PROFILBARU.COM

Міхаіл Аляксандравіч Шолахаў
Міхаіл Аляксандравіч Шолахаў
	руск.: Михаил Александрович Шолохов
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	11 (24) мая 1905
Месца нараджэння	Кружылінскі[d], Вобласць Войска Данскога, Расійская імперыя;
Дата смерці	21 лютага 1984[…] (78 гадоў)
Месца смерці	Вёшанская[d], РСФСР, СССР;
Пахаванне	Вёшанская[d];
Грамадзянства	Расійская імперыя; СССР;
Жонка	Maria Petrovna Gromoslavskaia[d]
Дзеці	Mikhail Mikhailovich Sholokhov[d] і Svetlana Mikhailovna Sholokhova[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, раманіст, сцэнарыст, паэт, празаік, журналіст, палітык, навэліст
Кірунак	сацыялістычны рэалізм
Жанр	апавяданне і нарыс
Мова твораў	руская
Грамадская дзейнасць
Партыя	УКП(б);
Член у	Саюз пісьменнікаў СССР; Сербская акадэмія навук і мастацтваў; Расійская акадэмія навук; Акадэмія навук СССР; ЦК КПСС;
Прэміі	Нобелеўская прэмія па літаратуры (1965)
Узнагароды	; медаль імя Аляксандра Фадзеева[d] (1972)
Подпіс
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Міхаі́л Алякса́ндравіч Шо́лахаў (руск.: Михаил Александрович Шолохов, 11 [24] мая 1905, хутар Кружылінскі, станіца Вёшанская, Данецкая акруга, вобласць Войска Данскога — 21 лютага 1984, станіца Вёшанская, Шолахаўскі раён, Растоўская вобласць) — рускі савецкі пісьменнік, журналіст і кінасцэнарыст. Вайсковы карэспандэнт (1941—1945). Палкоўнік (1943). Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры (1965 год, Сталінскай прэміі (1941), Ленінскай прэміі (1960). Сапраўдны член АН СССР (1939). Двойчы Герой Сацыялістычнай Працы (1967, 1980).

Біяграфія

Маладосць

М. А. Шолахаў нарадзіўся 11 (24) мая 1905 года на хутары Кружылін станіцы Вёшанскай (цяпер хутар Кружылінскі Шолахаўскага раёна Растоўскай вобласці). Пры нараджэнні атрымаў прозвішча Кузняцоў, якое змяніў у 1912 годзе на прозвішча Шолахаў.

Бацькі і сям’я

Бацька, Аляксандр Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1865 годзе ў Разанскай губерні, да казацтва не належаў^[4], быў «шыбаем» (скупнікам жывёлы), сеяў збожжа на пакупной казачай зямлі, служыў у камерцыйным прадпрыемстве хутарскога маштабу, кіраўнікам на паравым млыне і г. д. Дзед бацькі быў купцом трэцяй гільдыі, родам з горада Зарайска, ён перасяліўся са сваёй вялікай сям’ёй на Верхнюю Доншчыну ў сярэдзіне 1870-х гадоў, набыў дом і заняўся скупкай зерня^[5].

Маці, Анастасія Данілаўна нарадзілася ў 1871 годзе, казачка па маці, дачка селяніна-перасяленца на Дон, былога прыгоннага Чарнігаўскай губерні. Доўгі час служыла ў панскім маёнтку Ясенеўка. Сірата была сілком выдадзена замуж пані, у якой служыла, за сына станічнага атамана Кузняцова. Але пазней яна пакінула свайго мужа і пайшла да Аляксандра Шолахава. Іх сын Міхаіл нарадзіўся па-за шлюбам і быў запісаны на прозвішча афіцыйнага мужа маці — Кузняцоў. Толькі пасля смерці афіцыйнага мужа, у 1913 годзе, бацькі змаглі абвянчацца ў царкве хутара Каргін (цяпер станіца Каргінская)^[6], і Міхаіл атрымаў прозвішча Шолахаў.

