Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
W skład języków zachodniogermańskich, które przede wszystkim ze względów politycznych, a nie lingwistycznych są powszechnie uważane za „jeden język niemiecki”, wchodzą:
Języki niemieckie (często w kontakcie z innymi językami) odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się kilku innych języków. Przykładem jest tu wykształcony w średniowieczu język jidysz. W XIX wieku natomiast z kilku etnolektów niemieckich w Pensylwanii wykształciła się odmiana pensylwańska.
Z języka niemieckiego pochodzą słowa spotykane też w innych językach, takie jak: kindersztuba, weltschmerz, schadenfreude.
Według raportu „Deutsch als Fremdsprache weltweit. Datenerhebung 2015” w roku 2015 na całym świecie języka niemieckiego jako obcego uczyło się około 15,4 miliona osób[10]. Najwięcej osób uczyło się niemieckiego odpowiednio: w Europie – 9,4 mln, w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw – 3,1 mln, w Afryce – 0,85 mln, Azji – 0,79 mln oraz w USA i Kanadzie – 0,53 mln. Na poziomie studiów wyższych niemieckiego jako języka obcego uczyło się w 2015 roku ok. 1,3 mln studentów[10]. Krajem, w którym największa liczba osób uczyła się w 2015 roku języka niemieckiego, była Polska – 2,28 mln osób, drugie miejsce zajmowały Wielka Brytania oraz Rosja – po 1,55 mln, a trzecie Francja – 1 mln uczących się[10].
W Polsce nauka języka niemieckiego oraz francuskiego, jako nośników nowoczesnej zagranicznej kultury i nauki, zyskiwała popularność od czasów Oświecenia. Dotyczyło to również pozostającego poza władzą państw niemieckojęzycznych Królestwa Kongresowego. W dwudziestoleciu międzywojennym języka niemieckiego w polskich szkołach średnich uczyło się 60% uczniów. W PRL-u rola języka niemieckiego w nauczaniu spadła, pod koniec tego okresu dotycząc 12% uczniów szkół podstawowych i ok. 30% uczniów szkół średnich. Na początku XXI wieku (w roku szkolnym 2011/2012) w polskich szkołach różnego typu język niemiecki był obowiązkowym przedmiotem dla 39% uczniów[11].
Europa niemieckojęzycznaDialekty zachodniogermańskie w kontynentalnej Europie
Alfabet niemiecki jest odmianą alfabetu łacińskiego i składa się z 30 liter. Oprócz 26 liter klasycznych zawiera także przegłosy ä, ö i ü (tzw. umlauty) oraz ß (tzw. Es-Zett lub scharfes S). Przy braku odpowiednich czcionek muszą one być zastępowane odpowiednimi dwuznakami (ä = ae, ö = oe, ü = ue, ß = ss).
A Ä B C D E F G H I J K L M N O Ö P Q R S ẞ T U Ü V W X Y Z
a ä b c d e f g h i j k l m n o ö p q r s ß t u ü v w x y z
Cechą charakterystyczną niemieckiej ortografii jest pisownia wszystkich rzeczowników wielką literą (występująca współcześnie ponadto jedynie w ortografii jęz. luksemburskiego; do 1948 r. obowiązywała ona również w języku duńskim).
W 1998 r. wprowadzono reformę (potem kilkakrotnie modyfikowaną) niemieckiej ortografii, która polega m.in. na wariantowym zniemczeniu pisowni niektórych wyrazów obcych, zwiększeniu liczby wyrażeń pisanych rozdzielnie oraz wielką literą, jak również zamienieniu ß występującego po krótkiej samogłosce na ss oraz zwiększeniu częstotliwości używania litery ä zamiast e. Nowa pisownia formalnie obowiązuje już w Niemczech i Austrii, jest jednak ignorowana przez największe wydawnictwa prasowe.
Wygląd szkolnego pisma ręcznego w języku niemieckim był ściśle uregulowany. Do 1925 r. było to pismo zwane Kurrentschrift (kurrenta; inaczej Spitzschrift), a w latach 1935–1941 Sütterlinschrift (inaczej Deutsche Schrift). Do dzisiaj widać te wpływy w piśmie ręcznym starszego pokolenia Niemców.
Dla niemieckiego ze Szwajcarii i Liechtensteinu charakterystyczny jest brak litery ß w pisowni, zastępuje się ją podwójnym „s” (ss).
Osadnictwo i podboje niemieckie na wschodzie do 1400
Akcent wyrazowy
Akcent wyrazowy w języku niemieckim pada w zdecydowanej większości wyrazów na pierwszą sylabę w wyrazie, np. dol·met·schen [ˈdɔlmɛt͡ʃən][b]. W wyrazach złożonych z dwóch samodzielnych wyrazów np. Plat·ten-spie·ler [ˈplatənˌʃpiːlɐ] wyróżnia się dwa akcenty – główny na pierwszą sylabę pierwszego członu i poboczny na pierwszą sylabę drugiego członu. Wyjątkami są:
dsch – oznacza głoskę [d͡ʒ] występującą wyłącznie w wyrazach obcego pochodzenia, np. Dschungel [ˈd͡ʒʊŋəl]
Końcówka -er ulega asymilacji do tzw. r zwokalizowanego[d] [ɐ] np. Mutter ['mʊtɐ] (zjawisko to nie występuje jednak w niektórych wariantach standardowego niemieckiego (np. u większości Szwajcarów) i jest zastępowane przez [r̩] lub [ər].
