Polska
PL-MA
12
Kraków
Krzysztof Klęczar
Łukasz Smółka
15 182,87 km²
3 429 685[1]
225,9 os./km²
47,8[1]
K, J
3
19
14
50
119
Województwo małopolskie – jedno z 16 województw Polski. Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych w Polsce (12. miejsce w kraju). Województwo ma około 3,4 mln mieszkańców (stan na 31 grudnia 2019)[2], zajmując pod tym względem 4. miejsce w Polsce. Gęstość zaludnienia jest drugą najwyższą w kraju po woj. śląskim (małopolskie – 226 osoby/km², śląskie – 355 osoby/km², średnia krajowa – 121 osoby/km²)[3][4]. W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Siedzibą wojewody i sejmiku jest Kraków.
Województwo małopolskie zostało utworzone w 1999 roku, obejmując mniejszy fragment Małopolski historycznej i geograficznej oraz fragmenty Spisza i Orawy. Stworzono je z województw poprzedniego podziału administracyjnego, mianowicie z:
Województwo małopolskie jako jedyne ma prawo do posiadania w swoim herbie godła Polski, czyli białego orła w koronie, z głową zwróconą w prawą stronę, na czerwonym tle. Pozostaje więc tradycyjnie jego depozytariuszem[5].
Powierzchnia województwa wynosi 15 182,79 km², co stanowi 4,9% obszaru Polski (1 stycznia 2014)[6].
Województwo jest położone w południowej Polsce i graniczy ze[7]:
oraz z województwami:
Województwo małopolskie obejmuje fragmenty Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Małopolskiej.
Teren województwa obejmuje zachodnią część krainy historycznej i geograficznej zwanej Małopolską oraz fragmenty dwóch mniejszych krain historycznych – Spisza i Orawy.
W wymiarze północ–południe województwo rozciąga się na długości 151 km, to jest 1°21′43″. W wymiarze wschód–zachód rozpiętość województwa wynosi 167 km, co w mierze kątowej daje 2°23′30″.
Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:
Ukształtowanie powierzchni ma charakter zdecydowanie górski i wyżynny. Najwyższym punktem jest północny wierzchołek Rysów – 2499 m n.p.m.
Województwo małopolskie leży w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje duża amplituda temperatur wynikająca z dużego zróżnicowania wysokości. Maksymalna zanotowana temperatura wynosi +37 °C, a minimalna −38 °C.
Pokrywa śnieżna w Tatrach często utrzymuje się od listopada do połowy maja, ale jego opady są możliwe o każdej porze roku. W innych górskich rejonach śnieg pokrywa stoki do marca, a na sztucznie ośnieżanych stokach narciarskich można czasami szusować nawet na początku kwietnia.
Małopolski klimat ma swoje anomalie. Najbardziej znany jest halny – gwałtowny, ciepły wiatr, który w kilka dni może stopić nawet kilkadziesiąt centymetrów śniegu. Z kolei orawiak jest wiatrem zimnym, wiejącym od Babiej Góry, który temperaturę na Podhalu może obniżyć nawet o kilka stopni.
Teren województwa znajduje się w większości w zlewisku Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – ok. 90% powierzchni województwa, natomiast południowo-zachodnia część leży na terenie zlewiska Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju.
W województwie małopolskim są 64 miasta, w tym 3 miasta na prawach powiatu.
Dane z 30 czerwca 2014 roku[8]:
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):
▶Wieś vs ▶miasto
Ogółem (▶k, ▶m)
Miasto (▶k, ▶m)
Wieś (▶k, ▶m)
Dane od momentu wprowadzenia reformy administracyjnej z 1999 roku
Dane z 2014 roku[10].
Województwo małopolskie zamieszkują Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i Ormianie, będący przedstawicielami czterech mniejszości narodowych.
Według spisu powszechnego z 2002 r., wśród obywateli polskich zamieszkujących województwo byli:
Powyższe dane statystyczne, zebrane na podstawie spisu powszechnego, oparte są na subiektywnych czynnikach, takich jak samookreślenie, poczucie przynależności do danej grupy mniejszościowej, a niekoniecznie zależne od takich kategorii jak np. przynależność językowa czy religijna.
