Antoni Gryzina-Lasek

Antoni Piotr Gryzina-Lasek

Doktor Świder

Antoni Gryzina-Lasek (lata 30. XX wieku)
Data i miejsce urodzenia	10 czerwca 1892 Tarnów
Data i miejsce śmierci	19 stycznia 1941 Nowy Sącz
Przyczyna śmierci	samobójstwo
Miejsce spoczynku	cmentarz komunalny w Nowym Sączu (grób symboliczny na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie)
Zawód, zajęcie	lekarz, chemik, balneolog
Miejsce zamieszkania	Tarnów, Nowy Sącz, Warszawa, Szczawa, Nowy Sącz
Narodowość	polska
Odznaczenia

Antoni Piotr Gryzina-Lasek (ur. 10 czerwca 1892 w Tarnowie^[a], zm. 19 stycznia 1941 Nowym Sączu) – polski lekarz^[3], chemik, urzędnik, balneolog, major Wojska Polskiego^[3], działacz Związku Podhalan, inicjator eksploatacji źródeł mineralnych w Szczawie.

Życiorys

Antoni Lasek do 1894 roku mieszkał w Tarnowie. Po ukończeniu gimnazjum w Nowym Sączu studiował w latach 1911–1912 na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie I wojny światowej służył jako lekarz I Brygady Legionów Polskich^[3]. Walczył w szeregach 2 szwadronu kawalerii^[4]. 10 lutego 1915 roku był ranny w lewą nogę i przebywał w szpitalu w Oświęcimiu^[4]. Został zdemobilizowany w stopniu majora^[3].

Zamieszkał w Warszawie, w latach 1920–1922 był członkiem ekipy sanitarnej zwalczającej epidemie chorób zakaźnych. W 1936 roku był pełniącym obowiązki kierownika Miejskich Zakładów Sanitarnych przy ulicy Spokojnej 15 w Warszawie^[5].

Później, aż do wybuchu wojny był wyższym urzędnikiem Rady m.st. Warszawy^[1].

W sierpniu 1926 roku wydał w Grodnie własnym nakładem książkę pt. Dezynsekcja cyjanowodorowa oraz wskazówki praktyczne do jej wykonania^[6]. W książce tej jej recenzent, prof. Roman Nitsch tytułuje Antoniego Gryzinę-Laska doktorem.

Wody mineralne w Szczawie

W 1929 roku sprzedał swoją kamienicę w Warszawie i przeniósł się z rodziną do Szczawy. Kupił tam kilka działek: od Jana Farona, Wojciecha Madonia, Franciszka Opyda, Jana Chlipały, Michała Farona i Bartłomieja Mikołajczyka. Na jednej z nich rozpoczął budowę domu rodzinnego (dziś istnieją tylko porośnięte chwastami i mchem resztki murów tego domu). Na pozostałych działkach rozpoczął badania balneologiczne. Rozpoczął wiercenia tam, gdzie „owce najchętniej skubały trawę”^[2]. Próbki skał i wody wysyłał do analizy w Warszawie. Wyniki tych badań potwierdziły, że Szczawa jest bogata w źródła szczawy alkaliczno-słone, żelaziste i alkaliczno-siarkowe o dużym stężeniu.

Źródła szczawskie znane były już wcześniej, wspominał o nich w XV wieku Jan Długosz, badał je m.in. Baltazar Hacquet (w latach 1788–1795 dokonał klasyfikacji i opisu ich właściwości), w 1818 roku pisał o nich Stanisław Staszic^[7].

Antoni Gryzina-Lasek ze swoimi synami – Sławomirem i Lechem, około 1934 roku

Antoni Gryzina-Lasek wybudował szereg ujęć wody mineralnej:

• pierwsze wybudowane ujęcie (w 1932 roku) zostało nazwane „Hanna” od imienia żony Antoniego Gryziny-Laska
• drugie – „Dziedzilla” – od imienia córki (Zdzisława, Dzidzia), również w 1932 roku
• trzecie – „Krystyna”, na cześć drugiej córki (wybudowane w 1938 roku, tuż przy obecnej drodze z Mszany Dolnej do Zabrzeży)
• kolejne dwa zdroje powstały w dolinie Głębieńca: „Lech” od imienia syna i „Legun” – od potocznej nazwy legionisty Piłsudskiego.