Końcówka -ow występujące regionalnie w nazwach miejscowości oznacza długą głoskę /oː/, np. Güstrow [ˈgʏstroː] oraz sporadycznie w niemieckich nazwiskach (gdy występuje w obcojęzycznych nazwiskach czytane jest zgodnie z oryginalną wymową)
rh – oznacza fonem /r/, realizowany jako [r], [ʀ] lub [ʁ] (występuje wyłącznie w wyrazach obcego pochodzenia – np. Rheumatismus [ˌʁɔʏ̯ma’tɪsmʊs]
sp – oznacza /ʃp/ z wyjątkiem pozycji wygłosowej, wówczas – sp /sp/ (przykłady: Sport [ʃpɔʁt]), także w wyrazach obcego pochodzenia np. Spartakiade [ˌʃpaʁta’kɪ̯adə] (ale: Wespe ['vɛspə]). Litera s przed dwuznakiem ph oznacza [s]: Sphäre ['sfeːʁə]. Istnieją też dialekty, w których sp zawsze oznacza [sp] lub zawsze [ʃp].
Dwie sąsiadujące litery oznaczające tę samą samogłoskę (aa, oo lub ee) czyta się jako jeden dźwięk (jedną długą samogłoskę), inaczej niż w języku polskim. Przykłady: Saal [zaːl], Boot [boːt], Seele ['zeːlə]. Podwójne uu występujące na przykład w wyrazie Genugtuung [gə'nuːkˌtuːʊŋ] czyta się jednak jako dwie samogłoski ze względu na przebiegającą między nimi granicę morfemów. Z podobnych względów podwójne ii w wyrazie assoziieren w wymowie starannej oznacza dwie samogłoski: [asot͡sɪ'iːʁən]. Również podwójne ee w wyrazie beenden nie oznacza z tego powodu jednej długiej samogłoski: [bə'ʔɛndən].
Litera c występuje poza dwuznakami jedynie w nowszych zapożyczeniach (np. Creme [kʁɛːm] lub [kʁeːm]), Container [kɔn’teːnɐ], Center ['sɛntɐ], imionach (np. Claudia ['klaʊdɪ̯a]) i nazwach miejscowych. Oznacza głoskę [k] przed samogłoskami a, o oraz u, a także przed spółgłoskami, rzadziej [t͡s] lub [s].
Litery d, t, n oznaczają głoski apikalne (nie jak w języku polskim koronalne)
e – oddaje w zapisie długość samogłoski oznaczonej przez literę poprzedzającą – w pisowni standardowej wyłącznie przez literę i (np. viel [fiːl]) – regionalnie także literę o (np. Soest [zoːst]). /eː/ i /ɛː wymawiane są w sposób zbliżony do polskiego „ej”, przykłady: leer [leːɐ̯], Bär [bɛːɐ̯]. Natomiast samodzielne końcowe [ə] wymawiane jest jako zredukowana samogłoska[g]szwa np. Mücke [ˈmʏkə].
h – oddaje w zapisie długość samogłoski oznaczanej przez literę poprzedzającą, przykłady: Schuh [ʃuː] i Schuhe ['ʃuːə]). Ortografia niemiecka nie jest w tym wypadku jednak konsekwentna, ponieważ często długości samogłosek nie oznacza się w piśmie. A więc na przykład chociaż w wyrazie Stühle ['ʃtyːlə] litera h oznacza długość samogłoski oznaczanej przez ü, tj. [yː], to już przy tej samej samogłosce w wyrazie Schüler ['ʃyːlɐ] litera h nie pojawia się w zapisie. Dodatkowo h występuje w części wyrazów również tam, gdzie jej funkcja oznaczania długości jest zbędna, ponieważ rolę tę spełniają inne litery, np. w er sieht) ['ʔeːɐ̯ 'ziːt] litera h jest zbędna z punktu widzenia oddawania w zapisie długości samogłoski [iː], ponieważ długość oznacza już dwuznak ie. O regułach użycia litery h w ortografii nie decydują więc wyłącznie względy fonetyczne, ale też historyczne oraz korelacja z innymi formami danego wyrazu (por. omówione sieht, bo sehen). Samodzielna litera h oznacza w nagłosie spółgłoskę [h], różną od [x], przykłady: hin [hɪn], występuje także w rzeczownikach złożonych rothaarig [ˈroːthaːrɪç]. Przed l, m, n, r i po samogłoskach występuje tzw. h-nieme. Przykłady: Jahr [jaːɐ̯] i Jahr [jaːɐ̯], Kuhle [ˈkuːlə], Kuhle [ˈkuːlə], Schuhe [ˈʃuːə], gehen [geːən](dodatkowo długa samogłoska e wymawiana jest w sposób zbliżony do polskiego ej, choć w Austrii wymawia się [geːhən].
i – oddaje w zapisie długość samogłoski oznaczonej przez literę poprzedzającą, ale występuje jedynie regionalnie w stosunku do litery o (np. Troisdorf ['tʁoːsd̥ɔʁf])
Ze względu na dialekty istnieją trzy równoprawne warianty realizacji fonemu /r/ – [r], [ʀ] i [ʁ]
Samodzielne s oznacza [z] w nagłosie przed samogłoską np. Sache [zaxe], w śródgłosie między dwoma samogłoskami np. Glaser [ˈglaːzɐ], natomiast w nagłosie przed spółgłoską, śródgłosie przed spółgłoską, wygłosie oraz w zapożyczeniach z języka angielskiego oznacza [s], przykłady: Sphäre ['sfe:ʁə], Mast [mast], Haus [haʊ̯s], Sex [sɛks] również [zɛks] (zbitki st, sp, sch, ss omówiono powyżej).
Litera o oznacza /oː/, które wymawia się inaczej niż w języku polskim np. Bote [ˈboːtə]. [o] wymawia się zaś tak samo jak w języku polskim.
Litera ß oznacza głoskę [s] np. weiß [vaɪ̯s], w odróżnieniu od ss (również oznaczającego [s] np. Fass [fas]) występuje w zapisie po samogłoskach długich i dyftongach. Dodatkowo dla zastąpienia litery ß przy braku odpowiedniej czcionki stosuje się sz lub ss.
