PROFILBARU.COM

Cyrylica
	; Modlitwa Ojcze nasz zapisana rumuńską cyrylicą
	Charakterystyka
Rodzaj	pismo głoskowe
Kierunek pisma	od lewej do prawej
Języki pisma	białoruski, kazachski, rosyjski, serbski, tadżycki, ukraiński i inne
	Historia
Systemy macierzyste	hieroglify pismo protosynajskie alfabet fenicki alfabet grecki cyrylica; ; ; ;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Ten artykuł od 2024-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Cyrylica – pismo alfabetyczne służące do zapisu języków wschodniosłowiańskich, większości południowosłowiańskich i innych. Nazwa nawiązuje do „apostoła Słowian“ – św. Cyryla, który wspólnie ze św. Metodym, prowadząc misję wielkomorawską wśród Słowian, zapisał i wprowadził do liturgii język słowiański. Do zapisu tego języka zostały stworzone dwa alfabety – najpierw głagolica, z której zostały później zapożyczone niektóre litery cyrylicy, a potem cyrylica.

Historia

Cyrylica została oparta na greckiej majuskule^[1]. Za twórcę cyrylicy uznaje się któregoś z uczniów Cyryla i Metodego, przy czym najczęściej przywołuje się tu imiona Klimenta Ochrydzkiego bądź Konstantyna Presławskiego. Pierwsze ślady użycia cyrylicy pochodzą z terenów wschodniej Bułgarii. Za najstarszy zabytek cyrylicki uważane są inskrypcje z monasteru w pobliżu wsi Krepcza, datowane na 921 rok, lub inskrypcja z odnalezionego w 2023 roku w Bułgarii napierśnika, datowanego pomiędzy 916 a 927 rokiem^[2]^[3]. W ciągu X–XII w. cyrylica rozprzestrzeniła się z Bułgarii na tereny Serbii oraz Rusi Kijowskiej.

Cyrylica używana współcześnie dla zapisu rozmaitych języków jest alfabetem częściowo zreformowanym i unowocześnionym w stosunku do wersji pierwotnej i nosi nazwę grażdanki (ros. skrót od grażdanskij szrift, tj. pismo obywatelskie, świeckie). Reformy cyrylicy dokonano w Rosji na początku XVIII wieku za sprawą Piotra Wielkiego. Projekt reformy z osobistymi uwagami cara pochodzi z roku 1709. Początkowo zreformowanego pisma używano wyłącznie w kancelarii carskiej dla zapisu oficjalnych dokumentów państwowych, później jej użycie rozszerzyło się także na inne sfery piśmiennictwa, najpierw rosyjskiego, a następnie także południowosłowiańskiego. Przy pierwotnej wersji cyrylicy pozostała cerkiew prawosławna, wykorzystująca zapisane tym alfabetem księgi liturgiczne w języku cerkiewnosłowiańskim.

W Serbii reformy pisma dokonał w pierwszej połowie XIX w. Vuk Karadžić. Usunął on m.in. znaki ъ, ь pisane na końcu wyrazów, wprowadził znaki љ, њ, џ dla miękkiego l', miękkiego n' oraz dla dż, ujednolicił także pisownię joty, wprowadzając łaciński znak j w miejsce dotychczasowych rozmaicie zapisywanych liter.

W Rosji po rewolucji lutowej przygotowano kolejny projekt reformy pisma, zatwierdzony przez Akademię Nauk 5 lipca 1917 roku. Reforma zmierzała do uproszczenia pisowni i ortografii. Zmiany polegały na ujednoliceniu zapisu dźwięków „je” i „i”, zarzuceniu pisania twardego znaku na końcu wyrazów kończących się spółgłoską oraz wykreśleniu z alfabetu jaci (ѣ). Reforma uzyskała moc obowiązującą w 1918 roku, już pod rządami bolszewików. Reformy nie zaakceptowała część emigracji rosyjskiej oraz duchowieństwo, wiele publikacji emigracyjnych drukowano według dawnych zasad.

Reforma grażdanki bułgarskiej dokonana została na wzór rosyjski w 1944 roku.

Cyrylica przyjęta została przez większość języków z terenu byłego ZSRR (wyjątkami były: estoński, gruziński, litewski, łotewski, ormiański), a także w językach: serbsko-chorwackim (w wariancie serbskim), bułgarskim, macedońskim i mongolskim (tylko w Mongolii).