Województwo małopolskie zamieszkują również przedstawiciele dwóch grup etnicznych – Łemków i Romów.
Oficjalne statystyki podają, że w województwie małopolskim zamieszkuje 1678 Romów (Cyganów). Pierwsza wzmianka historyczna, którą można odnieść do Cyganów w Polsce pochodzi z 1401 r. i dotyczy mieszczanina Cigana zamieszkującego Podgórze koło Krakowa. Romowie w tym czasie przywędrowali do Polski z południa, od strony Węgier, dokąd dotarli z Bałkanów. Ich praojczyzną są Indie, skąd wyemigrowali ok. X w.
Romowie w Polsce dzielą się, w zależności od stosunku do tradycji koczowniczych, na grupę osiadłą w Karpatach i grupy wędrowne. Karpaccy Romowie (nazwa nadana przez uczonych) nazwani zostali przez innych Górskim Cyganami – Bergitka Roma, Bergare, Bergary. Z czasem sami tę nazwę przyjęli jako własną. Wśród wędrownych (od 1964 r. zaczęto ich osiedlać naciskami administracyjnymi) najliczniejszą grupę stanowią Polska Roma, przybyli do Polski z Zachodu Europy w XVI w. W początku II poł. XIX w. z terenów obecnej Rumunii przybyły grupy Kełderaszy (Kelderari, Kalderari – Kotlarze) oraz Lowarów (Koniarzy).
Na terenie województwa znajdują się rzymskokatolicka archidiecezja krakowska oraz diecezja bielsko-żywiecka (część), diecezja kielecka (część), diecezja tarnowska (część), diecezja sosnowiecka (metropolia częstochowska, część), diecezja rzeszowska (metropolia przemyska, część), a także greckokatolicka archieparchia przemysko-warszawska.
Działają również Kościoły starokatolickie: Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów (diecezja śląsko-łódzka) i Kościół Katolicki Mariawitów.
W Krakowie znajduje się siedziba prawosławnego dekanatu diecezji łódzko-poznańskiej, a w Gorlicach siedziba diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Protestantyzm reprezentuje: Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Boży, Kościół Boży w Chrystusie, Kościół Ewangeliczny „Misja Łaski”, Kościół Zielonoświątkowy w RP, Kościół Wolnych Chrześcijan, Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa, Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP, Wspólnota Chrześcijańska „Golgota”, Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa i Kościół Remonstrantów Polskich.
Działają również Świadkowie Jehowy, Świecki Ruch Misyjny „Epifania”, Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego i Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich.
Działalność prowadzi Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie i Beit Kraków oraz Liga Muzułmańska, Szkoła Zen Kwan Um w Polsce, Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena, Wspólnota Buddyjska Triratna, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang i Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.
Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Małopolskiego składający się z 39 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Kraków. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.
Podział klubów w Sejmiku Województwa Małopolskiego (lipiec 2024):
Marszałkowie
Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Małopolski wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Kraków[11], w którym znajduje się Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie przy ulicy Basztowej 22. W ramach urzędu działają także delegatury w Tarnowie i w Nowym Sączu.
Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem obszar działania[12]:
Wojewodowie Małopolscy
Wicewojewodowie Małopolscy
Mieszkańcy województwa wybierają łącznie 41 posłów na Sejm w czterech okręgach wyborczych: nr 12, 13, 14 i 15, 8 senatorów w jednomandatowych okręgach wyborczych: 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 i 37 oraz eurodeputowanych z okręgu wyborczego nr 10, obejmującego także województwo świętokrzyskie.
Na terenie województwa funkcjonują trzy euroregiony:
Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i w dużej mierze nieskażone środowisko naturalne. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Pośrednim dowodem takiego stanu rzeczy jest liczba znajdujących się na terenie Małopolski obszarów chronionych:
W woj. małopolskim lasy obejmują powierzchnię 434,3 tys. ha, co stanowi 28,6% jego powierzchni. 27,1 tys. ha lasów znajduje się w obrębie parków narodowych (31 grudnia 2012)[17].
Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza, wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów – od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie.
Najbardziej charakterystyczne dla Małopolski drzewostany to lasy bukowe porastające m.in. znaczną część Beskidów, a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie „smreki”. Cennym kompleksem leśnym województwa małopolskiego jest Puszcza Niepołomicka – jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. W niej polował niegdyś Władysław Jagiełło, a później królowa Bona. Do dzisiaj w Puszczy Niepołomickiej żyje stado żubrów[18].