Litera t oznacza przed samogłoską w wyrazach obcego pochodzenia [t͡s]) np. Nation [nat͡si̯o:n]), zaś w wyrazach rodzimie niemieckich [t], np. Tisch [tɪʃ]
Litera v oznacza w nagłosie głoskę [f] np. Vater [ˈfaːtɐ] z wyjątkiem wyrazów obcego pochodzenia, w których oznacza zazwyczaj głoskę [v], np. w wyrazie Virus ['viːʁus].
ya – oznacza w wyrazach pochodzenia obcego [ja] np. Yacht [jaxt]
ye – oznacza w wyrazach pochodzenia obcego [jeː] np. Yeti [ˈjeːti]
W sylabach otwartych (kończących się samogłoską) samogłoskę wymawia się długo np.: fra ·gen [ˈfraːgən]); lub krótko np.: mo·ti·viert [motiˈviːɐ̯t]
W sylabach zamkniętych (kończących się spółgłoską) samogłoskę wymawia się krótko, przykłady: kom·men, ler·nen, schmer·zen, Lek·tor, Mor·gen. Wyjątek stanowią samogłoski w wyrazach jednosylabowych, zakończone spółgłoską pojedynczą. Samogłoski w tych wyrazach są długie i należy je odpowiednio dłużej wymawiać. Przykłady: der [deːɐ], gut [guːt], wir [viːɐ], Tag [taːk], Weg [veːk], Fuß [fuːs], Spaß [ʃpaːs]. Ponadto należy pamiętać, że nieme „h” jest wskaźnikiem długości poprzedzającej je samogłoski. (Przykłady: Uhr, Stahl, Ohr, ihr, nehmen) Wskaźnikiem zaś krótkości samogłosek poprzedzających są zarówno dwie jednakowe, jak również dwie różne spółgłoski. (Przykłady: kom-men, ler-nen, singen, nicht, Gruppe, Kollege) Podwójne spółgłoski wymawia się w języku niemieckim (w przeciwieństwie do polskiego) tak jak pojedyncze spółgłoski, czyli krótko.
Samogłoski przed zbitką (parą) spółgłosek należącymi do tego samego morfemu są zawsze krótkie, np. fast [fast], ale już np. er rast [ʔeːɐ̯ˈʁaːst] z długim [aː], bo -t należy do innego morfemu (do końcówki fleksyjnej).
Wieloznaki oznaczające spółgłoski oznaczają też krótkość samogłoski przed tą spółgłoską, np. waschen ['vaʃən] – krótkie [a] przed spółgłoską [ʃ].
Niemieckie samogłoski opisuje następująca tabela (na podstawie Lagenscheidts Taschenwörterbuch Deutsch):
Uwaga. Jeśli podano dwa symbole rozdzielone kropką, ten, który znajduje się po lewej stronie, oznacza samogłoskę niezaokrągloną, a po prawej zaokrągloną. Samogłoskom długim (z wyjątkiem ɛː) odpowiadają samogłoski półdługie.
W nielicznych wyrazach obcego pochodzenia istnieje też krótka samogłoska /ø/, np. w wyrazie Föderation [ˌfødɛʁa’t͡sɪ̯oːn]
Samogłoski krótkie w wygłosie (z wyjątkiem ə) ulegają często wydłużeniu i wymawiane są jako półdługie, np. [o˙] np. w wyrazie Kino ['kiːno˙].
Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ä, ü, ö występują słowa zawsze pisane przez ae, ue, oe – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazw własnych (np. Goethe, Moers).
Przykładowy tekst
Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen.
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
Język niemiecki ma liczbę pojedynczą z 3 rodzajami – męskim, żeńskim i nijakim, oraz liczbę mnogą bez podziału na rodzaje. Rodzaje męski i nijaki wykazują podobieństwo w odmianie, podobnie rodzaj żeński i liczba mnoga. Są 4 przypadki – mianownik, dopełniacz, celownik i biernik, przy czym najrzadziej używany jest dopełniacz[12].
Słowotwórstwo w języku można rozpatrywać dwojako: a) jako proces powstawania nowych wyrazów za pomocą morfemów słowotwórczych, b) na płaszczyźnie synchronicznej – jako określone konstrukcje morfemów leksykalnych i morfemów słowotwórczych[15].
Rodzaje słowotwórcze (Wortbildungsarten) w ujęciu synchronicznym[16][17].
Złożenia/wyrazy złożone (Zusammensetzungen, Komposita)
Dla języka niemieckiego wyróżnia się dla konstrukcji nominalnych (głównie rzeczowników i – w mniejszym stopniu – przymiotników) następujące rodzaje złożeń:
Złożenia determinatywne (Determinativkomposita)[18] to złożenia najczęściej występujące w języku niemieckim. Składają się z członu określającego (Bestimmungswort) i określanego (Grundwort), np. Damenschuh, Lederschuh, Winterschuch, gdzie Damen-, Leder-, Winter- określają bliżej człon podstawowy -schuh. Między członami mogą wystąpić interfiksy (spójki) (Fugenelemente), które nie są morfemami, gdyż nie mają znaczeń. Przykłady: Land-s-mann, Land-es-farbe; Aufnahm-e-prüfung, Visit-en-karte (w Austrii: Aufnahm-s-prüfung, Visit-karte), Rind-er-braten, Tag-e-blatt (w Szwajcarii: Rind-s-braten, Tagblatt). Są wieloczłonowe złożenia determinatywne: Motorradweltmeisterschaft, gdzie elementem określającym jest konstrukcja Motorrad- a określanym -weltmeisterschaft.
Istnieją też złożenia determinatywne z członami skrótowymi: U-Bahn (Untergrundbahn).
Złożenia kopulatywne/adytywne (Kopulativkomposita) – obydwa człony są równorzędne, a znaczenie całości jest sumą znaczeń poszczególnych członów, a więc: Königinmutter = królowa i matka, Dichterkomponist = poeta i kompozytor. Złożenia tego typu występują stosunkowo rzadko[19].