Po rozpadzie ZSRR w kilku jego byłych republikach następuje odwrót od alfabetów opartych na cyrylicy na rzecz alfabetów opartych na łacińskim: Azerbejdżan, Mołdawia (z wyjątkiem Naddniestrza), Turkmenistan, Uzbekistan.

W 2017 roku prezydent Nursułtan Nazarbajew zapowiedział do 2025 roku rezygnację przez Kazachstan z cyrylicy i przejście na alfabet łaciński^[4].

Opis

W cyrylicy wyróżnia się wielkie i małe litery, jednak w przeciwieństwie do alfabetu łacińskiego różnią się one głównie wielkością, nie kształtem. Czasem znacznie różni się za to od pisma prostego kursywa (zwłaszcza małe litery), np. Гг Гг, Дд Дд, Ии Ии, Цц Цц, Џџ Џџ, Шш Шш. Istnieją także niewielkie różnice w postaci kursywy w różnych językach.

Cyrylica
Аа A (a)	Бб Be (b)	Вв We (v)	Гг Gie lub Hie (g)	Ѓѓ Gie miękkie (ǵ)	Ґґ Ge (g̀)	Дд De (d)	Ђђ Dzie (đ)	Ее Je (ê)	Єє Je ukraiń. (ê)	Ѐѐ E grave	Ёё Jo (ë)	Жж Że (ž)
Ѕѕ Dz (ẑ)	Зз Ze (z)	Ии I (i)	Іі I ukraiń. (í)	Її Ji (ï)	Йй J (I krótkie) (j)	Ѝѝ I grave	Јј Ji (ĵ)	Кк Ka	Ќќ Kje (ḱ)	Лл El (l)	Љљ Lje (l̂)	Мм Em (m)
Нн En (n)	Њњ Nje (n̂)	Оо O (o)	Пп Pe (p)	Рр Er (r)	Сс Es (s)	Тт Te (t)	Ћћ Cie (ć)	Ѹѹ U	Уу U (u)	Ўў U krótkie (ŭ)	Фф Ef (f)	Хх Cha (h)
Ѡѡ Omega	Цц Ce (c)	Чч Cze (č)	Џџ Dże (ẑ)	Шш Sza (š)	Щщ Szcza (ŝ)	Ъъ Jor (twardy znak) (ʺ)	Ыы Jery (y)	Ьь Jer (miękki znak) (ʹ)	Ѣѣ Jać	Ээ E (è)	Юю Ju (û)	Яя Ja (â)
Ꙗꙗ Ja	Ѥѥ Je	Ѧѧ Jes (mały jus, ę)	Ѫѫ Jus (wielki jus, ą)	Ѩѩ Ję	Ѭѭ Ją	Ѯѯ Ksi	Ѱѱ Psi	Ѳѳ Teta	Ѵѵ Iżyca	Ѷѷ Iżyca okowy	Ѿѿ Ot

Rosyjskie litery wytłuszczone; zarzucone pochylone; w nawiasach transliteracja^[5]

Wersje cyrylicy współcześnie używane do zapisywania poszczególnych języków nieco różnią się od siebie nawzajem.

Cyrylica w kroju podstawowym i kursywie:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я
А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Cyrylica w piśmie odręcznym w zasadzie identyczna jest, jak w kursywie, a te z liter, których wygląd w piśmie odręcznym jest wyraźnie odmienny niż w druku lub może budzić wątpliwości, pokazane są w zestawieniu poniżej.

Cyrylica używana w różnych krajach

Wczesna cyrylica

Osobny artykuł: wczesna cyrylica.

Cyrylica została utworzona dla języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Zastąpiła wcześniej używaną głagolicę. Pierwotnie zawierała kilka dziś nieużywanych liter i była jeszcze przez długi czas używana do zapisu liczb.

Współczesna cyrylica rosyjska

Osobne artykuły: alfabet rosyjski i język rosyjski.