We wsi istnieje jeszcze źródło „Szczawa I”.

Eksploatacja pierwszych źródeł rozpoczęła się w 1933 roku^[7]. W 1937 roku badania szczawskich wód przeprowadził Franciszek Ksawery Kmietowicz z Krynicy, potwierdzając ich wysokie walory balneologiczne^[2].

W tej sytuacji Antoni Gryzina-Lasek wystąpił do Ministerstwa Opieki Społecznej z wnioskiem o uznanie Szczawy za zdrojowisko i utworzenie tu uzdrowiska na bazie niespotykanego gdzie indziej zdrowego mikroklimatu i wód leczniczych. W 1938 roku decyzją Ministra Przemysłu i Handlu został tu ustanowiony rejon ochrony górniczej^[7]. Dalsze ambitne plany przekształcenia Szczawy w uzdrowisko przekreślił wybuch II wojny światowej^[2].

Antoni Gryzina-Lasek w 1937 roku wszedł w spółkę z warszawskimi firmami Drogistea (lub Drogista) i farmaceutyczną Karpiński i S-ka, w których miał drobny udział. W 1938 roku uruchomiono w Szczawie niewielką pijalnię i rozlewnię wód. Spółka Karpińskiego rozpoczęła butelkowanie i eksport wód szczawskich. (W 2010 roku otwarto w Szczawie pijanię wód mineralnych, w której dostępne są wody: „Hanna”, „Dziedzilla” i „Szczawa I”.)

Antoni Gryzina-Lasek postulował również zbudowanie drogi przez przełęcz Przysłop, łączącej Mszanę Dolną z Zabrzeżą przez Lubomierz, Szczawę i Kamienicę. Droga wojewódzka nr 968 została wybudowana po wojnie.

Lasek łączył pracę zawodową ze społeczną: aktywnie działał w Związku Podhalan i w Związku Ziem Górskich, w którym pełnił m.in. funkcję sekretarza Wydziału Wykonawczego^[1].

II wojna światowa

Po wybuchu wojny Antoni Gryzina-Lasek, używając pseudonimu „Doktor Świder”, stanął na czele Podokręgu Górskiego IV Okręgu Związku Czynu Zbrojnego w Nowym Sączu – pierwszej polskiej konspiracyjnej organizacji na tym terenie. Od komendanta Związku, Franciszka Znamirowskiego otrzymał polecenie zorganizowania Podokręgu Górskiego na terenie powiatów: nowosądeckiego, nowotarskiego, limanowskiego, gorlickiego, jasielskiego, krośnieńskiego i sanockiego. W ciągu kilku miesięcy stworzył strukturę, która w połowie 1940 roku liczyła około 300 osób. Siatka ta koncentrowała się na organizacji kanałów przerzutowych na Węgry. ZCZ miał swoje punkty organizacyjne również w Szczawie, m.in. punkt zaopatrzeniowy w domu Jana Sopaty.

W sierpniu 1940 roku Lasek, wraz z całym Podokręgiem ZCZ podporządkował się na zasadzie autonomicznej Związkowi Walki Zbrojnej.

Na skutek nieostrożności jednego ze swoich zaufanych współpracowników Antoni Gryzina-Lasek został 18 stycznia 1941 roku aresztowany w Dobrej, gdzie spotykał się właśnie z łącznikiem Komendy Głównej ZCZ w Warszawie – Stanisławem Koziełł-Poklewskim. Po pierwszym przesłuchaniu, w czasie którego był torturowany na oczach również aresztowanej rodziny, popełnił samobójstwo, podcinając sobie tętnicę szkłem. W jednym z raportów Niemcy zapisali: Zatrzymany, który był przywódcą organizacji w Nowym Sączu, popełnił w więzieniu samobójstwo podcinając sobie tętnicę i napisał własną krwią na ścianie celi słowa: Niech żyje Polska!^[8].

