Język chorwacki

hrvatski jezik

Obszar	Chorwacja, Wojwodina, Bośnia i Hercegowina, Słowenia i inne
Liczba mówiących	5,5 mln
Pismo/alfabet	alfabet chorwacki
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki bałtosłowiańskie Języki słowiańskie Języki południowosłowiańskie Grupa zachodnia Język serbsko-chorwacki (?) Język chorwacki
Status oficjalny
język urzędowy	Chorwacja  Bośnia i Hercegowina[1] Pozostałe miejsca: Serbia (jeden z sześciu języków urzędowych Wojwodiny)
Organ regulujący	Instytut Języka Chorwackiego i Lingwistyki
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	hr
ISO 639-2	hrv
ISO 639-3	hrv
IETF	hr
Glottolog	croa1245
Ethnologue	hrv
SIL	hrv
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku chorwackim Słownik języka chorwackiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Dialekty j. chorwackiego wraz z dodanym terytorium BiH (rok 1991)

Płyta z Baški, 1100.

Modlitewnik (1380–1400)

Język chorwacki (chorw. hrvatski jezik) – język indoeuropejski z grupy zachodniej języków południowosłowiańskich. Jest używany przez Chorwatów^[2], zamieszkujących Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, serbską Wojwodinę i sąsiednie kraje. Jest językiem urzędowym Chorwacji, a także jednym z trzech języków urzędowych Bośni i Hercegowiny. W pobliskich krajach bałkańskich, takich jak Serbia i Czarnogóra, chorwacki występuje jako język mniejszościowy. Łącznie jako mową ojczystą posługuje się nim ok. 5,5 mln osób^[3].

Status języka chorwackiego i kwestia jego odrębności od języka serbskiego stanowią przedmiot kontrowersji politycznej^[4][5] . Oba języki, na poziomie form literackich, są do siebie zbliżone i zachowują dobrą wzajemną zrozumiałość, przy czym serbski charakteryzuje się przywiązaniem do prawosławia i cyrylicy, a chorwacki jest kojarzony z katolicyzmem i pismem łacińskim^[6][7]. Różnice między językami uwidaczniają się na płaszczyźnie słownictwa – serbski i chorwacki wykazują różne preferencje leksykalne^[7], co wynika m.in. z wpływów różnych języków i tym samym odrębnych źródeł zapożyczeń^[6]. Najbardziej wyraźne podziały językowe istnieją jednak nie w ramach standardów o zasięgu ogólnonarodowym, lecz na poziomie bardziej zróżnicowanych gwar miejscowych^[8].

Z punktu widzenia typologii lingwistycznej chorwacki jest językiem fleksyjnym. W zdaniu przeważa szyk SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie), przy czym porządek wyrazów jest stosunkowo swobodny. W języku standardowym istnieje siedem przypadków, do których dołącza się przyimki. Do zapisu języka chorwackiego stosuje się zmodyfikowaną formę alfabetu łacińskiego, a jego zasady ortografii mają przede wszystkim charakter fonologiczny^[9]. Charakterystyczną cechą ortografii chorwackiej (w odróżnieniu od serbskiej) jest niedostosowywanie postaci graficznej nazw obcych do pisowni chorwackiej^[10][11]. W chorwackim powszechnie stosuje się formy bezokolicznika, co odróżnia ten język od serbskiego, unikającego tych form pod wpływem związków z bałkańską ligą językową^[12].

Status państwowego język chorwacki (wraz z alfabetem łacińskim) otrzymał na mocy konstytucji Republiki Chorwacji z 22 grudnia 1990 r.^[13] W 2013 roku chorwacki stał się jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej^[14]. W Chorwacji panują politycznie umotywowane dążności purystyczne^[13][15].

Alfabet

Do zapisu języka chorwackiego używa się dostosowanej formy alfabetu łacińskiego, wzbogaconej o dodatkowe znaki diakrytyczne (zob. alfabet chorwacki). Sposób zapisu został ostatecznie ustalony w XIX w. podczas wielkiej reformy językowej. Alfabet zawiera 30 liter, z czego trzy są dwuznakami. Są to: A, B, C, Č, Ć, D, Dž, Đ, E, F, G, H, I, J, K, L, Lj, M, N, Nj, O, P, R, S, Š, T, U, V, Z, Ž.