Litera	Kursywa	Transliteracja^[6]	Transkrypcja^[7]
			Na początku wyrazu	W środku/na końcu wyrazu
			Na początku wyrazu	Po samogłosce	Po spółgłosce
А а	А а	A a	a
Б б	Б б	B b	b
В в	В в	V v	w
Г г	Г г	G g	g
Д д	Д д	D d	d
Е е	Е е	E e	je		ie, e
Ё ё	Ё ё	Ë ë	jo		io, o
Ж ж	Ж ж	Ž ž	ż
З з	З з	Z z	z
И и	И и	I i	i	ji	i, y
Й й	Й й	J j	j
К к	К к	K k	k
Л л	Л л	L l	ł, l
М м	М м	M m	m
Н н	Н н	N n	n
О о	О о	O o	o
П п	П п	P p	p
Р р	Р р	R r	r
С с	С с	S s	s
Т т	Т т	T t	t
У у	У у	U u	u
Ф ф	Ф ф	F f	f
Х х	Х х	H h	ch
Ц ц	Ц ц	C c	c
Ч ч	Ч ч	Č č	cz
Ш ш	Ш ш	Š š	sz
Щ щ	Щ щ	Ŝ ŝ	szcz
Ъ ъ	Ъ ъ	″	nieużywany	jer (znak) twardy
Ы ы	Ы ы	Y y	y
Ь ь	Ь ь	'	nieużywany	jer (znak) miękki lub pomija się ¹⁾
Э э	Э э	È è	e
Ю ю	Ю ю	Û û	ju		iu, u
Я я	Я я	Â â	ja		ia, a

Zalecenia typograficzne

W standardzie Unicode do transliteracji znaku miękkiego (Ь ь) i znaku twardego (Ъ ъ) przewidziano następujące znaki pisarskie alfabetu łacińskiego:

znak miękki: modyfikator prim (U+02B9) MODIFIER LETTER PRIME (ʹ)
znak twardy: modyfikator bis (U+02BA) MODIFIER LETTER DOUBLE PRIME (ʺ)

W przypadku braku tych znaków można użyć;

dla znaku miękkiego: (') apostrof ASCII U+0027 (′) prim U+2032 (´) akut U+00B4;
dla znaku twardego: (") cudzysłów ASCII U+0022 (″) bis U+2033

Nie należy używać apostrofu typograficznego (’) U+2019, ani górnego cudzysłowu zamykającego (”) U+201D.

Współczesna cyrylica serbska

Osobne artykuły: Cyrylica serbska i język serbski.

Litera	Kursywa	Odpowiednik w łacince	Transliteracja^[6]	Transkrypcja
А а	А а	A a	A a	a
Б б	Б б	B b	B b	b
В в	В в	V v	V v	w
Г г	Г г	G g	G g	g
Д д	Д д	D d	D d	d
Ђ ђ	Ђ ђ	Đ, đ	Ď, ď	dź
Е е	Е е	E e	E e	e
Ж ж	Ж ж	Ž ž	Ž ž	ż
З з	З з	Z z	Z z	z
И и	И и	I i	I i	i
Ј ј	Ј ј	J, j	J, j	j
К к	К к	K k	K k	k
Л л	Л л	L l	L l	l
Љ љ	Љ љ	Lj, lj	Ľ, ľ	lj
М м	М м	M m	M m	m
Н н	Н н	N n	N n	n
Њ њ	Њ њ	Nj, nj	Ň, ň	nj
О о	О о	O o	O o	o
П п	П п	P p	P p	p
Р р	Р р	R r	R r	r
С с	С с	S s	S s	s
Т т	Т т	T t	T t	t
Ћ ћ	Ћ ћ	Ć, ć	Ť, ť	ć
У у	У у	U u	U u	u
Ф ф	Ф ф	F f	F f	f
Х х	Х х	H h	H h	h
Ц ц	Ц ц	C c	C c	c
Ч ч	Ч ч	Č č	Č č	cz
Џ џ	Џ џ	Dž dž	Dž dž	dż
Ш ш	Ш ш	Š š	Š š	sz

Współczesna cyrylica bułgarska

Osobny artykuł: alfabet bułgarski.

Cyrylica służąca do zapisu języka bułgarskiego jest bardzo podobna do rosyjskiej i różni się od niej kilkoma tylko niewielkimi zmianami, takimi jak nieobecność liter „э” oraz „ы”. Poza tym pewne litery w bułgarskim wymawiane są inaczej niż w rosyjskim, a więc odpowiednio „e” to „e” (nie „je”), „щ” to „szt” zaś „ъ” to samogłoska między „a” oraz „y” (szwa).

