Jarosław Balon i Miłosz Jodłowski, współautorzy regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku, na terenie Beskidu Żywieckiego wyróżnili Beskid Żywiecko-Orawski (rozumiany inaczej niż u J. Kondrackiego) oraz Beskid Żywiecko-Kisucki. W ramach tej pierwszej jednostki ujęli oni Grupę Pilska, Pasmo Babiogórskie i Pasmo Przedbabiogórskie ze schematu M. Klimaszewskiego, a w ramach drugiej – Grupę Wielkiej Raczy, którą nazwali Beskidem Żywiecko-Kisuckim. Działy Orawskie i Pasmo Orawsko-Podhalańskie zostały wyodrębnione na powrót jako niezależne regiony, zgodnie z koncepcją M. Klimaszewskiego[12].
Według J. Balona i M. Jodłowskiego podział Beskidu Żywieckiego na część kisucką (zachodnią) i orawską (wschodnią) ma uzasadnienie w znacznych różnicach wysokości i pięter roślinności obu części, a także w odmiennej geometrii grzbietów – Beskid Żywiecko-Kisucki to długie i jednostajne wierzchowiny; Beskid Żywiecko-Orawski to bardziej zwarte masywy z wyraźniejszymi kulminacjami i przełęczami. Taka klasyfikacja nawiązuje też do poglądów geografii słowackiej, która wyróżnia na tym terenie odrębne Kysucké Beskydy oraz Oravské Beskydy[13].
Najważniejszymi rzekami Beskidu Żywieckiego są Soła na północnym zachodzie, Skawa na północnym wschodzie, Kisuca na południowym zachodzie oraz – współtworzące rzekę Orawę – Półgórzanka, Biała Orawa i Czarna Orawa na południowym wschodzie. Głównym grzbietem górskim od Przełęczy Zwardońskiej, przez Babią Górę, po Żeleźnicę przebiega Wielki Europejski Dział Wodny. Na północ od tej linii wody spływają przez Sołę i Skawę, a dalej przez Wisłę do Morza Bałtyckiego. Cieki południowe przez Kisucę i Orawę, a potem przez Wag i Dunaj płyną do Morza Czarnego. Wspomniane rzeki są tworzone przez liczne potoki spływające spod szczytów i przełęczy, tworząc układy mikrozlewni z lokalnymi dopływami[15]:
Beskid Żywiecki jest zbudowany ze skał fliszowych w obrębie płaszczowiny magurskiej. Rzeźba terenu jest wynikiem działania procesów erozyjnych, które w bardziej odpornych piaskowcach wymodelowały grzbiety górskie z kopulastymi szczytami, a w mniej odpornych łupkach i zlepieńcach powstały doliny rzeczne. Charakterystyczna jest dysproporcja w nachyleniu stoków – stoki północne bywają bardziej strome, czasami urwiste, stoki południowe są łagodniej nachylone, co uwidacznia się szczególnie w masywie Babiej Góry. Ta dysproporcja wynika ze skośnego ustawienia warstw skalnych. Najwyższe masywy – Babia Góra i Pilsko – w szczytowych partiach bywają skaliste, lecz odsłonięcia skalne pojawiają się też niżej, np. pod Wielką Rycerzową[17].
Miejscami występują osuwiska, tworzone często w lejach potoków przez erozję wsteczną podcinającą zbocza, lub w łatwo nasiąkających wodą i skośnie ułożonych łupkach, po których zsuwają się piaskowce. Wśród najbardziej znanych są osuwiska w dolinie potoku Straceniec pod Krawców Wierchem oraz w Zerwie Cylowej pod Małą Babią Górą. Na rzekach i potokach można spotkać progi rzeczne z kaskadami wodospadowymi. Największe z wodospadów to Wodospad w Sopotni Wielkiej i Wodospad na Mosornym Potoku. Łagodniej nachylone południowe stoki Pilska i Babiej Góry spowalniają odpływ wody po tej stronie gór, co w miejscach o słabo przepuszczalnym podłożu sprzyja rozwijaniu się torfowisk. Ich nagromadzenie znajduje się w rejonie słowackich wsi Klin, Mutne i Orawska Półgóra[18].