Złożenia posesywne (Possessivkomposita)[20] – pod względem budowy są podobne do złożeń determinatywnych, jednak znaczenie całości nie wynika z relacji określania. Przykłady: Langfinger („ktoś, kto posiada «długie palce», czyli złodziej”), Großmaul („ktoś z «wielką gębą», czyli przechwalca”), Dummkopf („ktoś z «głupią głową», czyli głupiec”). Znaczenie złożeń posesywnych odnosi się więc do czegoś, co jest przez kogoś posiadane.
Zestawienia (Zusammenrückungen)[20] – formacje rzeczownikowe powstałe z grup wyrazowych i dające się przekształcić na grupy wyrazowe, np. der Nimmersatt („żarłok”) < nimmer satt, Vergißmeinnicht („niezapominajka”) < vergiß mein nicht. Poszczególne elementy grupy wyrazowej w identycznej formie występują w złożeniu.
Zusammenbildungen – złożenia powstałe z grup wyrazowych, jednak przekształcone w inną kategorię gramatyczną, np. Inbetriebnahme < in Betrieb nehmen, dreifenstrig < drei Fenster. Przez niektórych badaczy traktowane jako derywaty (a więc nie złożenia) od grup wyrazowych[21].
Wśród złożeń czasownikowych wymieńmy złożenia z przysłówkami zaimkowymi: herausarbeiten (wypracować), hineinwagen (odważyć się wejść), herabsetzen (obniżać, redukować) itp. Niewiele jest natomiast innych czasowników złożonych, por. frühstücken (jeść śniadanie), stattfinden (odbywać się), teilnehmen (brać udział), zusammenschreiben (pisać lącznie), totschweigen (pomijać milczeniem), notlanden (awaryjnie lądować)[23].
Derywaty (Ableitungen, Derivate)
Konstrukcje wyrazowe zawierające morfemy słowotwórcze: sufiksy (przyrostki) lub prefiksy (przedrostki). Za derywację uznawane są też konwersje (zmiana części mowy bez morfemów słowotwórczych) i derywaty wewnętrzne (zmiana formy morfemu podstawowego)[24].
Formacje sufiksalne
We współczesnym języku niemieckim istnieje wiele wyrazów z sufiksami. Przykłady[25]:
–in: występuje przy rzeczownikach (zwykle nazwach osób lub zwierząt) żeńskich: Lehrerin (< Lehrer), Studentin, Füchsin.
–ung: często występuje w rzeczownikach abstrakcyjnych rodzaju żeńskiego: Entdeckung (< entdecken), Führung, Verfilmung, ale też w nazwach konkretnych: Wohnung, Kleidung, Kupplung (sprzęgło), Lösung (roztwór).
–heit, -keit – występują często w rzeczownikach abstrakcyjnych rodzaju żeńskiego pochodzących od przymiotników prostych: Freiheit (< frei), Schönheit, Dummheit lub derywatów przymiotnikowych: Arbeitslosigkeit (< arbeitslos), Dankbarkeit (< dankbar).
–schaft: często przy rzeczownikach zbiorowych: Beamtenschaft (ogół urzędników), Kundschaft (klientela), Gewerkschaft, Genossenschaft, stan lub relacje: Vaterschaft (ojcostwo), Freundschaft (przyjaźń), Bekanntschaft (znajomość)
–e: dawniej był sufiksem produktywnym, dlatego istnieje w języku niemieckim dość dużo rzeczowników z tym sufiksem: (rodzaj żeński) Höhe, Länge, Kälte, Zusage (rodzaj męski) Bote, Friede
Z rzeczownikami kończącymi się na -ch, -g, -ng łączy się sufiks -lein: Äuglein, Bächlein, Zwerglein, Zünglein. W przypadku Mädchen, Fraulein te sufiksy zatraciły funkcję zdrabniającą.
Nieliczne derywaty czasownikowe to m.in.: läch-el-n, kränk-el-n, mild-er-n, trakt-ier-en.
Derywaty wewnętrzne:schreien > Schrei, greifen > der Griff. A więc: Schrei to bezsufiksowy derywat od wyrazu bazowego schreien, a Griff to derywat wewnętrzny od greifen[28].
Konwersja – utworzenie nowego wyrazu za pomocą zmiany części mowy bez zmiany formy (najczęściej jako urzeczownikowienie): blau > das Blau, das Aber < aber, laufen > das Laufen[29].
Formacje prefiksalne (Präfixbildung)
Do derywacji można zaliczyć formacje prefiksalne[30][31] – wyrazy z występującym na początku prefiksem/przedrostkiem. W odróżnieniu od sufiksów związanych z poszczególnymi częściami mowy te same prefiksy mogą występować przy różnych częściach mowy: Un-ruhe, Un-geduld, un-ruhig, ver-kehren. W niektórych pracach formacje prefiksalne są traktowane jako oddzielna – obok derywatów – kategoria słowotwórcza[32][33].
Formacjami prefiksalnymi (nie złożeniami) są konstrukcje czasownikowe z morfemami rozdzielnymi: ein- (einsteigen), auf-(aufmachen), nierozdzielnymi: unter- (unterschieben), ver-(verschwinden)[34].
Wyrazy skrócone: skróty literowe: BRD – Bundesrepublik Deutschland, LKW – Lastkraftwagen, skróty sylabowe: (skrótowce inicjalne, Kopfwörter) Kripo < Kriminalpolizei, Uni < Universität, Abi < Abitur, (skrótowce finalne, Schwanzwörter) Bahn < Eisenbahn, Bus < Omnibus[36][37].
Oprócz tego mamy do czynienia ze skrótami, które nie są leksemami i dotyczą jedynie pisowni: Prof. (Professor), usw. (und so weiter)[38].