Litera	Transliteracja^[6]	Transkrypcja
А а	A a	a
Б б	B b	b
В в	V v	w
Г г	G g	g
Д д	D d	d
Е е	E e	e
Ж ж	Ž ž	ż
З з	Z z	z
И и	I i	i
Й й	J j	j
К к	K k	k
Л л	L l	l, ł
М м	M m	m
Н н	N n	n
О о	O o	o
П п	P p	p
Р р	R r	r
С с	S s	s
Т т	T t	t
У у	U u	u
Ф ф	F f	f
Х х	H h	ch
Ц ц	C c	c
Ч ч	Č č	cz
Ш ш	Š š	sz
Щ щ	Ŝ ŝ	szt
Ъ ъ	", Ă ă	y
Ю ю	Û û	ju
Я я	Â â	ja

Współczesna cyrylica macedońska

Osobny artykuł: alfabet macedoński.

Język macedoński posługuje się cyrylicą zbliżoną do serbskiej, jednak z kilkoma drobnymi zmianami, dostosowującymi alfabet do dźwięków tego języka, takimi jak „dz” (s), miękkie „g” i miękkie „k”.

	Transliteracja^[6]		Transkrypcja
Cyrylica	Łacinka	Unikod	Łacinka	Unikod
А а	A a		a
Б б	B b		b
В в	V v		w
Г г	G g		g
Д д	D d		d
Ѓ ѓ	Ǵ ǵ	(U+01F4); (U+01F5)	ǵ	(U+01F5)
Е е	E e		e
Ж ж	Ž ž	(U+017D); (U+017E)	ż
З з	Z z		z
Ѕ ѕ	Ẑ ẑ	(U+1E90); (U+1E91)	dz
И и	I i		i
J j	J̌ ǰ	(U+004A)+(U+030C); (U+01F0)	j
К к	K k		k
Л л	L l		ł
Љ љ	L̂ l̂		l
М м	M m		m
Н н	N n		n
Њ њ	N̂ n̂		ń, ni
О о	O o		o
П п	P p		p
Р р	R r		r
С с	S s		s
Т т	T t		t
Ќ ќ	Ḱ ḱ	(U+1E30); (U+1E31)	ḱ	(U+1E31)
У у	U u		u
Ф ф	F f		f
Х х	H h		ch
Ц ц	C c		c
Ч ч	Č č	(U+010C); (U+010D)	cz
Џ џ	D̂ d̂		dż
Ш ш	Š š	(U+0160); (U+0161)	sz

Współczesna cyrylica białoruska

Osobne artykuły: alfabet białoruski (cyrylicki) i język białoruski.

Litera	Transliteracja^[6]	Łacinka	Transkrypcja
А а	A a	A a	a
Б б	B b	B b	b
В в	V v	V v	w
Г г	G g	H h	h
Д д	D d	D d	d
Е е	E e	Je je, ie	je, ie, e
Ё ё	Ё ё	Jo jo, io	jo, io, e
Ж ж	Ž ž	Ž ž	ż
З з	Z z	Z z	z
І і	Ì ì	I i	i
Й й	J j	J j	j
К к	K k	K k	k
Л л	L l	Ł ł, L l	l, ł
М м	M m	M m	m
Н н	N n	N n	n
О о	O o	O o	o
П п	P p	P p	p
Р р	R r	R r	r
С с	S s	S s	s
Т т	T t	T t	t
У у	U u	U u	u
Ў ў	Ŭ ŭ	Ŭ ŭ	u(ł)
Ф ф	F f	F f	f
Х х	H h	Ch ch	ch
Ц ц	C c	C c	c
Ч ч	Č č	Cz cz	cz
Ш ш	Š š	Š š	sz
Ы ы	Y y	Y y	y
Ь ь	'	´	́ (znak zmiękczenia) lub pomija się ¹⁾
Э э	È è	E e	e
Ю ю	Û û	Ju ju, iu	ju, iu, u
Я я	Â â	Ja ja, ia	ja, ia, a

¹⁾ Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia:
зь – ź, ль – l, нь – ń, сь – ś, ць – ć

Dwuznaki:
дз (transkrypcja: dz)
дзь (transkrypcja: dź)
дж (transkrypcja: dż)

Współczesna cyrylica rusińska

Osobny artykuł: język rusiński.