У 1910 годзе сям’я пакінула хутар Кружылін і пераехала ў хутар Каргін: Аляксандр Міхайлавіч паступіў на службу да каргінскага купца. Бацька запрасіў мясцовага настаўніка Цімафея Цімафеевіча Мрыхіна для навучання хлопчыка грамаце. У 1912 годзе Міхаіл паступіў адразу ў другі клас Каргінскай міністэрскай (а не царкоўна-прыхадской, як сцвярджаюць некаторыя бібліёграфы пісьменніка) пачатковай школы (Сядзеў за адной партай з Канстанцінам Іванавічам Каргіным — будучым пісьменнікам, які напісаў вясной 1930 года аповесць «Бахчаўнік»)^[7]. У 1914 годзе бацька прывёз сына ў Маскву — Міхал вучыўся адзін год у падрыхтоўчым класе 8-й Маскоўскай мужчынскай (Шалапуцінскай) гімназіі. Роўна праз год бацькі перавялі хлопчыка ў гімназію г. Багучара Варонежскай губерні. З 1915 па 1918 год Міхаіл Шолахаў жыў у сям’і законавучыцеля Д. Цішанскага. Тым часам дзесяцігадовы Міхаіл пачаў складаць свае першыя аповеды, запісваў іх у сшытак. Яго складанні ў класе хваліла настаўніца Вольга Паўлаўна Страхава. Перад прыходам у горад акупацыйных нямецкіх войскаў, са словаў Міхала, ён кінуў навучанне і з’ехаў на хутар дахаты (сям’я ў той час жыла на хутары Плешакоў, што на Доне супраць станіцы Яланскай, дзе бацька працаваў кіроўным паравога млына. У Плехах Шолахаў жылі проста на млыне, у завозчыцкай, у невялікай каменнай хаце).

У 1918—1919 годах Міхаіл Шолахаў скончыў чацвёрты клас Вёшанскай гімназіі.

У 1920 годзе сям’я пераехала зноў у станіцу Каргінскую (пасля прыходу Савецкай улады), дзе Аляксандр Міхайлавіч атрымаў пасаду загадніка нарыхтканторы Донпрадкама, а яго сын Міхаіл стаў настаўнікам па ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослага насельніцтва ў хутары Латышове, потым справаводам Каргінскага станічнага рэўкама.

У 1920—1921 гадах Міхаіл Шолахаў жыў з сям’ёй у станіцы Каргінскай. Пасля сканчэння растоўскіх падатковых курсаў атрымаў прызначэнне на пасаду харчовага інспектара ў станіцу Буканоўскую, потым уступіў у харчатрад, браў удзел у харчразвёрстцы. У 1920 годзе харчатрад на чале з 15-гадовым Шолахавым трапіў у палон да Махно. Тады ён думаў, што яго расстраляюць, але яго адпусцілі.

31 жніўня 1922 года, падчас працы станічным падаткавым інспектарам, М. А. Шолахаў быў арыштаваны і знаходзіўся ў раённым цэнтры пад вартай. Ён быў прысуджаны да расстрэлу. «Я вёў крутую лінію, дый час быў круты; шпарка я камісарыў, быў асуджаны рэўтрыбуналам за перавышэнне ўлады… — расказваў пазней пісьменнік. — Два дні чакаў смерці… А потым прыйшлі і выпусцілі…». Да 19 верасня 1922 года Шолахаў знаходзіўся пад вартай. Бацька даў за яго буйны грашовы заклад і ўзяў на парукі да суда дахаты. На суд бацькі прывезлі новую метрыку, і яго вызвалілі як непаўналетняга (па новай метрыцы ўзрост зменшыўся на 2,5 гады). Гэта было ўжо ў сакавіку 1923 года. Судзілі тады «тройкі», прысуды выносілі строгія. Паверыць у тое, што ён быў непаўналетнім, было няцяжка, бо Міхал быў маленькага ўзросту і выглядаў хлапчуком. Расстрэл быў заменены іншай карай — трыбунал прыняў да ўвагі яго непаўналецце. Яму далі адзін год выпраўленчых прац у калоніі для непаўналетніх і адправілі ў Болшава (пад Масквой).