Słownictwo
Liczba słów w języku niemieckim
Nie można jednoznacznie ustalić, ile słów/wyrazów jest w języku niemieckim. Już samo „słowo/wyraz” jest wieloznaczne. Wyraz można rozumieć jako abstrakcyjny element systemu językowego (Wort, Lexem) albo jako formę gramatyczną wyrazu (Wortform), wreszcie jako wyraz tekstowy, występujący w korpusach językowych wielokrotnie w różnych formach gramatycznych (Textwort)[39].
W literaturze przedmiotu mówi się, że centralne słownictwo języka niemieckiego liczy ok. 75 tysięcy wyrazów (rozumianych jako elementy systemu językowego)[40].
10-tomowy współczesny słownik Dudena (1999) zawiera ok. 200 tysięcy, a jednotomowy słownik Wahriga (2008) ok. 260 tysięcy haseł. Deutsches Universalwörterbuch szacuje liczbę wyrazów niemieckich na 500 tysięcy. Jednak takie liczby nie są miarodajne, bowiem słownictwo ujęte w słownikach nie obejmuje wielkiej liczby wyrazów złożonych czy derywatów. A pod tym względem język niemiecki ma wyjątkowo duży potencjał. Problemem dla badaczy jest też wieloznaczność wielu leksemów, niekiedy jeden wyraz hasłowy ma kilka albo kilkanaście znaczeń. W użyciu jest poza tym ogromna (licząca miliony słów) ilość wyrazów używanych w językach fachowych (specjalistycznych), nieujętych w słownikach[40].
Największy słownik języka niemieckiego braci Grimm (1852-1960) liczy ok. 350 tysięcy wyrazów hasłowych. Słownik zawiera słownictwo niemieckie do ok. roku 1900, a przecież od tego czasu język niemiecki wzbogacił się o wiele nowych wyrazów. Co prawda niektóre wyrazy wyszły z użycia, jednak ich liczba jest trudna do ustalenia, gdyż część z nich funkcjonuje obecnie na peryferiach niemieckiego słownictwa, jako wyrazy historyczne lub archaizmy[40].
Uwzględniając temat słowotwórstwa i terminów fachowych, można przyjąć, że słownictwo języka niemieckiego jest znacznie bogatsze niż wynikałoby to z istniejących słowników. Język niemiecki może liczyć przynajmniej 10 milionów wyrazów. Ale i takie wyliczenia są prawdopodobnie bardzo zaniżone, gdyż możliwość tworzenia wyrazów złożonych i derywatów w języku niemieckim jest trudna do ogarnięcia[40].
Częstotliwość użycia wyrazów
Na podstawie zdigitalizowanego korpusu językowego próbowano ustalić częstotliwość użycia poszczególnych wyrazów w trzech różnych okresach czasowych[41].
Lata 1905–1914 – najczęściej używane a) rzeczowniki to: Jahr, Herr, Zeit, Frau, Mensch, Tag, Wort, Leben, Mann, Kind, b) czasowniki: sagen, kommen, machen, sehen, geben, gehen, stehen, finden, nehmen, bleiben, c) przymiotniki: gut, neu, ander, ganz, klein, alt, erst, deutsch, weit, letzte[41];
Lata 1948–1957 – a) rzeczowniki: Mensch, Jahr, Zeit, Frau, Herr, Tag, Leben, Welt, Frage, Staat, b) czasowniki: sagen, geben, sehen, kommen, machen, gehen, stehen, bleiben, nehmen, liegen, c) przymiotniki: ander, gut, neu, deutsch, klein, erst, alt, weit, ganz, eigen[41];
Lata 1995–2004 – a) rzeczowniki: Jahr, Zeit, Frau, Mensch, Tag, Prozent, Kind, Leben, Vater, Haus, b) czasowniki: sagen, geben, kommen, sehen, gehen, machen, stehen, finden, bleiben, liegen, c) przymiotniki: ander, neu, gut, ganz, erst, deutsch, weit, klein, alt, eigen[41].
Wyrazy obce w języku niemieckim
Słownictwo niemieckie składa się zarówno z rodzimego zasobu leksykalnego (wyrazów rodzimych mających swe źródło w języku praindoeuropejskim albo pragermańskim), jak i z wyrazów zapożyczonych z innych języków. W słowniku Dudena z 1997 roku znajduje się następująca konkluzja: na ok. 400 000 słów języka niemieckiego przypada ok. 100 000 wyrazów obcych, a słownictwo podstawowe (szacowane na ok. 2800 wyrazów) zawiera ok. 6% zapożyczeń. Na tej podstawie jeden z badaczy wyciągnął wniosek, że niemieckie słownictwo ogólne zawiera ok. 10% wyrazów obcych i 1% anglicyzmów[42].
Towarzystwo Języka Niemieckiego (Gesellschaft für deutsche Sprache) w roku 1999 oświadczyło, że biorąc pod uwagę tylko główne części mowy, udział zapożyczeń w niemieckim słownictwie szacuje się na 16–17%. Według innych autorów wyrazy obce stanowią ponad jedną czwartą słownictwa języka niemieckiego[43]. Mimo intensywnej działalności niemieckich purystów dużą część współczesnego niemieckiego słownictwa stanowią wyrazy pochodzenia obcego[44][45].
W historii języka niemieckiego największy wpływ na kształt słownictwa miała łacina i język francuski. Znacząca ilość zapożyczeń pochodzi z greckiego i z języka włoskiego. Z języków pozaeuropejskich należy wspomnieć o języku arabskim, z którego pochodzą głównie tzw. zapożyczenia pośrednie, a więc przejęte za pośrednictwem innych języków, np. Admiral jako bezpośrednie zapożyczenie z języka francuskiego. Pod koniec XX wieku nastąpił wyraźny przypływ wyrazów z języka angielskiego, jednak ilościowy udział anglicyzmów w dalszym ciągu nie dorównuje latynizmom i galicyzmom[46][47]. Z zapożyczeń pochodzenia polskiego najbardziej znany jest wyraz Grenze z XIII wieku[48].
