Czadca

Czadca

Čadca

Czadca – centrum miasta
Herb Flaga
Państwo	Słowacja
Kraj	żyliński
Powiat	Czadca
Burmistrz	Milan Gura[1]
Powierzchnia	56,79[2] km²
Wysokość	506[3] m n.p.m.
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	22 580[4] 398,91[5] os./km²
Nr kierunkowy	+421 41[3]
Kod pocztowy	022 01[3]
Tablice rejestracyjne	CA
Położenie na mapie kraju żylińskiego Czadca
Położenie na mapie Słowacji Czadca
49°26′09″N 18°47′32″E
Strona internetowa

Czadca

Czadca^[6] (dawniej: Czaca; słow. Čadca, do 1927 także: Čaca; niem. Tschadsa; węg. Csaca, Csáca) – miasto powiatowe w północnej Słowacji, w kraju żylińskim, w historycznym regionie Kysuce.

Czadca leży na wysokości około 420 m n.p.m. u ujścia potoku Čierňanka (Czernianka) do Kisucy, w dolinie tej rzeki, w niewielkiej kotlinie śródgórskiej między Jawornikami, Kysuckimi Beskidami a Beskidem Śląskim. W 2022 roku liczba mieszkańców miasta wynosiła 22 730, powierzchnia miasta – 56,8 km².

Dzielnice

• Čadca (centrum),
• Horelica,
• u Hluška,
• Podzávoz,
• Čadečka,
• Milošová,
• Vojty,
• Rieka,
• u Sihelníka,
• Drahošanka.

Komunikacja

Przez Czadcę przebiega słowacka droga krajowa nr 11 (międzynarodowa trasa E75) z dawnego przejścia granicznego Svrčinovec – Mosty u Jablunkova na granicy słowacko-czeskiej do Żyliny. Przez Czadcę przebiega autostrada D3 (od przejścia granicznego Skalité-Zwardoń/Myto na granicy z Polską do Żyliny), która pokonuje centrum miasta systemem estakad. Czadca jest ważnym węzłem kolejowym – od głównej linii Żylina – Cieszyn (historyczna Kolej Koszycko-Bogumińska) odbijają tu odnogi do Makova i do Żywca (przez dawne przejście graniczne Skalité-Zwardoń). Ta ostatnia jest częścią kolei transwersalnej.

Historia

Okolice dzisiejszej Czadcy – Górne Kysuce – zostały zasiedlone późno, dopiero w połowie XVI wieku. W tych terenach zatrzymała się zmierzająca wzdłuż grzbietu Karpat na zachód fala tzw. kolonizacji wołoskiej – osadnictwa wołoskiej ludności pasterskiej. Została zasiedlona przez osadników z okolicy i ze Śląska^[7]. Pierwsze osiedla były sezonowe, stanowiły je skupiska szałasów pasterskich. Pierwsza pisemna wzmianka o osadzie Tzaczka pochodzi z 1565. Kolejna wzmianka, z 1572, mówi o Czadcy już jako o wsi.

Przed zasiedleniem okolice dzisiejszej Czadcy należały do dominium zamku Streczno. Powstała osada znalazła się jednak pod władzą panów zamku Budatín. Po zasiedleniu tereny te okazały się sporne między tymi dwoma dominiami. Co więcej, doszło do sporu o nie między Królestwem Węgier a Księstwem Cieszyńskim. Spór między panami Budziatynia a panami Streczna zakończył się w 1769, gdy streczniański ród Esterházych objął również dominium budziatyńskie. Spór między Węgrami a Cieszynem, należącym już wówczas do Habsburgów, zakończył się na przełomie XVIII i XIX wieku ustaleniem granicy istniejącej do dziś jako granica Słowacji z Czechami i Polską. Wcześniej granicą była Kysuca i potok Oszczadnica, a tereny północnych dzielnic Czadcy należały do Śląska Cieszyńskiego^[8].

Czadca leżała w komitacie Trenczyn, na szlaku handlowym łączącym Węgry ze Śląskiem. Była osadą rzemieślniczo-rolniczą, a jej mieszkańcy zajmowali się w znacznym stopniu obsługą kupców i podróżnych. W XVII wieku rozwój wsi postępował powoli, bowiem przez tereny Kysuc przewalały się walki kolejnych powstań antyhabsburskich. W 1676 r. w Czadcy powstała parafia pod wezwaniem świętego Bartłomieja (którego postać później znalazła się w herbie miasta). Prawa miejskie Czadca uzyskała 9 stycznia 1788 r. Liczyła wówczas 2,6 tys. mieszkańców. W mieście działało już wtedy kilka zakładów produkcyjnych, istniało tu również kilka urzędów.

W pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku z Czadcy i jej okolic miała miejsce emigracja ludności, wówczas jeszcze głównie polskojęzycznej na tereny rumuńskiej Bukowiny^[9]. Na przełomie XIX i XX w. powszechna była emigracja do Stanów Zjednoczonych.

Podczas powstania węgierskiego 1848 r. w Czadcy, obsadzonej przez wojska cesarskie, powstała słowacka rada narodowa, w której skład weszli m.in. Ľudovít Štúr i Jozef Miloslav Hurban. 9 grudnia 1848 r. rada wydała odezwę wzywającą Słowaków do walki z węgierskim uciskiem. W latach 1854–1858 w Čadcy mieszkał i pracował inny słowacki działacz narodowy – Janko Kraľ, a później jeszcze jeden – Janko Palárik. Mimo usilnej madziaryzacji, na przełomie XIX i XX wieku w Czadcy i okolicach powstawały słowackie instytucje kulturalne – amatorski teatr (1898), oddział Macierzy Słowackiej (Matica slovenska). W 1910 r. Czadca liczyła 5,0 tys. mieszkańców, prawie wyłącznie Słowaków.

W 1868 r. majątki Esterházych w okolicy Czadcy kupił kupiec Leopold Popper. Od tego czasu do miasta wkroczył kapitalizm – powstały pierwsze nowoczesne zakłady przemysłowe. W 1871 r. przebiegła przez miasto wspominana Kolej Koszycko-Bogumińska, w 1884 r. oddano do użytku połączenie przez Zwardoń z galicyjskim Żywcem, w 1914 – odnogę do Makowa. W 1912 r. w mieście wprowadzono elektryczne oświetlenie. W okresie międzywojennym miasto dotknął głęboki kryzys gospodarczy. Powszechna bieda doprowadziła do zamieszek podczas demonstracji w 1933 r. Mimo tego miasto rozbudowywało się dalej.

Pod koniec 1938 r. Polska anektowała kilka przygranicznych skrawków Słowacji. Jednym z nich był pas terytorium między granicą słowacko-polską i słowacko-czeską a linią kolejową ze Zwardonia do Czadcy i z Czadcy przez Przełęcz Jabłonkowską do Jabłonkowa na Śląsku Cieszyńskim. Nowa granica biegła wzdłuż tych linii kolejowych (linie pozostawały po stronie polskiej). W ten sposób od miasta zostały odcięte położone za tą linią, północne dzielnice. Poprzednia granica została przywrócona we wrześniu 1939 r., po zajęciu Polski przez hitlerowskie Niemcy.

W czasie II wojny światowej 390 żydowskich mieszkańców miasta zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych. Linia kolejowa została całkowicie zniszczona podczas walk o miasto. Armia Czerwona zajęła Czadcę 1 maja 1945. Po wojnie w Czadcy powstały, działające do dziś, zakłady przemysłu włókienniczego, maszynowego („Sigma” – pompy, „AVC” – części samochodowe), lekkiego („Okrasa” – szklane ozdoby choinkowe) i spożywczego. Wielu mieszkańców miasta i okolic pracuje jednak w pobliskich centrach przemysłowych – w Żylinie i w czeskiej aglomeracji ostrawskiej.

Miasta partnerskie

• Żywiec
• Toruń
• Valašské Meziříčí

Zobacz też

• Górale czadeccy
• Kysuce

Przypisy

1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-30]. (słow.).
2. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 56,79S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
3. Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
4. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
5. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
6. Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF
7. AleksandrA. Petrov AleksandrA., Sborník Fr. Pestyho, Helység Névtára - seznam osad v Uhrách z r. 1864-65 jako pramen historicko-demografických údajů o slovenských a karpatoruských osadách., Praha: Česká akademie věd a umění, 1927, s. 138, OCLC 1135712402  (cz.).
8. Spisz, Orawa i Ziemia Czadecka : w świetle stosunków etnicznych i przeszłości dziejowej, Główny Komitet Pomocy dla Spisza, Orawy i Czadeckiego w Krakowie, 1939, s. 35 [dostęp 2023-06-19] .
9. Stanisław Figiel, Piotr Krzywda, Przewodnik po północnej Rumunii – Bukowina, Maramuresz, wydawnictwo „Rewasz”, s. 71.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Muzeum Kysuckie
• Tourist Channel

Kontrola autorytatywna (miasteczko):

• VIAF: 136037671, 4161165110753336780008
• LCCN: n80041793
• GND: 4470447-1
• NKC: ge131641
• J9U: 987007564215005171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3882644
• VLE: cadca