У Маскве Шолахаў спрабаваў працягнуць адукацыю, а таксама спрабаваў свае сілы ў пісьменніцкай працы. Аднак паступіць на падрыхтоўчыя курсы рабфака не ўдалося з-за адсутнасці патрабаваных для паступлення працоўнага стажу і накіравання камсамола. Паводле адных дадзеных працаваў грузчыкам, рознапрацоўным, мулярам. Паводле іншых — працаваў у домакіраўніцтве працоўнага жыллёва-будаўнічага кааператыва «Бярыце прыклад!», старшынём якога быў Л. Г. Мірумаў (Мірумян). Займаўся самаадукацыяй, браў удзел у працы літаратурнай групы «Маладая гвардыя», наведваў навучальныя заняткі, якія вялі В. Б. Шклоўскі, В. М. Брык, М. М. Асееў. Уступіў ува УЛКСМ. Актыўную дапамогу ў ладзе штодзённага маскоўскага жыцця М. А. Шолахава і ў пасоўванні ў святло першых літаратурных твораў з яго аўтографам зрабіў кадравы супрацоўнік ЭКУ ДПУ, бальшавік з дарэвалюцыйным стажам — Лявон Галуставіч Мірумаў (Мірумян), з якім М. А. Шолахаў пазнаёміўся ў станіцы Вёшанская яшчэ да прыезду ў Маскву.

У верасні 1923 года за подпісам «Міх. Шолох» у камсамольскай газеце «Юнацкая праўда» («Малады ленінец») (цяпер — «Маскоўскі камсамолец») быў надрукаваны фельетон — «Выпрабаванне», праз месяц з’явіўся другі фельетон — «Тры», а потым і трэці — «Рэвізор». У снежні 1923 года М. А. Шолахаў вярнуўся ў Каргінскую, а потым — у станіцу Буканаўскую, дзе і пасватаўся да Лідыі Грамаслаўскай — адной з дачок былога станічнага атамана Пятра Якаўлевіча Грамаслаўскага. Але былы атаман сказаў: «Бяры Марыю, і я зраблю з цябе чалавека». 11 студзеня 1924 года М. А. Шолахаў жаніўся са старэйшай дачкой — Марыяй Пятроўнай Грамаслаўскай (1901—1992), якая працавала настаўніцай пачатковай школы (у 1918 годзе М. П. Грамаслаўская вучылася ва Усць-Мядзведзіцкай гімназіі, дырэктарам якой у той час быў Ф. Д. Крукаў).

Першы аповед «Звяры» (пасля «Прадкамісар»), адпраўлены М. А. Шолахавым у альманах «Маладагвардзеец», не быў прыняты рэдакцыяй. 14 снежня 1924 года ў газеце «Малады ленінец» выйшаў аповед «Радзімка», што адкрыў цыкл данскіх аповедаў: «Пастух», «Ілюха», «Жарабя», «Блакітны стэп», «Сямейны чалавек», «Смяротны вораг», «Двумужняя» і інш. Яны былі апублікаваны ў камсамольскай перыёдыцы, а потым склалі тры складанкі, што выйшлі адна за адной: «Данскія аповеды», «Блакітны стэп» (абодва ў выдавецтве «Новая Масква» — 1926) і «Пра Калчака, крапіву і іншае» (1927).

У сярэдзіне 1925 года Міхал Шолахаў пазнаёміўся з Аляксандрам Серафімовічам, які высока ацаніў талент маладога аўтара — першая кніга аповедаў Шолахава выйшла з прадмовай Серафімовіча.