Zapożyczane były nie tylko pojedyncze leksemy. Mamy też do czynienia z kalkami leksykalnymi (np.: Lebenslauf z łaciny: curriculum vitae), neosemantyzmami (np. Maus w znaczeniu „przyrząd do komputera”) czy z zapożyczeniami słowotwórczymi (Lehnwortbildungen), np. hybrydyczne (złożone z elementu rodzimego i obcego) extrastark, statusmäßig[49].
Słownictwo w NRD i NRF/RFN
Przykłady słownictwa używanego w NRD, a nieznanego w ówczesnej NRF[50]:
Przemysł i budownictwo: Arbeitsbrigade, Arbeitskollektiv, Kombinat, Planerfüllung, sozialistische Planwirtschaft
Oświata i wychowanie: erweiterte Oberschule, Frauenakademie
Kultura i sztuka: Arbeiterfestspiele, Kultur- und Bildungsplan
Struktury państwowe: Arbeiter- und Bauernstaat, Kader, Nationale Volksarmee, Zentralkomitee.
Do słownictwa używanego tylko w NRF należały m.in.: Bundespräsident, Bundesregierung, Datenschutz, Berufsverbot, Kurzarbeit, Personalchef, Grundschule, Primarschule, Sekundarschule, Makler, Mieterhöhung, Sozialamt, Vermieter, Wohnungsmarkt[51].
Odmienne systemy gospodarcze w obu państwach niemieckich, aspekty ideologiczne powodowały, że identyczne sprawy określano innymi wyrazami. Kilka przykładów (na pierwszym miejscu wariant zachodnio-, na drugim wschodnioniemiecki):
Przykłady na kalki leksykalne (Lehnübersetzungen) w NRD: Plansoll, Kulturhaus, Held der Arbeit. Są to wyrazy będące strukturalnym odwzorowaniem wyrazów języka rosyjskiego[54].
Przykłady neosemantyzmów w NRD: Akademiker („Mitglied einer Akademie”, członek akademii), parteilich (zgodny z wymogami partii SED). Wyrazy te były więc używane w nowym znaczeniu[54].
Po zjednoczeniu Niemiec w 1990 roku dawne typowe słownictwo NRD-owskie w większości zniknęło. Część tego słownictwa przetrwała jedynie u starszej generacji ludności Niemiec Wschodnich[55].
O specyfice słownictwa niemieckiego w Austrii i Szwajcarii jest mowa w oddzielnych artykułach.
↑SIL Ethnologue (2006). 95 million speakers of Standard German; 98 million including Middle and Upper German dialects; 100 million including Low Saxon and Yiddish.
↑NN.MorciniecNN., Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego, 2020, s. 79–80(pol.).
↑NN.MorciniecNN., Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego, 2020, s. 81–82(pol.).
↑ abNN.MorciniecNN., Wprowadzenie językoznawstwa niemieckiego, 2020, s. 82(pol.).
↑JanJ.CzochralskiJanJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, Warszawa 1990, s. 126(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 154–156(pol.).
↑Rudolf i UrszulaR.U.HobergRudolf i UrszulaR.U., Der kleine Duden. Mała gramatyka języka niemieckiego, Warszawa 1997, s. 78(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, 125 nn(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 125–140(pol.).
↑ abJJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 163–164(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 156–164(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 142–143(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 143–144(pol.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 148–150(pol.).
↑UU.EngelUU. (red.), Deutsch-polnische kontrastive Grammatik., 1999, s. 723–726(niem.).
↑Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache, Lipsk 1983, s. 260(niem.).
↑HH.BußmannHH., Lexikon der Sprachwissenschaft, 1990, s. 598–599(niem.).
↑Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache, 1983, s. 266(niem.).
↑JJ.CzochralskiJJ., Gramatyka niemiecka dla Polaków, 1990, s. 168(pol.).
↑NN.MorciniecNN., Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego, 2020, s. 82–83(pol.).
↑Rudolf i UrszulaR.U.HobergRudolf i UrszulaR.U., Der kleine Duden. Mała gramatyka języka niemieckiego Opracowanie polskie: Roman i Grażyna Lewiccy, 1997, s. 177(pol.).
↑Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache, 1983, s. 261(niem.).
↑WolfgangW.KleinWolfgangW., Vom Reichtum und Armut des deutschen Wortschatzes, [w:] Reichtum und Armut der deutschen Sprache. Erster Bericht zur Lage der deutschen Sprache, hg. von der Deutschen Akademie für Sprache und Dichtung und der Union der deutschen Akademie der Wissenschaften, Berlin, Boston: de Gruyter, 2013, s. 24(niem.).
↑ abcdWolfgangW.KleinWolfgangW., Von Reichtum und Armut des deutschen Wortschatzes, [w:] Reichtum und Armut der deutschen, 2013, s. 18–19(niem.).
↑ abcdWolfgangW.KleinWolfgangW., Von Reichtum und Armut des deutschen Wortschatzes, [w:] Reichtum und Armut der deutschen Sprache, 2013, s. 41–43(niem.).
↑PeterP.EisenbergPeterP., Das Fremdwort im Deutschen, Berlin etc.: de Gruyter, 2011, s. 88(niem.).
↑FalcoF.PfalzgrafFalcoF., Neopurismus in Deutschland nach der Wende, Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2006, s. 175(niem.).
↑RyszardR.LipczukRyszardR., Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – Historia i współczesność, 2014, s. 22(pol.).
↑RyszardR.LipczukRyszardR., Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – Historia i współczesność, 2014, s. 11–12(pol.).