Typowa piętrowość roślinności została tu zaburzona działalnością człowieka. Piętro pogórza sięgające do ok. 600 m n.p.m. zostało całkowicie zmienione tak, że w krajobrazie dominują pola uprawne, łąki kośne i zabudowania, a rzadkością są pozostałości naturalnych lasów liściastych dębowo-grabowych. Na wysokościach 600–1150 m rozciąga się regiel dolny. Dawniej rosły tu głównie mieszane lasy bukowo-jodłowe, te jednak zostały w znacznej mierze wycięte i zastąpione nasadzeniami świerka, który szybko rośnie i umożliwia bardziej intensywne pozyskiwanie drewna. Jedynie w nielicznych miejscach można spotkać naturalne siedliska buczyny karpackiej[20].
Mimo znacznej ingerencji ludzkiej w piętrach pogórskim i dolnoreglowym, obecnie 70% powierzchni Beskidu Żywieckiego zajmują lasy. W przedziale 1150–1400 m znajduje się iglasty regiel górny z nie najgorzej zachowanymi naturalnymi borami świerkowymi (głównie Pilsko i Babia Góra, fragmentarycznie Romanka, Lipowski Wierch i Polica). Piętro kosodrzewiny występuje na wysokościach 1400–1650 m (Pilsko i Babia Góra), a piętro muraw alpejskich powyżej poziomicy 1650 m (tylko Babia Góra)[21].
Beskid Żywiecki rozciąga się na pograniczu trzech regionów kulturowych: Żywiecczyzny, Kysuc i Orawy. Na północnym zachodzie styka się ze Śląskiem Cieszyńskim, a na południowym wschodzie przylega do Podhala. Dziś przebiega tędy granica polsko-słowacka, będąca dawniej granicą polsko-węgierską, niedaleko biegnie granica czeska. Takie położenie powodowało historyczne krzyżowanie się różnych wpływów kulturowych[27].
Obszar górski pozostawał niemal niezamieszkały w XV wieku, nieliczne osady ludzkie istniały jedynie w wylotach dolin. W głębi gór, gdzie rozpościerała się pierwotna Puszcza Karpacka, swoje małe osiedla tworzyli wówczas jedynie myśliwi, drwale czy węglarze. Większe zaludnienie nastąpiło w wiekach XVI i XVII, w wyniku osadzania ludności rolniczej przez właścicieli tutejszych dóbr w coraz wyższych warstwach dolin, a także w związku z migracją na te tereny wołoskich pasterzy ze wschodu. Tak powstała większość osad, z których potem wyrosły dzisiejsze wsie[28].
Tutejsza kultura ludowa wykształciła się w ścisłym związku z pasterstwem, kultywowanym przez kolejne pokolenia miejscowych górali. Hodowla owiec i bydła była dominującą formą gospodarki jeszcze w początkach XX wieku, mimo stopniowego zmniejszania się terenów wypasowych przez rozrost osadnictwa oraz intensyfikację gospodarki leśnej. Dopiero po I wojnie światowej hodowla została wyparta przez rolnictwo, które w wyniku ogólnych przemian ekonomicznych i technologicznych zapewniało większą samowystarczalność i dochodowość gospodarstw nawet w trudnych, górskich warunkach[29].
Współcześnie gospodarka pasterska prawie nie funkcjonuje, poza nielicznymi miejscami, gdzie jeszcze jest praktykowana, jak na Hali Śmietanowej Zubrzyckiej na Orawie czy w Barankowej, przysiółku Zawoi. Pozostałością po pasterskich tradycjach są szałasy, które można w lepszym lub gorszym stanie spotkać na wielu halach, a także akcenty kulturowe obecne w folklorze miejscowej ludności[30].
JarosławJ.BalonJarosławJ., MiłoszM.JodłowskiMiłoszM., Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich – studium metodologiczne, [w:] WiesławW.Ziaja, MiłoszM.Jodłowski (red.), Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, s. 85–106.
JarosławJ.BalonJarosławJ., MiłoszM.JodłowskiMiłoszM., PawełP.KrążPawełP., Beskidy Zachodnie (513.4–5), [w:] AndrzejA.Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021.
.jpg)
