Нарадзіўся ў ліберальнай каталіцкай сям'і рамесніка. З 1924 па 1928 г. вучыўся ў каталіцкай школе, затым працягнуў навучанне ў кёльнскай Гімназіі кайзера Вільгельма. Працаваў сталяром, служыў у кнігарні. Пасля сканчэння сярэдняй школы ў Кёльне Бёль, які пісаў вершы і аповеды з ранняга дзяцінства, аказваецца адным з нешматлікіх вучняў у класе, якія не ўступілі ў гітлерюгенд. Па сканчэнню класічнай гімназіі (1936) працаваў вучнем прадаўца ў букіністычнай краме. Праз год пасля школы яго адпраўляюць на працу ў працоўны лагер Імперскай службы.
Улетку 1939 г. Бёль паступае ў Кёльнскі ўніверсітэт, але ўжо ўвосень яго заклікаюць у вермахт. Падчас Другой сусветнай вайны 1939—1945 гады пяхотнікам ваяваў у Францыі, удзельнічаў у баях ва Украіне і Крыму. У 1942 Бёль ажаніўся з Ганнай Мары Чэх, якая нарадзіла яму двух сыноў. У красавіку 1945 г. Бель здаецца ў палон амерыканцам.
Пасляваеннае жыццё
Пасля палону Бёль працаваў сталяром, затым вярнуўся ў Кёльнскі ўніверсітэт і вывучаў там філалогію.
У 1950 Бёль стаў удзельнікам «Групы 47». У 1952 у праграмным артыкуле «Прызнанне літаратуры руін», своеасаблівым маніфесце гэтага літаратурнага аб'яднання, Бёль заклікаў да стварэння «новай» нямецкай мовы — простай і праўдзівай, злучанай з пэўнай рэчаіснасцю.
У 1967 Бёль атрымлівае прэстыжную нямецкую прэмію Георга Бюхнера. У 1971 г. Бёль быў абраны прэзідэнтам нямецкага ПЭН-клуба, а затым узначаліў і міжнародны ПЭН-клуб. Гэты пост ён займаў да 1974 г.
У 1969 годзе на тэлебачанні адбылася прэм'ера знятага Генрыхам Бёлем дакументальнага фільма «Пісьменнік і яго горад: Дастаеўскі і Пецярбург». У 1967 годзе Бёль пабываў у Маскве, Тбілісі і Ленінградзе, дзе збіраў матэрыял для яго. Яшчэ адна паездка адбылася праз год, у 1968 годзе, але толькі ў Ленінград.
У 1972 ён першым з нямецкіх пісьменнікаў пасляваеннага пакалення быў узнагароджаны Нобелеўскай прэміяй. Шмат у чым на рашэнне Нобелеўскага камітэта паўплываў выхад новага рамана пісьменніка «Групавы партрэт з дамай» (1971), у якім пісьменнік паспрабаваў стварыць грандыёзную панараму гісторыі Германіі XX стагоддзя.
Пахаванне
Генрых Бёль памёр 16 ліпеня 1985 г. у Лангенбройхе.
Пахаваны 19 ліпеня 1985 гады ў Борнхайме-Мертэне побач з Кёльнам пры вялікай скупнасці народа, з удзелам калегаў-пісьменнікаў і палітычных дзеячаў.