Litery języków rusińskich
Łemkowski	Rusiński Słowacji	Rusiński Wojwodiny	łacińska transkrypcja
А а	А а	А а	a
Б б	Б б	Б б	b
В в	В в	В в	w
Г г	Г г	Г г	h
Ґ ґ	Ґ ґ	Ґ ґ	g
Д д	Д д	Д д	d
Е е	Е е	Е е	e
Є є	Є є	Є є	je
–	Ё ё	–	e
Ж ж	Ж ж	Ж ж	ż
З з	З з	З з	z
І і	І і	–	i
–	Ї ї	Ї ї	ji
И и	И и	И и	y
Ы ы	Ы ы	–	y
Й й	Й й	Й й	j
К к	К к	К к	k
Л л	Л л	Л л	ł
М м	М м	М м	m
Н н	Н н	Н н	n
О о	О о	О о	o
П п	П п	П п	p
Р р	Р р	Р р	r
С с	С с	С с	s
Т т	Т т	Т т	t
У у	У у	У у	u
Ф ф	Ф ф	Ф ф	f
Х х	Х х	Х х	ch
Ц ц	Ц ц	Ц ц	c
Ч ч	Ч ч	Ч ч	cz
Ш ш	Ш ш	Ш ш	sz
Щ щ	Щ щ	Щ щ	szcz
Ю ю	Ю ю	Ю ю	ju
Я я	Я я	Я я	ja
Ь ь	Ь ь	Ь ь	„miękki znak”
Ъ ъ	Ъ ъ	–	„twardy znak”

Współczesna cyrylica ukraińska

Osobne artykuły: alfabet ukraiński i język ukraiński.

Litera	Transliteracja^[6]	Transkrypcja
А а	A a	a
Б б	B b	b
В в	V v	w
Г г	G g	h
Ґ ґ	G̀ g̀	g
Д д	D d	d
Е е	E e	e
Є є	Ê ê	je, ie, e
Ж ж	Ž ž	ż
З з	Z z	z
И и ²⁾	I i	y
І і	Ì ì	i
Ї ї	Ї ї	ji, i
Й й	J j	j
К к	K k	k
Л л	L l	l ¹⁾, ł
М м	M m	m
Н н	N n	n
О о	O o	o
П п	P p	p
Р р	R r	r
С с	S s	s
Т т	T t	t
У у	U u	u
Ф ф	F f	f
Х х	H h	ch
Ц ц	C c	c
Ч ч	Č č	cz
Ш ш	Š š	sz
Щ щ	Ŝ ŝ	szcz
Ь ь ²⁾	'	́ (znak zmiękczenia) lub pomija się¹⁾
Ю ю	Û û	ju, iu, u
Я я	Â â	ja, ia, a

¹⁾Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia: зь – ź, zi; ль – l; сь – ś, si; ць – ć, ci
²⁾ W języku ukraińskim słowa rzadko zaczynają się na literę и. A litera ь zmiękcza literę przed nią, a słowo nigdy się od niej nie zaczyna

Współczesna cyrylica kazachska

Zmodyfikowana cyrylica stanowiła alfabet służący do oficjalnego zapisu języka kazachskiego w Kazachstanie do października 2017 (w 2025 ostatecznie zastąpić ją w tej roli ma zmodyfikowany alfabet łaciński). Pierwszą urzędową wersję kazachskiej cyrylicy wprowadzono w 1940. Litery Вв, Ёё, Цц, Чч, Щщ, Ъъ, Ьь, Ээ występują wyłącznie w zapożyczeniach.

Alfabet oparty na cyrylicy, składający się z 42 liter, stosowany jest do zapisu języka w Kazachstanie i Mongolii. Jego twórcą jest Sarsen Amanżołow. Alfabet został oficjalnie wprowadzony do użytku w 1940 r. W 1951 r. literę Ӯ zastąpiono literą Ұ, а w 1957 r. wprowadzono literę Ё. Do 1957 r. litery charakterystyczne dla języka kazachskiego zapisywano na końcu alfabetu.