W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach, w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim. Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt; nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej, krokusa, a spośród zwierząt: orła przedniego, świstaka, kozicy. W małopolskich lasach można znaleźć grzyby takie jak rydze i borowiki, a także borówki i inne leśne owoce.
W województwie małopolskim znajduje się pustynia – położona jest na zachód od Olkusza i rozciąga się między miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów. Chociaż piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70 °C, to w sensie klimatycznym teren ten pustynią nie jest. Z tego powodu powiodły się podjęte w latach 50. i 60. XX w. próby obsadzania jej roślinnością. W efekcie każdy kto chce odwiedzić pustynię winien się spieszyć – jej obszar zmniejsza się z roku na rok i z niegdysiejszych 80 km² skurczył się do ok. 30 km².
W 2017 r. produkt krajowy brutto woj. małopolskiego wynosił 142.1 mld zł, co stanowiło 7,9% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 42,1 tys. zł (90.1% średniej krajowej), co plasowało małopolskie na 6. miejscu względem innych województw[19][20].
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. małopolskiego we wrześniu 2019 roku wynosiło 5 066,21 zł, co lokowało je na 3. miejscu względem wszystkich województw[21].
We wrześniu 2019 roku w Małopolsce zarejestrowanych było ok. 61,9 tys. bezrobotnych; daje to stopę bezrobocia na poziomie 4,1%[22].
Gospodarstwa domowe 4,8% mieszkańców woj. małopolskiego mają wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajduje się poniżej minimum egzystencji) (2011)[23].
Znanymi przedsiębiorstwami z województwa są: Maspex Wadowice, COMARCH, Newag, Fakro, Wiśniowski, Koral, Oknoplast.
Na terenie województwa znajdują się obszary 4 okręgów przemysłowych:
Największe elektrociepłownie na węgiel kamienny znajdują się w Krakowie, Skawinie i Trzebini (0,5 tys.–1 tys. MW) oraz w Tarnowie (100–500 MW).
W województwie małopolskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Krakowie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[25].
Województwo małopolskie położone jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Przez jego obszar wiodą szlaki tranzytowe ze wschodu na zachód i z północy na południe: linie kolejowe i drogi krajowe.
... – brak ciągłości drogi
W województwie małopolskim znajduje się 1121 km eksploatowanych linii kolejowych (7. miejsce w kraju), z czego 653 km to linie jednotorowe, natomiast 468 km dwutorowe. 870 km linii kolejowych jest zelektryfikowanych (stan na dzień 31 grudnia 2013)[28]. W 2017 roku statystyczny mieszkaniec województwa małopolskiego jechał 4,9 raza pociągiem[29].
W województwie znajduje się 26 czynnych dworców kolejowych[30]; 4 z nich są wpisane do rejestru zabytków: Nowy Sącz, Rabka-Zdrój, Tarnów, Zakopane[31].
Województwo małopolskie wraz z Kolejami Małopolskimi, które należą do województwa, posiada 56 pojazdów, które są użytkowane przez Koleje Małopolskie i Polregio:
Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków-Balice posiada regularne połączenia z miastami Europy, Ameryki Północnej i Izraelem. Trwa rozbudowa terminala pasażerskiego, który po przebudowie będzie mógł obsługiwać ponad 8 mln osób rocznie.
W województwie małopolskim odbywają się liczne festiwale o międzynarodowej renomie, m.in. Festiwal Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu czy Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, a także Tydzień Kultury Beskidzkiej, Babiogórska Jesień, Łemkowska Watra oraz Święto Borówki w Zubrzycy Górnej.
Województwo małopolskie ma dość dużą liczbę instytucji kultury. Co czwarty zwiedzający polskie muzeum trafia do jednej z placówek na terenie województwa małopolskiego. W zbiorach państwowych, kościelnych i kolekcjach prywatnych znajduje się 20 proc. wszystkich polskich dzieł sztuki. Najważniejsze ekspozycje znajdują się na Zamku Królewskim na Wawelu, w oddziałach Muzeum Narodowego, w muzeach okręgowych w Tarnowie i Nowym Sączu oraz w muzeach diecezjalnych w Tarnowie i Krakowie. W Tarnowie znajduje się jedyna w Europie stała wystawa poświęcona pamięci Romów.
