. В. Біч і інш.: Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. T. 1: А — Беліца. Mińsk: „Biełaruskaja Encykłapiedyja” im. Piatrusia Brouki, 1993, s. 496. ISBN 5-85700-074-2. (biał.).
• Oleg Łatyszonek: Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1995, s. 273. ISBN 83-903068-5-9. [dostęp 2012-08-18].
• Леанід Маракоў: Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. 1794—1991: Энцыклапедычны даведнік. У 3 т.. T. 3 Кн. 1: Абакановіч — Кучынская. Mińsk: 2004, s. 534. ISBN 985-6374-05-07. (biał.).
• Jerzy Grzybowski: Białorusini w polskich regularnych formacjach wojskowych w latach 1918–1945. Wyd. 1. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2006, s. 592, seria: Seria Wschodnia. ISBN 978-83-7399-198-9.
• Piotr Majewski: Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Tom IV. M-P. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009. ISBN 978-83-7059-391-7.
• Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.