Historia

Pierwsze wzmianki o języku chorwackim sięgają IX wieku, kiedy to język staro-cerkiewno-słowiański został przyjęty jako język liturgii. Język był stopniowo przyswajany do nieliturgicznych celów i stał się znany jako chorwacka wersja języka starosłowiańskiego. Obie wersje języka, liturgiczna i nieliturgiczna, były kontynuowane jako część głagolicy od połowy IX wieku.

Aż do końca XI wieku średniowieczne chorwackie teksty były pisane trzema alfabetami: łacińskim, głagolicą oraz chorwacką cyrylicą, a także w trzech językach: chorwackim, łacińskim oraz starosłowiańskim. Ten ostatni rozwinął się w chorwacki wariant języka cerkiewnosłowiańskiego między XII a XVI wiekiem.

Sytuacja socjolingwistyczna

Standardowy język chorwacki opiera się na narzeczu sztokawskim, które jest najbardziej rozpowszechnionym dialektem na serbsko-chorwackim obszarze językowym^[16]. Na poziomie ustandaryzowanych form literackich chorwacki, serbski, bośniacki i czarnogórski bywają traktowane jako odmiany jednego policentrycznego języka standardowego^[17], określanego kontrowersyjnym mianem języka serbsko-chorwackiego (lub sztokawszczyzną literacką)^[18]. Rozróżnienie między tymi językami opiera się w większej mierze na uwarunkowaniach socjopolitycznych aniżeli czynnikach lingwistycznych^[19]. Kwestii odrębności języka chorwackiego przypisuje się ogromne znaczenie ze względu na europejski pogląd o nierozłączności języka i tożsamości narodowej^[20].

Relacja między serbskim a chorwackim bywa porównywana do różnicy między angielszczyzną amerykańską i brytyjską^[20]. Różnice między tymi językami bywają uwypuklane i wyolbrzymiane z pobudek politycznych^[21]. W Chorwacji dąży się do rugowania pożyczek serbskich i form językowych uchodzących za serbskie^[15].

Oprócz sztokawszczyzny na terytorium Chorwacji występują dwa kolejne zespoły dialektalne: dialekty kajkawskie i czakawskie^[22], które nie tworzą podstawy żadnego z języków standardowych (choć niegdyś narzecze kajkawskie funkcjonowało jako samodzielny język literacki^[23]). Dialektami tymi posługuje się wyłącznie część Chorwatów; są to odmiany silnie odrębne zarówno od gwar sztokawskich, jak i od wywodzącego się z nich języka standardowego. Badacz Roman Szul rozmiar odrębności gwarowych na terenie Chorwacji porównał wręcz do różnicy między polszczyzną a językiem czeskim^[24]. Najbardziej wyraźne podziały językowe na obszarze byłej Jugosławii nie pokrywają się zatem z podziałami narodowymi^[22].

Mianem języka serbsko-chorwackiego w dalszym ciągu określa się wspólną podstawę, na której oparto języki narodowe, przy czym jest to przede wszystkim termin lingwistyczny (nie jest akceptowany w krajach byłej Jugosławii)^[25]. W Chorwacji powszechny jest pogląd, że język urzędowy Jugosławii, zwany wtedy oficjalnie „serbsko-chorwackim”, był sztucznym tworem politycznym mającym na celu zunifikowanie dwóch odrębnych narodów^[26]. W krajach byłej Jugosławii termin ten zastępuje się określeniami takimi jak „język serbski”, „język chorwacki”, „język bośniacki” i „język czarnogórski”.

Różnice

Rozbieżności występujące między standardami dialektu sztokawskiego – serbskim, chorwackim, bośniackim i czarnogórskim – są niewielkie i nie uniemożliwiają porozumienia między użytkownikami języka^[27]. Określane są jako mniej poważne niż różnice między standardowymi wariantami angielszczyzny w Wielkiej Brytanii, Irlandii, USA, Kanadzie, Australii^[28][29], francuskiego we Francji, Belgii, Kanadzie i Afryce^[30], niemieckiego w Niemczech, Austrii, Szwajcarii^[31], hiszpańskiego w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej^[30], niderlandzkiego w Holandii i Belgii^[29], portugalskiego w Portugalii i Brazylii^[30], hindustańskiego w Indiach i Pakistanie^[30][32].