А а	Ә ә	Б б	В в	Г г	Ғ ғ	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Қ қ	Л л	М м	Н н
Ң ң	О о	Ө ө	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ұ ұ
Ү ү	Ф ф	Х х	Һ һ	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	І і	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Współczesna cyrylica mongolska

Współczesny alfabet mongolski niewiele różni się od rosyjskiej cyrylicy, występują w nim jednak dodatkowe litery Ө (ө) i Ү (ү), służące do zapisu głosek nieistniejących w języku rosyjskim.

Zasady transkrypcji współczesnego alfabetu mongolskiego na alfabet polski zostały zaproponowane przez dra Jana Rogalę z Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zasady te stosuje między innymi Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy ustalaniu zaleceń dotyczących polskiego nazewnictwa geograficznego obszaru Mongolii oraz dla mongolskich nazw z obszaru Mongolii Wewnętrznej.

Poniżej podano zaproponowane przez dra Jana Rogalę zasady transkrypcji alfabetu mongolskiego na alfabet polski i transliteracji na alfabet łaciński:

Zasady transkrypcji i transliteracji współczesnego alfabetu mongolskiego według dra Jana Rogali
Mongolski	Transliteracja	Transkrypcja	Przykłady transkrypcji
А (а)	A (a)	A (a)	газар = gadzar
Б (б)	B (b)	B (b)	Бум = Bum
В (в)	V (v)	W (w)	Увс = Uws
Г (г)	G (g)	G (g)	баг = bag
Д (д)	D (d)	D (d)	Дорнод = Dornod
Е (е)	Ye (ye)	Je (je)	Еэвэн = Jeewen
Ё (ё)	Yo (yo)	Jo (jo)	Соёмбо = Sojombo
Ж (ж)	J (j)	Dż (dż)	Жаргалант = Dżargalant
З (з)	Z (z)	Dz (dz)	зам = dzam
И (и)	I (i)	I (i)	Биж = Bidż; Жинст = Dżinst
Й (й)	I (i)	J (j )	Хэнтий = Chentij
К (к)	K (k)	K (k)	(w zapożyczeniach) Москва = Moskwa
Л (л)	L (l)	L (l)	гол = gol
М (м)	M (m)	M (m)	Манлай = Manlaj
Н (н)	N (n)	N (n)	мандах = mandach
О (о)	O (o)	O (o)	Орхон = Orсhon
Ө (ө)	Ö (ö)	Ö (ö) lub O (o)	Өлзийт = Öldzijt
П (п)	P (p)	P (p)	Пэлжидийн = Peldżidijn
Р (р)	R (r)	R (r)	Хайрхан = Chajrchan
С (с)	S (s)	S (s)	Сэлэнгэ = Selenge
Т (т)	T (t)	T (t)	Ихтамир = Ichtamir
У (у)	U (u)	U (u)	Увс = Uws
Ү (ү)	Ü (ü)	Ü (ü) lub U (u)	бүрэн = büren
Ф (ф)	F (f)	F (f)	(w zapożyczeniach) Телефон = Telefon
Х (х)	Kh (kh)	Ch (ch)	Халх = Chalch
Ц (ц)	Ts (ts)	C (c)	Цахир = Сachir
Ч (ч)	Ch (ch)	Cz (cz)	Чойр = Czojr
Ш (ш)	Sh (sh)	Sz (sz)	тэшиг = teszig
Щ (щ)	Sch (sch)	Szcz (szcz)	(w zapożyczeniach) Щорс = Szczors
Ъ (ъ)	–	-	(rzadko stosowany)
Ы (ы)	Y (y)	Y (y)	Шарынгол = Szaryngol
Ь (ь)	i	znak zmiękczenia ´, wymawiane bardzo krótko i )	Дарьганга = Dar´ganga; Чандмань = Czandmań
Э (э)	E (e)	E (e)	Бэрх = Berch
Ю (ю)	Yu (yu)	Ju (ju)	юм = jum
Я (я)	Ya (ya)	Ja (ja)	Буянт = Bujant

Samogłoski długie, zapisywane w alfabecie mongolskim przez podwojenie litery, dr Rogala proponuje oddawać w transkrypcji również za pomocą podwójnej litery (np. /uul/ góra). Zapis umlautu zaleca zarówno dla ө, jak i dla ү (obok zapisu bez znaków diakrytycznych).

