W 1903 powierzchnia guberni wynosiła 91 213 km², a ludność 2 539 100 mieszkańców.
Od 1819 roku gubernia mińska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[1].
Na terenie guberni, podobnie jak na innych terenach ziem zabranych, władze rosyjskie szczególnie długo opóźniały utworzenie samorządu terytorialnego, tzw. ziemstw. Wynikało to z obawy przed zdominowaniem ich przez miejscową ludność nierosyjską, szczególnie Polaków. Podczas gdy w innych częściach Imperium Rosyjskiego ziemstwa tworzone były już w drugiej połowie XIX wieku, w guberni mińskiej ich namiastka powstała dopiero 2 kwietnia 1903 roku. Członkowie ziemstw byli jednak wyznaczani przez administrację carską i mieli skrajnie ograniczone kompetencje. Samorząd w guberni uległ wzmocnieniu 14 marca 1911 roku, gdy ta została objęta ukazem carskim o wprowadzeniu ziemstw z 12 czerwca 1890 roku. Była to jednak jego zmodyfikowana wersja, gwarantująca dominującą pozycję Rosjan[2].
Oświata
Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 24% ludności powyżej 9 roku życia[3]. 23 kwietnia 1913 roku miński gubernator Aleksiej Girs wydał tajne rozporządzenie, zalecające, by dzieci mówiące w języku białoruskim uczyć religii tylko w języku rosyjskim[4].
W wyniku rewolucji lutowej nastąpiła legalizacja polskiej oświaty na ziemiach zabranych. W roku szkolnym 1917/1918 w guberni mińskiej powstały 243 polskie szkoły, w tym średnie w Kojdanowie i Nieświeżu. Według oficjalnych danych uczyło się w nich 11 199 dzieci, czyli prawie 1/4 wszystkich uczniów na terenie tej guberni. Poza Mińskiem polskie szkolnictwo szczególnie rozwinęło się w powiatach: ihumeńskim, słuckim i borysowskim[5].
Demografia
Lachowiccy muzycy, powiat słucki guberni mińskiej, rok 1913
Według rosyjskiego spisu ludnościowego z 1897 roku Gubernie zamieszkiwało 2 147 621 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[6]:
Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) – 1 727 159 (80,4%) w tym:
Białorusini 1 633 091 (76%)
Żydzi – 343 466 (15,9%)
Polacy – 64 617 (2,9%)
Inni – 12 379 (0,8%)
Natomiast podział wyznaniowy tejże guberni, na podstawie tegoż samego spisu, wyglądał następująco[7]:
Lista największych miast na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku, przynależność administracyjna przed rozbiorami Polski oraz przynależność państwowa w międzywojniu i współcześnie:
↑Przy zestawieniu liczby katolików z liczbą respondentów określających się jako posługujących się językiem polskim należy się zastanowić na ile spis z roku 1897 oddał rzeczywisty stosunek narodowościowy w guberni mińskiej. Por. spis narodowościowy przeprowadzony w czasie okupacji niemieckiej (1916) na tym terytorium.
Bibliografia
Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.