↑PP.EisenbergPP., Das Fremdwort im Deutschen, 2011, s. 37–89(niem.).
↑NorbertN.MorciniecNorbertN., Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021, s. 85(pol.).
↑RR.LipczukRR., Walka z wyrazami obcymi w Niemczech, 2014, s. 15(pol.).
↑NorbertN.MorciniecNorbertN., Historia języka niemieckiego., 8 maja 2024, s. 195(pol.).
↑NN.MorciniecNN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 196(pol.).
↑NN.MorciniecNN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 197(pol.).
↑JoannaJ.Kic-DrgasJoannaJ., Sprache als Spiegel der DDR-Zeit, [w:] AnnaA.Nieroda-Kowal (red.), Die deutsche Sprache des ausgehenden 20. Jahrhun-derts aus polnischer Sicht, Hamburg: Dr. Kovač, s. 146(niem.).
↑ abPeter vonP.PolenzPeter vonP., Geschichte der deutschen Sprache, 2009, s. 169(niem.).
↑NN.MorciniecNN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 197(pol.).
Bibliografia
Hadumod Bußmann: Lexikon der Sprachwissenschaft. 2. Aufl. Stuttgart: Kröner, 1990.
Marzena Bytner: Historische Grundzüge ausgewählter deutscher Komposita unter Berücksichtigung von Sonderformen und atypischen Entwicklungsprozessen, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 28, 2019, s. 189-201.
Jan Czochralski: Gramatyka niemiecka dla Polaków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990.
Der kleine Duden. Mała gramatyka języka niemieckiego. Opracowanie niemieckie: Rudolf i Urszula Hoberg. Opracowanie polskie: Roman i Grażyna Lewiccy. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997. ISBN 83-01-12245-5.
Deutsch-polnische kontrastive Grammatik. Bd. 2 (red.) Ulrich Engel i.in. Heidelberg: Julius Groos, 1999.
Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache. Leipzig: VEB Bibliographisches Institut, 1983.
Wolfgang Klein: Von Reichtum und Armut des deutschen Wortschatzes, [w:] Reichtum und Armut der deutschen Sprache. Erster Bericht zur Lage der deutschen Sprache, hg. von der Deutschen Akademie für Sprache und Dichtung und der Union der deutschen Akademie der Wissenschaften. Berlin – Boston: de Gruyter, 2013, s.15-55. ISBN 978-3-11-033462-3.
American actor (1923–1986) For the Australian politician, see Murray Hamilton (politician). Murray HamiltonHamilton in trailer for The Drowning Pool (1975)Born(1923-03-24)March 24, 1923Washington, North Carolina, U.S.DiedSeptember 1, 1986(1986-09-01) (aged 63)Washington, North Carolina, U.S.OccupationActorYears active1944–1986Spouse Terri DeMarco (m. 1953)Children1 Murray Hamilton (March 24, 1923 – September 1, 1986) was an American stage, s...
flare ou flair A bengala, do inglês flare, comumente chamado flair (estilo, abreviatura de Thomas flair), é um movimento acrobático criado por Kurt Thomas,[1][2] [3][4] no qual o dançarino alterna o equilíbrio do torso entre os braços enquanto balança as pernas abaixo em círculos contínuos. É um power move fundamental break dance e na ginástica artística, pode ser realizado em um cavalo com alças ou no solo. Características A perna esquerda começa cerca de 10 polegadas atr...
Cet article est une ébauche concernant une localité italienne et la Toscane. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. San Romano in Garfagnana Administration Pays Italie Région Toscane Province Lucques Code postal 55038 Code ISTAT 046027 Code cadastral I142 Préfixe tel. 0583 Démographie Population 1 486 hab. (31-12-2010[1]) Densité 57 hab./km2 Géographie Coordonnées 44°&...
هذه المقالة تحتاج للمزيد من الوصلات للمقالات الأخرى للمساعدة في ترابط مقالات الموسوعة. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة وصلات إلى المقالات المتعلقة بها الموجودة في النص الحالي. (يونيو 2023) يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة م
Dieser Artikel oder nachfolgende Abschnitt ist nicht hinreichend mit Belegen (beispielsweise Einzelnachweisen) ausgestattet. Angaben ohne ausreichenden Beleg könnten demnächst entfernt werden. Bitte hilf Wikipedia, indem du die Angaben recherchierst und gute Belege einfügst. Sigismund I. im Jahr 1530, Ölgemälde auf Holz von Hans Dürer Sigismund der Alte (polnisch Zygmunt I Stary, litauisch Žygimantas Senasis; * 1. Januar 1467 in Kozienice; † 1. April 1548 in Krakau) war ab 1507 als S...
Formula One motor race in Sochi Russian Grand PrixSochi Autodrom(2014–2021)Race informationNumber of times held10First held1913Last held2021Most wins (drivers) Lewis Hamilton (5)Most wins (constructors) Mercedes (8)Circuit length5.848 km (3.634 miles)Race length309.745 km (192.466 miles)Laps53Last race (2021)Pole position Lando NorrisMcLaren-Mercedes1:41.993Podium 1. L. HamiltonMercedes1:30:41.001 2. M. VerstappenRed Bull Racing-Honda+53.271 3. C. Sainz Jr.Ferrari+1:02.4...
Berikut ini adalah daftar bupati Sukamara yang menjabat sejak pembentukannya pada tahun 2002. No. Foto Nama Awal Jabatan Akhir Jabatan Wakil Bupati Keterangan Ref. 1 Drs. H. Nawawi Mahmuda 8 Juli 2002 8 Juli 2003 Penjabat bupati [1] 8 Juli 2003 8 Juli 2008 H. Ahmad Dirman Bupati definitif [2] Jabatan lowong 9 Juli 2008 21 Juli 2008 2 H. Ahmad Dirman 21 Juli 2008 21 Juli 2013 H. Karyadi, S.H. Bupati pertama hasil Pilkada Sukamara 2008 [3] 22 Juli 2013 22 Juli 2018 H. Wi...
