Język urzędowy

Język urzędowy – język objęty wyjątkowym statusem prawnym na terenie danego państwa lub regionu administracyjnego. Zazwyczaj jest to język używany w krajowych strukturach legislacyjnych, np. parlamencie, choć prawo niektórych krajów wymaga, by dokumenty urzędowe były przedstawiane również w innych językach.

Z językami urzędowymi są często mylone oficjalnie uznane języki mniejszości narodowych. Język oficjalnie uznany w danym kraju, nauczany w szkołach i stosowany w oficjalnych dokumentach, nie musi być językiem urzędowym.

Prawie każde suwerenne państwo posiada przynajmniej jeden język urzędowy określony w konstytucji, rządowych dokumentach, stronach internetowych czy innych oficjalnych źródłach. W niektórych krajach język urzędowy nie został oficjalnie określony, a jedynie uzyskał taki status de facto, np. w Szwecji. Niektóre kraje, np. Albania, Francja czy Litwa, mają tylko jeden język urzędowy pomimo tego, że na ich terytorium powszechnie używa się również innych języków. Są też kraje z więcej niż jednym językiem urzędowym, np. Afganistan, Białoruś, Belgia, Boliwia, Kanada, Finlandia, Indie, Izrael, Malta, Pakistan, Paragwaj, Peru, Południowa Afryka, Singapur czy Szwajcaria.

W niektórych państwach, np. w Wielkiej Brytanii czy USA, język urzędowy nie został określony, choć można tam wskazać jeden, de facto główny język, a także uregulowania i praktyki prawne określające, jaki język powinien być używany w danych sytuacjach.

W krajach takich jak Chiny, Irak, Włochy, Filipiny, Rosja czy Hiszpania obowiązuje jeden język urzędowy, ale w poszczególnych regionach współistnieją z nim lokalne języki urzędowe.

Językiem urzędowym wielu byłych kolonii jest język niebędący ani językiem narodowym, ani najszerzej używanym. Najczęściej jest to angielski, hiszpański, francuski albo portugalski.

Odwrotna sytuacja panuje w Republice Irlandii, gdzie językiem urzędowym jest irlandzki, chociaż płynnie posługuje się nim mniej niż 10% populacji. Angielski, który jest używany praktycznie przez wszystkich mieszkańców, jest określony przez konstytucję jako drugi język oficjalny.

W niektórych krajach spór wokół tego, który język powinien być uznany za urzędowy, prowadzi do poważnych konfliktów politycznych.

Język urzędowy biurokratyczny

Popularnie mianem „języka urzędowego” określa się także specyficzną formę biurokratycznego żargonu opartego na języku prawniczym, którego konstrukcja i stopień skomplikowania jest ściśle zależny od kultury prawnej danego kraju^[1][2].

W języku polskim typowymi elementami stylu urzędowego są zdania w stronie biernej, zdania bezosobowe (np. uważa się, uprasza się), kalki z języka niemieckiego i rosyjskiego (pozostałość po czasach zaborów – np. zwracam się z uprzejmą prośbą, w odpowiedzi na pismo, w załączeniu), kalki z języka angielskiego (kwota mleczna), bardzo długie i wielokrotnie złożone zdania, przewaga rzeczowników nad czasownikami, nominalizacja (budowanie zdania w oparciu o rzeczowniki odczasownikowe – np. wydanie decyzji poprzedza ocena prawidłowości wykonania czynności ustalenia przebiegu granic nieruchomości), niespotykane w powszechnym języku formy wyrazów (wzbroniony, czasokres^[3]), popularne ozdobniki (np. należy zauważyć/podkreślić, iż...)^[4][5]. Według zespołu sejmowego przygotowującego Sprawozdanie ze stanu ochrony języka polskiego w latach 2010–2011 utrwalona obecnie urzędowa kultura komunikacji jest wykluczająca i dysfunkcyjna^[6].

Długie, wielokrotnie złożone wypowiedzenia, rozbudowane frazy składające się z rzeczowników – to typowe usterki. Szablonowe teksty, w których zamiast konkretu i informacji o czynnościach dominują pojęcia abstrakcyjne, są dla znacznej części społeczeństwa – np. osób starszych czy gorzej wykształconych – zbyt trudne w odbiorze. Powstaje bariera komunikacyjna, której skutkiem jest wykluczenie społeczne.

prof. Ewa Kołodziejek^[7]

Mechanizmem ograniczającym w pewnym stopniu barierę języka urzędowego jest tzw. streszczenie w języku niespecjalistycznym oraz szkolenia z komunikacji dla urzędników^[8]. W 2012 roku grupa badawcza Logios, w skład której wchodzą naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej, udostępniła aplikację FOG-PL umożliwiającą ocenę tekstów pisanych za pomocą indeksu czytelności FOG^[9]. W 2012 roku Rzecznik Praw Obywatelskich rozpoczął kampanię „Język urzędowy przyjazny obywatelom”^[10][11][12]. Korzystanie z poprawnego i przejrzystego języka jest również ważnym elementem dostępności publikacji i serwisów urzędowych^[13].