Instytucje kulturalne w Małopolsce:
W województwie małopolskim działają dwie stacje telewizyjne: Ośrodek Regionalny Telewizji Polskiej S.A. oraz TVN Południe. Ponadto liczni operatorzy sieci kablowych, działający zwłaszcza w miastach i na dużych osiedlach, dostarczają pakiet programów telewizyjnych i radiowych; uruchomili także własne programy o charakterze lokalnym, głównie informacyjno-rozrywkowe. W województwie małopolskim nadają również radia ogólnopolskie takie jak RMF FM, Radio Zet, regionalne Radio Kraków, a także lokalne, np. Radio ESKA, Radio Złote Przeboje, Radio Alex, Radio RDN Małopolska (dawniej Radio Dobra Nowina) czy Radio Vox FM Kraków. W Krakowie znajdują się siedziby oraz serwerownie czołowych portali internetowych Onet.pl oraz Interia.pl. Działają również inne portale regionalne – Nowa Małopolska, Moje Miasto Kraków, Nasze Miasto, Głos 24.
Województwo małopolskie ma drugą pozycją w kraju pod względem liczby zarejestrowanych oficyn wydawniczych, z których większość stanowią wydawnictwa prywatne oraz kościelne i klasztorne.[potrzebny przypis]
Województwo małopolskie jest trzecim w Polsce pod względem liczby studentów. Działa w nim najstarsza w Polsce uczelnia – Uniwersytet Jagielloński o ponad 600-letniej tradycji. Z kolei wśród prywatnych uczelni ekonomicznych w ogólnopolskich klasyfikacjach najwyżej oceniane są Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu i krakowska Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Wyższe uczelnie koncentrują się głównie w Krakowie. W 34 małopolskich uczelniach kształci się ponad 203 tysięcy studentów[46].
Ważniejsze z nich to:
W 2007 r. województwo odwiedziło ponad 14,5 miliona turystów, w tym 3 miliony z zagranicy (najwięcej z Niemiec, USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch oraz Rosji i Ukrainy).
Główne atrakcje turystyczne Małopolski to miasto Kraków, Kopalnia Soli w Wieliczce, Kopalnia Soli w Bochni, były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, kompleks drewnianych kościołów na Szlaku Architektury Drewnianej, tradycyjny spływ Przełomem Dunajca przez Pieniny, a także najwyższe polskie góry – Tatry oraz miasto Zakopane, nazywane zimową stolicą Polski.
Region to także cel turystyki pielgrzymkowej (sanktuaria w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach, Limanowej, Pasierbcu, Dom Rodzinny Jana Pawła II w Wadowicach, Kaplica na Groniu Jana Pawła II) oraz leczniczej (9 miejscowości uzdrowiskowych w całym województwie).
Corocznie od 1999 r. organizowane są Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, mające na celu promowanie zabytków Małopolski. 5 zespołów zabytkowych wpisanych zostało na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Są to:
Popularnymi obszarami turystyki pieszej i sportów zimowych są pasma górskie Beskidów (m.in.: Beskid Makowski, Beskid Mały, Beskid Niski, Beskid Wyspowy, Beskid Żywiecki oraz Gorce), a także Pieniny i Tatry.
Utworzono także Karpacki Szlak Rowerowy, który, wraz ze szlakami łącznikowymi, prowadzi przez najbardziej znane i cenne historycznie miejscowości województwa małopolskiego.
W dniu 1 stycznia 1999 r. weszła w życie reforma administracyjna Polski, tworząc dwa nowe szczeble samorządu lokalnego i zmieniając liczbę województw. W ten sposób powstało samorządowe województwo małopolskie. W jego skład weszły obszary ówczesnego województwa krakowskiego i nowosądeckiego oraz części bielskiego, kieleckiego, katowickiego, krośnieńskiego i tarnowskiego. Województwo małopolskie tworzy 19 powiatów, 3 miasta na prawach powiatu oraz 183 gminy. Na jego terenie znajdują się 62 miasta.