Współczesna cyrylica kirgiska i tadżycka

Kirgiska
A a	Б б	В в	Г г	Д д	Е е
Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к
Л л	М м	Н н	Ң ң	О о	Ө ө
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ү ү
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ
Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Tadżycka
A a	Б б	В в	Г г	Ғ ғ	Д д
E e	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Ӣ ӣ
Й й	К к	Қ қ	Л л	М м	Н н
О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ӯ ӯ	Ф ф	Х х	Ҳ ҳ	Ч ч	Ҷ ҷ
Ш ш	Ъ ъ	Э э	Ю ю	Я я

Cyrylica rumuńska i mołdawska

Osobny artykuł: rumuńska cyrylica

(używana na terytorium Rumunii do XIX wieku).

Osobny artykuł: alfabet mołdawski (cyrylicki)

(używany w dawnych Mołdawskiej ASRR i Mołdawskiej SRR oraz obecnie na terytorium nieuznawanego Naddniestrza).

Cyrylica polska dawna

Osobny artykuł: cyrylizacja języka polskiego.

Cesarz Rosji Mikołaj I Romanow planował od roku 1852 wprowadzenie cyrylicy, dostosowanej do zapisu języka polskiego w celu rusyfikacji Królestwa Polskiego. Plany takie istniały od lat 40. XIX wieku, projekt gotowy był w 1852, a pierwszy podręcznik („Elementarz dla dzieci wiejskich” – «Элемэнтар̌ъ для дзеци вейскихъ») ukazał się w 1865^[8].

Próby te natrafiły jednak na wielkie trudności natury lingwistycznej i politycznej. Niemało przyczynił się do tego upór samego cara, który uważał się za specjalistę w tej dziedzinie^[9].

Przykład Fragmenty Powrotu Taty^[10]:

Повро̂тъ Таты
пр̌езъ А. Мицкевича

По̂йдзьце о дзятки, по̂йдзьце вшистке разэм
За място, подъ слупъ на взго̂рэкъ,
Тамъ пр̌едъ цудовнымъ клęкнийце образэмъ,
Побожне змо̂вце пацёрэкъ.

Тато не враца ранки и вечоры
Вэ лзах го чекамъ и трводзэ;
Розлялы р̌еки, пэлнэ звер̌а боры,
И пэлно збо̂йцо̂въ на дродзэ;-

Слышąцъ то дзятки бегнą вшистке разэмъ
За място подъ слупъ на взго̂рэкъ,
Тамъ пр̌едъ цудовнымъ клęкая̨ образемъ,
И зачиная̨ пацёрэкъ.

Цалуя̨ земę, потэмъ въ Имę Ойца,
Сына и Духа свęтэго,
Бąдзь похвалёна пр̌енайсьвęтша Тро̂йца
Тэразъ и часу вшелькего.

(...)

Komentarze:

Znaki diakrytyczne są nietypowe dla cyrylicy (występowały też w cyrylicy litewskiej^[11]).
Twarde znaki na końcu wyrazu: разэмъ Слышąцъ – to cecha cyrylicy przed reformą.
По̂йдзьце – oznaczenie ć, dź użyte później w białoruskim
„Spółgłoski niezmiękczalne”: пр̌езъ вшистке – to właściwość pisowni rosyjskiej

Obecnie cyrylica wykorzystywana jest do zapisu języka polskiego w społeczności wsi Wierszyna na Syberii^[12]. Stosowany standard zapisu różni się jednak od XIX-wiecznych publikacji, np. ę oddane jest przez эн.

Cyrylica polska współczesna

Osobny artykuł: cyrylizacja języka polskiego.

Ze względu na nieznajomość alfabetu łacińskiego pośród wiernych na Białorusi od lat 90. XX wieku, Wydawnictwo Diecezjalne Diecezji grodzieńskiej publikuje modlitewniki i zbiory pieśni kościelnych po polsku, ale w zapisie cyrylicznym^[13]^[14]^[15]^[16].

Przykład: Modlitwa Pańska

Ойчэ наш, ктурысь ест в небе, сьвенць се Име Твое, пшыйдзь Крулество Твое, боньдзь воля Твоя, яко в небе так и на земи. Хлеба нашэго повшэднего дай нам дзисяй. И одпусьць нам нашэ вины, яко и мы одпушчамы нашым виновайцом. И не вудзь нас на покушэне, але нас збав одэ злэго. Амэн.^[17]

Transliteracja:

Ojče naš, kturys’ jest v njebje, s’vjenc’ sje Imje Tvoje, pšyjdz’ Kruljestvo Tvoje, bon’dz’ volja Tvoja, jako v njebje tak i na zjemi. Chljeba našego povšednjego daj nam dzisjaj. I odpus’c’ nam naše viny, jako i my odpuščamy našym vinovajcom. I nje vudz’ nas na pokušenje, alje nas zbav ode zlego. Amen.