Nagrobek Antoniego Gryziny-Laska na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu^[9]. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

W dniu 20 czerwca 2022 roku, Rada Gminy Kamienica nadała imię Antoniego Gryziny-Laska placowi przy Pijalni Wód Mineralnych w Szczawie^[10]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (pośmiertnie, 19 marca 1942 roku, odebrany przez jego syna Sławomira w 2013 roku w Australii)^[8]
• Medal Niepodległości (1930)^[2]

Życie rodzinne

Antoni Gryzina-Lasek był synem Józefa Laska, konduktora kolei państwowych i Felicji Antoniny z domu Leśniak. W 1921 roku ożenił się z Anną (Hanną) Szemplińską^[b] (1899–1987). Mieli czworo dzieci: Zdzisławę (Dzidzię, Dziedzillę), Lecha (1922–1998) Krystynę (1923–1975) i Sławomira^[8] (1926–2015).

Uwagi

1. Taką datę i miejsce urodzin podaje Andrzej Szczygieł w Polskim Słowniku Biograficznym^[1]. Jest ona zgodna z datą i miejscem wynikającym z metryki chrztu Antoniego Gryziny-Laska, zawartej w „Liber natorum et baptisatorum Strusina za lata 1880-1900” znajdującym się w Archiwum Parafialno-Katedralnym w Tarnowie. Data i miejsce urodzenia (30 czerwca 1892 roku w Nowym Sączu) podane przez Renatę Zawistowską i Aleksandrę Fandrejewską-Tomczyk^[2] są błędne.
2. Andrzej Szczygieł w Polskim Słowniku Biograficznym^[1] podaje nazwisko panieńskie żony Antoniego Gryziny-Laska jako Sempołowska, jednak z wydanej przez Antoniego Gryzinę-Laska książki oraz z relacji rodziny wynika, że nazwisko panieńskie jego żony brzmiało Szemplińska.

Przypisy

1. Andrzej Szczygieł: Lasek-Gryzina, Antoni. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 16. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971, s. 517–518.
2. Renata Zawistowska, Aleksandra Fandrejewska-Tomczyk: Szczawa wczoraj i dziś. Kraków: Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, 2012, s. 38–43. ISBN 978-83-934679-5-2.
3. Zawistowska i Fandrejewska-Tomczyk 2012 ↓, s. 38.
4. Lista chorych, rannych, zabitych i zaginionych legionistów do kwietnia 1915 roku, Centralny Oddział Ewidencyjno-Werbunkowy Departamentu Wojskowego N.K.N., s. 32 [dostęp 2016-01-11] .
5. Konopka 1936 ↓, s. 1171.
6. AntoniA. Gryzina-Lasek AntoniA., Dezynsekcja cyjanowodorowa oraz wskazówki praktyczne do jej wykonania, Grodno: nakł. autora, 1926 . Brak numerów stron w książce
7. Andrzej Matuszczyk: Beskid Wyspowy – ziemia ciągle obiecana: przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2008, s. 104. ISBN 978-83-89188-78-6.
8. Dawid Golik: „Jacek” – syn „Doktora Świdra”. Skansen Studzionki, 2013. [dostęp 2016-01-11].
9. Mogiła mjr. Antoniego Gryziny-Lasek, działacza Związku Czynu Zbrojnego z 1941 r. w Nowym Sączu. [dostęp 2015-07-05].
10. Plac ma nowego patrona [online], Limanowa.in [dostęp 2022-07-19] .

Bibliografia

• Stanisław Konopka: Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok. Warszawa: Naczelna Izba Lekarska, 1936.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000370158885
• VIAF: 249559870
• PLWABN: 9810647310205606
• NUKAT: n2012073182
• WorldCat: viaf-249559870