Standard chorwacki charakteryzuje się wymową i pisownią ijekawską (związaną z odmiennym rozwojem prasłowiańskiej jaci w języku scs.) i wyłącznym użyciem alfabetu łacińskiego. Istnieje także zasadnicza różnica w zakresie składni: w serbskim rzadko używa się bezokolicznika, a zamiast tego funkcjonuje konstrukcja „da + czasownik odmieniony”^[12][33] (tzw. dakavica). Od standardowego chorwackiego odróżnia go również szereg różnic leksykalnych^[6][7]; przykładowe różnice w słownictwie przedstawiono w poniższej tabeli.

Polski	Język chorwacki	Język serbski
porównanie	usporedba	поређење (poređenje)
Europa	Europa	Европа (Evropa)
Holandia	Nizozemska	Холандија (Holandija)
Włosi	Talijani	Италијани (Italijani)
wszechświat	svemir	васиона (vasiona)
kręgosłup	kralježnica	кичма (kičma)
powietrze	zrak	ваздух (vazduh)
wychowanie	odgoj	васпитање (vaspitanje)
tydzień	tjedan	седмица (sedmica)
historia	povijest	историја (istorija)
spodnie	hlače	панталоне (pantalone)
brzuch	trbuh	стомак (stomak)
nauka	znanost	наука (nauka)
osobiście	osobno	лично (lično)
osoba	osoba	лице (lice)
Narody Zjednoczone	Ujedinjeni Narodi	Уједињене Нације (Ujedinjene Nacije)
chleb	kruh	хлеб (hleb)
sztuczny	umjetan	вештачки (veštački)
krzyż	križ	крст (krst)
demokracja	demokracija	демократија (demokratija)
wyspa	otok	острво (ostrvo)
oficer	časnik	официр (oficir)
ruch uliczny	cestovni promet	друмски саобраћај (drumski saobraćaj)
autostrada	autocesta	аутопут (autoput)
długość	duljina	дужина (dužina)
związek	udruga	удружење (udruženje)
fabryka	tvornica	фабрика (fabrika)
ogólnie	opće	опште (opšte)
Chrystus	Krist	Hrist (Христ), Христoс (Hristos)
przepraszam	oprosti	извини (izvini)

Chorwacja ma purystyczną politykę językową^[13][34][35]. Powstała z ogólnej atmosfery nacjonalizmu, którą ogarnięte były elity intelektualne^[36].

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Język chorwacki

Zobacz hasło chorwacki w Wikisłowniku

• język serbsko-chorwacki (obszerniejsze przedstawienie pisowni, fonetyki i gramatyki języka)
• Wikipedia chorwackojęzyczna