АроAroz Країна Франція Регіон Бургундія-Франш-Конте Департамент Верхня Сона Округ Везуль Кантон Се-сюр-Сон-е-Сент-Альбен Код INSEE 70028 Поштові індекси 70360 Координати 47°36′45″ пн. ш. 6°00′08″ сх. д.H G O Висота 212 - 267 м.н.р.м. Площа 6,57 км² Населення 142 (01-2020[1]) Г
Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada April 2016. PT. Dipa Pharmalab Intersains adalah importir, pemasar dan distributor untuk peralatan medis dan obat-obatan di Indonesia. Didirikan sejak tahun 1991 dan saat ini perusahaan telah memiliki 45 cabang di seluruh Indonesia. Pendapatan tahun 2006 kurang lebi...
xtsQuân Giải phóng Miền Nam Việt NamTư lệnh Nguyễn Hữu Xuyến Trần Văn Trà Hoàng Văn Thái Bí thư quân ủy Miền Nguyễn Chí Thanh Phạm Hùng Tham mưu trưởng Lê Đức Anh Nguyễn Minh Châu Hoàng Cầm Nguyễn Minh Châu Chiến cuộc tiêu biểu Trận Ấp Bắc Trận Vạn Tường Chiến tranh đặc biệt Chiến tranh cục bộ Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 Tổng tiến công 1972 Tổng tiến công và nổi d...
This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Hybrid Universe – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2019) (Learn how and when to remove this template message) 2006 studio album by Nana MizukiHybrid UniverseStudio album by Nana MizukiReleased 3 May 2006GenreJ-popLength66:45LabelKing R...
International sporting eventBoxing at the 1975 Pan American Games«1971 1979» The Men's Boxing Tournament at the 1975 Pan American Games was held in Mexico City, Mexico, from October 12 to October 26. Medal winners Event Gold Silver Bronze Light Flyweight(– 48 kilograms) Jorge HernándezCuba Miguel MercedesDominican Republic Reinaldo BecerraVenezuela Arturo UrruzquietaMexico Flyweight(– 51 kilograms) Ramon DuvalonCuba Victor VinuesaEcuador Roberto EspinosaEl Salvador Alfredo Pér...
Tier-, Freizeit- und Saurierpark Germendorf Ort An den Waldseen 1a16515 Oranienburg/OT Germendorf Fläche 69 ha Eröffnung 2000[1] Tierarten ca. 40 Individuen 650 Besucherzahlen ca. 400.000 im Jahr Organisation Leitung Konstantin Ruske Trägerschaft Tier- und Freizeitpark Eichholz GmbH & Co KG Förderorganisationen Freunde des Wildtierparks Förderverein Germendorf/Oranienburg e.V. Mitglied bei DTG, DWV Spinosaurus im Saurierpark freizeitpark-germendorf.de Positionskarte Tier-, Fr...
American politician Robert B. Taylorportrait attributed to Cephas ThompsonBorn(1774-03-24)March 24, 1774Norfolk, Virginia, Virginia ColonyDied1834(1834-00-00) (aged 59–60)Norfolk, Virginia, U.S.Occupation(s)Soldier, LawyerTitleBrigadier General, Judge Robert B. Taylor (March 24, 1774 – April 13, 1834) was a nineteenth-century American lawyer and militia Brigadier General from Virginia. Early life Taylor was born in Williamsburg, Virginia, and graduated from the College of William and...
Japanese pharmaceutical company Ono Pharmaceutical Co., Ltd.Native name小野薬品工業TypePublic (K.K)Traded asTYO: 4528ISINJP3197600004IndustryPharmaceuticalsFounded1717; 306 years ago (1717) as Fushimiya Ichibei apothecaryFounderIchibei Ono IHeadquartersChuo-ku, Osaka, 541-8564, JapanArea servedWorldwideKey peopleGyo Sagara(President and CEO)ProductsPharmaceuticalsDiagnostic reagentsRevenue JPY 261.8 billion (FY 2017) (US$ 2.4 billion) (FY 2017)Net income JPY 50.2 billi...
This article does not cite any sources. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Nico United – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2012) (Learn how and when to remove this template message) Football clubNico UnitedFull nameBCL Nico United Sporting ClubNickname(s)Majombolo Baby JombiesGroundSelebi-Phikwe, BotswanaChairmanRobert WankieManagerP...
Untuk orang lain dengan nama yang sama, lihat Fuad Hassan. Artikel ini membutuhkan rujukan tambahan agar kualitasnya dapat dipastikan. Mohon bantu kami mengembangkan artikel ini dengan cara menambahkan rujukan ke sumber tepercaya. Pernyataan tak bersumber bisa saja dipertentangkan dan dihapus.Cari sumber: Fuad Hassan musikus – berita · surat kabar · buku · cendekiawan · JSTOR Fuad Hassan (musikus)LahirFuad Hassan(1942-08-24)24 Agustus 1942Yogyakar...
Ensayo de una bibliografía literaria de España y América de Antonio Elías de Molins Tema(s) Bibliografía Idioma Español [editar datos en Wikidata] El Ensayo de una bibliografía literaria de España y América es una obra del historiador Antonio Elías de Molins, publicada en 1902.[1] Descripción La obra, que lleva el subtítulo de «noticias de obras y estudios relacionados con la poesía, teatro, historia, novela, crítica literaria, etc.», es un ensayo bibliog...
The topic of this article may not meet Wikipedia's general notability guideline. Please help to demonstrate the notability of the topic by citing reliable secondary sources that are independent of the topic and provide significant coverage of it beyond a mere trivial mention. If notability cannot be shown, the article is likely to be merged, redirected, or deleted.Find sources: The Bronze Grimoire – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (December...
.png)