У сваіх інтэрв’ю і аўтабіяграфіях Міхаіл Аляксандравіч Шолахаў паведамляў, што пачаў пісаць «Ціхі Дон» у кастрычніку 1925 года. Адразу раман атрымаў назву «Доншчына». (Тым часам ён жыў у станіцы Буканаўскай у хаце бацькоў жонкі)^[8]. Напісаўшы 5—6 друкаваных лістоў Міхаіл Шолахаў, які не атрмаў падтрымкі ад блізкіх, кінуў пачатую працу. Рукапісы «Доншчыны» былі згублены ў гады вайны.

Пасля вяртання ў Каргінскую ў сям’і нарадзілася дачка Святлана (1926, ст. Каргінская), потым сыны Аляксандр (1930—1990, Растоў-На-Дону), Міхаіл (1935, Масква), дачка Марыя (1938, Вёшанская).

У 1926 годзе памёр бацька Шолахава, Аляксандр Міхайлавіч, якому ледзь споўнілася шэсцьдзясят гадоў. Міхаіл Шолахаў вырашыў абзаводзіцца сваёй хатай. Для сталага жыхарства была абрана станіца Вёшанская. На першую пару маладая сям’я здымала пад кватэру, а ў 1928 годзе купілі хату. У гэтай хаце на вуліцы Вялікай (зараз Шолахаўскай) Міхаіл Аляксандравіч напісаў амаль увесь «Ціхі Дон».

Праца над першымі двума тамамі «Ціхага Дона» заняла ў Міхала Аляксандравіча Шолахава каля трох гадоў. Аднак трэцяя кніга рамана яшчэ доўга не з’яўлялася — друкавалася ў часопісе «Кастрычнік» з перапынкамі і некаторымі скарачэннямі да кастрычніка 1932 года.

У 1932 годзе пісьменнік уступіў у шэрагі Камуністычнай партыі, неўзабаве яго абралі ў члены Растоўскага крайвыканкама.

У 1937 годзе М. А. Шолахаў — дэпутат Вярхоўнага Савета СССР, а ў 1938-ым Шолахаў быў пад пагрозай трапіць у турму, таму што чэкіст Еўдакімаў заступнічаў аб арышце ў Сталіна. У 1939 годзе, нягледзячы на нападкі і абвінавачанні ў плагіяце, Савецкі ўрад узнагародзіў пісьменніка ордэнам Леніна, Міхаіл Аляксандравіч — дэлегат XXVIII з’езда КПСС, а савецкія акадэмікі абралі яго сапраўдным членам Акадэміі навук СССР.

Творчасць

Першыя зборнікі «Данскія апавяданні» і «Блакітны стан» (абодва 1926) пра грамадзянскую вайну на Доне. У рамане «Ціхі Дон» (кн. 1-2, 1928; кн. 3, 1929-32; кн. 4, 1937-40; Дзяржаўная прэмія СССР 1941; экранізацыі 1930, 1957-58) драматычны лёс данскога казацтва ў гады 1-й сусветнай і грамадзянскай войнаў, праблема народа і асобы ў рэвалюцыі. У рамане «Узнятая цаліна» (кн. 1-2, 1932-60; Ленінская прэмія 1960; экранізацыі 1940; серыі 1-3, 1960-61) паказ калектывізацыі адзначаны зададзенасцю ідэалагічных установак. У Вялікую Айчынную вайну выступаў з нарысамі, публіцыстычнымі артыкуламі, апавяданнямі («Навука нянавісці», 1942, і інш.). Падзеям вайны прысвечаны раздзелы рамана «Яны змагаліся за Радзіму» (няскончаны; асобныя главы 1943-44, новы варыянт 1969; экранізацыя 1975). Апавяданне «Лёс чалавека» (1956-57; экранізацыя 1959) пра суровыя выпрабаванні, сілу і нязломнасць духу чалавека. Публіцыстычныя артыкулы і выступленні склалі кнігу «Па наказе душы» (1970).

Узнагароды

Двойчы Герой Сацыялістычнай Працы (1967, 1980). Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры за 1965 год — «за мастацкую моц і цэльнасць эпасу аб данскім казацтве ў пераломны для Расіі час».