Przypisy

1. FootittF. Hilary FootittF., MichaelM. Kelly MichaelM. (red.), Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict, Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2012, s. 111–120, ISBN 0-230-36877-8, OCLC 797975722  (ang.).
2. E.C.E.C. Hawkesworth E.C.E.C., Serbian-Croatian-Bosnian Linguistic Complex, [w:] Encyclopedia of Language and Linguistics, wyd. 2, 2006  (ang.). Brak numerów stron w książce
3. Tadić, Brozović-Rončević i Kapetanović 2012 ↓, s. 50.
4. Ralph W.R.W. Fasold Ralph W.R.W., JeffreyJ. Connor-Linton JeffreyJ., An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2006, s. 389, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880  (ang.).
5. Krysieniel 2017 ↓.
6. King 1999 ↓, s. 90.
7. RonaldR. Wardhaugh RonaldR., Janet M.J.M. Fuller Janet M.J.M., An Introduction to Sociolinguistics, wyd. 7, Hoboken: John Wiley & Sons, 2015, s. 31, ISBN 978-1-118-73229-8, ISBN 978-1-118-73240-3, OCLC 1162749844 [dostęp 2020-02-12]  (ang.).
8. Krysieniel 2017 ↓, s. 54–55.
9. Tadić, Brozović-Rončević i Kapetanović 2012 ↓, s. 58–59.
10. Tadić, Brozović-Rončević i Kapetanović 2012 ↓, s. 59.
11. Magner 1991 ↓, s. 118.
12. Comrie 2001 ↓, s. 440.
13. Krysieniel 2017 ↓, s. 59.
14. Baroncelli 2013 ↓, przyp. 2, s. 135.
15. Kapović 2011 ↓, s. 48–52.
16. Sujoldžić 1991 ↓, s. 311.
17. NikolaN. Vučić NikolaN., Većina lingvista ne želi biti u konfliktu s vladajućom ideologijom, „Urban magazin” (69), 15 czerwca 2016, s. 46–49, ISSN 1986-6143 [dostęp 2019-01-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-22]  (chorw.).
18. Kapović 2011 ↓, s. 53–55.
19. Jean JacquesJ.J. Weber Jean JacquesJ.J., Multilingualism, Education and Change, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009 (Sprache, Mehrsprachigkeit und sozialer Wandel 9), s. 116, ISBN 978-3-631-57285-6, OCLC 815288990  (ang.).
20. Dennison I.D.I. Rusinow Dennison I.D.I., Yugoslavia: Oblique Insights and Observations, Pitssburgh: University of Pittsburgh Press, 2008, s. 348 (przyp. 5), ISBN 978-0-8229-4361-7, ISBN 978-0-8229-6010-2, ISBN 978-0-8229-7349-2, OCLC 228363880  (ang.).
21. Benjamin W.B.W. Fortson Benjamin W.B.W., IV, Indo-European Language and Culture: An Introduction, wyd. 2, Hoboken: John Wiley & Sons, 2011, s. 431, ISBN 978-1-4443-5968-8, OCLC 778339290  (ang.).
22. Krysieniel 2017 ↓, s. 55.
23. Toporišič 1992 ↓, s. 80.
24. RomanR. Szul RomanR., Język, naród, państwo: język jako zjawisko polityczne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 101, ISBN 978-83-01-15793-7 .
25. Greenberg 2005 ↓, s. 957.
26. David BruceD.B. Macdonald David BruceD.B., Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim Centred Propaganda and the War in Yugoslavia, Manchester: Manchester University Press, 2002, ISBN 978-1-84779-570-0  (ang.). Brak numerów stron w książce
27. SnježanaS. Kordić SnježanaS., Jezik i nacionalizam, Zagreb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 78–90, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W  (serb.-chorw.).
28. McLennan 1996 ↓, s. 107.
29. Bernhard Gröschel. Postjugoslavische Amtssprachenregelungen – Soziolinguistische Argumente gegen die Einheitlichkeit des Serbokroatischen?. „Srpski jezik”. 8 (1–2), s. 180-181, 2003. ISSN 0354-9259. (niem.). 
30. Thomas Paul-Louis. Le serbo-croate (bosniaque, croate, monténégrin, serbe): de l’étude d’une langue à l’identité des langues. „Revue des études slaves”. 74 (2-3), s. 318, 325, Paris 2003. ISSN 0080-2557. (fr.). 
31. Hans-Dieter Pohl: Serbokroatisch – Rückblick und Ausblick. W: Ingeborg Ohnheiser: Wechselbeziehungen zwischen slawischen Sprachen, Literaturen und Kulturen in Vergangenheit und Gegenwart. Innsbruck: Non Lieu, 1996, s. 219, seria: Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft, Slavica aenipontana 4. OCLC 243829127. (niem.).
32. Daniel Blum: Sprache und Politik. Würzburg: Ergon, 2002, s. 125–126, seria: Beiträge zur Südasienforschung 192. ISBN 3-89913-253-X. OCLC 51961066. (niem.).
33. KarolK. Cyprowski KarolK., W jakim języku się mówi w byłej Jugosławii? [online], Woofla Świat Języków Obcych, 22 sierpnia 2010 [dostęp 2020-02-12] .
34. Snježana Kordić: Što je (ne)standardno za kroatiste?. W: Alexander Bierich: Varietäten im Slavischen. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009, s. 313-330, seria: Heidelberger Publikationen zur Slavistik, Linguistische Reihe 17. ISBN 978-3-631-57010-4. OCLC 319695935. (serb.-chorw.).
35. Snježana Kordić: Die aktuelle Sprachzensur in Kroatien. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Sprache – Literatur – Politik. Osteuropa im Wandel: Beiträge zu einem Symposium in Münster, 28./29. Juli 2003. Hamburg: Dr. Kovač, 2004, s. 259–272, seria: Studien zur Slavistik 10. ISBN 3-8300-1215-2. OCLC 57222231. (niem.).
36. Maciej Czerwiński: Język – ideologia – naród: polityka językowa w Chorwacji a język mediów. Kraków: Scriptum, 2005, s. 15. ISBN 83-60163-04-9. OCLC 64586273.