W 2015 roku izby skarbowe w Poznaniu i Zielonej Górze przeprowadziły testy porównawcze dwóch wersji pisma wzywającego do uregulowania zaległości podatkowych. Jedna z nich była napisana tradycyjnym biurokratycznym żargonem, druga została zredagowana w języku zrozumiałym dla niespecjalistów. Liczba wpłat od osób, które otrzymały drugie pismo była większa i były one dokonywane szybciej niż wśród odbiorców pierwszego pisma^[14].

Zobacz też

• język roboczy
• języki urzędowe państw świata
• rozprzestrzenienie języków urzędowych
• Legenda Muhlenberga – legenda o języku niemieckim, jako języku urzędowym w USA

Przypisy

1. Język pism urzędniczych jest tak skomplikowany, że utrudnia prowadzenie biznesu. Forsal.pl, 2012.
2. Wśród polskich badaczy administracyjno-prawnej odmiany języka dominuje postulat kształcenia odbiorcy w dziedzinie prawa. (...) W polskim modelu komunikacji urzędowej nadawca zakłada, że to odbiorca musi dołożyć starań, by jego komunikat zrozumieć. Takie założenie każe mu konstruować komunikat nieprzyjazny w tonie., Milena Hadryan: Demokratyzacja języka urzędowego. Współczesne tendencje polityki językowej w Szwecji i w Polsce. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Neofilologii. Instytut Językoznawstwa, 2012.
3. czasokres. [w:] Poradnia językowa [on-line]. PWN. [dostęp 2015-08-31].
4. Nasz język urzędowy. Polskie Radio, 2012.
5. Jak pisać o funduszach europejskich?. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2010. [dostęp 2012-03-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-18)].
6. Autorzy analizowanych tekstów są widocznie przekonani o tym, że zadaniem instytucji państwowej jest tworzenie komunikatów o najwyższym stopniu oficjalności, odwołujących się do źródeł prawnych. Nie umieją bądź nie chcą albo się boją pisać językiem prostym. Tworzą teksty hermetyczne, przesycone informacją, szablonowe, trudne w odbiorze, bardzo rzadko zróżnicowane w zależności od adresata, co obniża ich skuteczność komunikacyjną. Językiem urzędowym są pisane nawet informacje o bieżących wydarzeniach. Może to osobę mniej sprawną językowo skutecznie zniechęcić do stałego korzystania ze stron internetowych tych instytucji., za: Sprawozdanie ze stanu ochrony języka polskiego w latach 2010–2011. Sejm RP, 2013.
7. Jaki jest, a jaki powinien być język tekstów urzędowych. „Przegląd Służby Cywilnej”, 2012. ISSN 2082-193X. brak numeru strony
8. Język urzędowy bardziej zrozumiały. Mazowiecki Urząd Wojewódzki, 2011. [dostęp 2012-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-24)].
9. FOG-PL. grupa badawcza Logios.
10. Język urzędowy przyjazny obywatelom.
11. „Nadawcy tych tekstów, czyli urzędnicy nie do końca chyba sobie zdają sprawę do kogo je kierują. Piszą zbyt fachowym lub szablonowym językiem pełnym tzw. brukselizmów, czyli wyrażeń obcojęzycznych, które przyszły do nas wraz z tekstami unijnymi, a można by ich w naszym języku uniknąć. Dobrym przykładem jest tu słowo +dedykowane+ np. w odniesieniu do usługi, podczas gdy prawidłowa forma to «przeznaczone»”, za: Rada Języka Polskiego o poprawności językowej pism urzędowych. Rzeczpospolita, 2013. [dostęp 2013-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-17)].
12. Polska czyta umowy: Jednakowoż w szczególności analizując [List]. Gazeta Wyborcza, 2013.
13. Piotr Waglowski: Czego człowiek nie rozumie, tym nie włada. Prawo.vagla.pl, 2007.
14. Skarbówka eksperymentuje. Wezwania napisane „po ludzku” są efektywniejsze. TVN24bis, 2015.

Kontrola autorytatywna (typ języka):

• GND: 4001807-6

Encyklopedie internetowe:

• Catalana: 0191205