Творчасць
Раннія аповеды Г. Бёля па характары падобныя да аповедаў многіх нямецкіх аўтараў кан. 1940-х; яны ўяўляюць сабою хуткамаляваныя, бязлітасна рэалістычныя партрэты «маленькіх людзей», якія насяляюць руіны разбамбаваных гарадоў. Як і аповеды, першыя яго раманы — «Цягнік прыйшоў своечасова» (Der Zug war pünktlich, 1949), «Дзе ты быў, Адам?» (Wo warst du, Adam?, 1951), «І не сказаў ні едінага слова» (Und sagte kein einziges Wort, 1954) — гучаць абвінавачваннем жахам і хаосу вайны. Калі Г. Бёль адышоў ад тэмы вайны і выжывання, манера яго змянілася. У кнізе «Більярд а палове дзесятай» (Billiard um Halbzehn, 1959), які часта завуць лепшым яго раманам, Г. Бёль выкарыстоўвае складаныя апавядальныя прыёмы, сціскаючы ў адзіны дзень досвед трох пакаленняў заможнай нямецкай сям'і. У рамане «Вачамі блазна» (Ansichten eines Clowns, 1963) выкрываюцца норавы каталіцкага істэблішменту. «Групавы партрэт з дамай» (Gruppenbild mit Dame, 1971), самы аб'ёмны і найбольш наватарскі раман Г. Бёля, напісаны ў форме падрабязнай бюракратычнай справаздачы, дзе каля 60 чалавек характарызуюць нейкую персону, ствараючы мазаічную панараму нямецкага жыцця пасля 1-ай сусветнай вайны. «Страчаны гонар Катарыны Блум» (Die Verlorene Ehre der Katharina Blum, 1974) — іранічная замалёўка на тэму бульварнай прэсы і плётак.
Бёль быў першым і, мабыць, самым папулярным у СССР заходнегерманскім пісьменнікам маладога паваеннага пакалення, кнігі якога былі выдадзены ў перакладзе на рускую. З 1952 па 1973 на рускай мове было апублікавана больш 80 аповедаў, аповесцяў, раманаў і артыкулаў пісьменніка, прычым яго кнігі выходзілі нашмат вялікімі тыражамі, чым на радзіме, у ФРГ. Пісьменнік неаднаразова бываў у СССР, аднак быў вядомы і як крытык савецкага рэжыму. Прымаў у сябе А. Салжаніцына і Льва Копелева, выгнаных са СССР. У папярэдні перыяд Бёль нелегальна вывозіў рукапісы Салжаніцына на Захад, дзе яны былі апублікаваны. У выніку твора Бёля былі забаронены да публікацыі ў Савецкім Саюзе. Забарона была зняты толькі ў сярэдзіне 1980-х гг. з пачаткам перабудовы.
У творчай спадчыне Г. Бёля — раман «Пад канвоем клопату» (Fürsorgliche Belagerung, 1979) пра тэрарызм; «Што станецца з хлопчыкам, ці Якая-небудзь справа па кніжнай частцы» (Was soll aus dem Jungen bloss werden? oder: Irgend was mit Büchern, 1981) — успаміны пра ранняе юнацтва ў Кёльне.
У пачатку 1990-х гадоў на папялішчы дому Бёля знайшлі рукапісы, у якіх знаходзіўся тэкст самага першага рамана пісьменніка — «Анёл маўчаў». Гэты раман пасля стварэння быў самім аўтарам, абцяжараным сям'ёй і якія патрабуюць у грошах, «разабраны» на мноства асобных аповедаў дзеля атрымання большага ганарару.
Kreuz ohne Liebe. 1946/47 (Крыж без кахання; 2002)
Беларускія пераклады
Більярд а палове дзясятай: раман, апавяданні / Пер. з ням.і прадм. Л. Баршчэўскага. — Мн.: Маст.літ., 1993. — 366 с. — (Б-ка замеж.прозы).
Дом без гаспадара: раман / Пер. з ням. Л. Дарашкевіч. — Мн.: Беларусь, 1996. — 284, [1] с. — (Школьная бібліятэка).
Памяць
У 1987 у Кёльне быў створаны Фонд імя Генрыха Бёля(укр.) (бел. — няўрадавая арганізацыя, якая цесна ўзаемадзейнічае з партыяй «Зялёных» (яго аддзяленні існуюць у шматлікіх краінах, у тым ліку і ў Расіі). Фонд падтрымлівае праекты ў сферы развіцця грамадства, экалогіі, праў чалавека.
.jpg){kind=small}