Bibliografia

• StefaniaS. Baroncelli StefaniaS., Linguistic Pluralism in European Studies, [w:] StefaniaS. Baroncelli i inni red., Teaching and Learning the European Union: Traditional and Innovative Methods, Dordrecht: Springer Science & Business Media, 2013 (Innovation and Change in Professional Education 9), s. 133–153, DOI: 10.1007/978-94-007-7043-0_9, ISBN 978-94-007-7042-3, ISBN 978-94-007-7043-0, OCLC 861080589  (ang.).
• BernardB. Comrie BernardB., The Slavonic World, „Lingua e stile”, 36 (3), Società editrice il Mulino, 2001, s. 431–442 [dostęp 2021-06-18]  (ang.).
• Marc L.M.L. Greenberg Marc L.M.L., Serbo-Croatian and South Slavic Languages, [w:] PhilippP. Strazny (red.), Encyclopedia of Linguistics, t. 2: M–Z, New York–Abingdon: Fitzroy Dearborn, 2005, s. 956–958, DOI: 10.4324/9780203319208, ISBN 978-1-57958-451-1, OCLC 55679645  (ang.).
• MateM. Kapović MateM., Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011, s. 45–56, DOI: 10.17161/SCN.1808.8578, OCLC 5712663453  (ang.).
• Robert D.R.D. King Robert D.R.D., Should English Be the Law?, [w:] RichardR. Deutsch (red.), Perspectives: Anthropology, St. Paul: CourseWise Pub, 1999, s. 90–95, ISBN 978-0-395-96597-9, OCLC 40766240  (ang.).
• KrzysztofK. Krysieniel KrzysztofK., Gdy wspólny (?) język dzieli... Polityczne i prawne skutki rozpadu języka serbsko-chorwackiego (względnie chorwacko-serbskiego), „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne”, 26, 2017, s. 53–68, DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.023.8321 .
• Thomas F.T.F. Magner Thomas F.T.F., Introduction to the Croatian and Serbian Language, wyd. popr., University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, 1991, ISBN 978-0-271-04077-6, ISBN 0-271-00685-4, ISBN 0-271-01536-5, OCLC 34940287 [dostęp 2021-06-18]  (ang.).
• SeanS. McLennan SeanS., Sociolinguistic Analysis of "Serbo-Croatian", „Calgary Working Papers in Linguistics”, 18, 1996, s. 103–109, ISSN 0823-0579 [zarchiwizowane z adresu 2015-06-16]  (ang.).
• A.A. Sujoldžić A.A., The population study of middle Dalmatia: Linguistic history and current regional differentiation of Croatian dialects, „Collegium Antropologicum”, 15 (2), School of Biological Anthropology, 1991, s. 309–320  (ang.).
• MarkoM. Tadić MarkoM., DunjaD. Brozović-Rončević DunjaD., AmirA. Kapetanović AmirA., The Croatian Language in the Digital Age, GeorgG. Rehm, HansH. Uszkoreit (red.), Berlin: Springer Science & Business Media, 2012, DOI: 10.1007/978-3-642-30882-6, ISBN 978-3-642-30882-6, OCLC 809070908  (ang.).
• JožeJ. Toporišič JožeJ., Enciklopedija slovenskega jezika, KsenijaK. Dolinar (red.), Lublana: Cankarjeva založba, 1992, ISBN 86-361-0756-3  (słoweń.).

Kontrola autorytatywna (wariant języka policentrycznego):

• LCCN: sh00003107
• GND: 4033245-7
• LIBRIS: wt79cj2f4rzqnbd
• BnF: 13573183d
• BNCF: 268
• NKC: ph114246
• BNE: XX540078
• J9U: 987007291600905171
• LNB: 000059890

Encyklopedie internetowe:

• SNL: kroatisk