Standardowa polszczyzna w zapisie alfabetem łacińskim:

Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się Imię Twoje, przyjdź Królestwo Twoje, bądź wola Twoja, jako w niebie tak i na ziemi. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. I nie wódź nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode złego. Amen.

Unikodowy zapis cyrylicy

W standardzie Unicode cyrylica jest zaadresowana w dwóch blokach: podstawowym Cyrillic i uzupełniającym Cyrillic Supplement, obejmujących adresy od U+0400 do U+052F. Znaki o adresach od U+0400 do U+045F znane z wcześniejszego standardu ISO 8859-5 zostały przeniesione do góry o 864 pozycje. Znaki zaadresowane od U+0460 do U+0489 to litery historyczne, które obecnie nie są stosowane w cyrylicy. Znaki zaadresowane od U+048A do U+052F to litery dodatkowe dla różnych języków, które stosują cyrylicę.

Unikod nie obejmuje cyrylickich znaków akcentowych, ale litery z akcentami można tworzyć dodając po akcentowanej samogłosce (np. е́ у́ э́) dostawny znak diakrytyczny tzw. akut dostawny (U+0301). W tablicy znaków można także zastosować symboli „użytku prywatnego”.

W standardzie Unicode 5.1, wydanym 4 kwietnia 2008, wprowadzono znaczące zmiany w blokach znaków cyrylickich. Zmodyfikowano bloki Cyrillic oraz Cyrillic Supplement, dodano bloki: Cyrillic Extended A (2DE0...2DFF) oraz Cyrillic Extended B (A640...A69F), które znacząco poprawiły wsparcie dla alfabetów w językach: staro-cerkiewno-słowiańskim, abchaskim, aleuckim, czuwaskim, kurdyjskim i mołdawskim^[18].

Znaki interpunkcyjne w cyrylicy są podobne do znaków interpunkcyjnych w łacince.

Unikodowy zapis cyrylicy
Tablica U+0400...U+04FF na unicode.org
Tablica U+0500...U+052F na unicode.org
Tablica U+2DE0...U+2DFF na unicode.org
Tablica U+A640...U+A69F na unicode.org
	`0`	`1`	`2`	`3`	`4`	`5`	`6`	`7`	`8`	`9`	`A`	`B`	`C`	`D`	`E`	`F`
`040`	Ѐ	Ё	Ђ	Ѓ	Є	Ѕ	І	Ї	Ј	Љ	Њ	Ћ	Ќ	Ѝ	Ў	Џ
`041`	А	Б	В	Г	Д	Е	Ж	З	И	Й	К	Л	М	Н	О	П
`042`	Р	С	Т	У	Ф	Х	Ц	Ч	Ш	Щ	Ъ	Ы	Ь	Э	Ю	Я
`043`	а	б	в	г	д	е	ж	з	и	й	к	л	м	н	о	п
`044`	р	с	т	у	ф	х	ц	ч	ш	щ	ъ	ы	ь	э	ю	я
`045`	ѐ	ё	ђ	ѓ	є	ѕ	і	ї	ј	љ	њ	ћ	ќ	ѝ	ў	џ
`046`	Ѡ	ѡ	Ѣ	ѣ	Ѥ	ѥ	Ѧ	ѧ	Ѩ	ѩ	Ѫ	ѫ	Ѭ	ѭ	Ѯ	ѯ
`047`	Ѱ	ѱ	Ѳ	ѳ	Ѵ	ѵ	Ѷ	ѷ	Ѹ	ѹ	Ѻ	ѻ	Ѽ	ѽ	Ѿ	ѿ
`048`	Ҁ	ҁ	҂	҃	҄	҅	҆	Ӻ	҈	҉	Ҋ	ҋ	Ҍ	ҍ	Ҏ	ҏ
`049`	Ґ	ґ	Ғ	ғ	Ҕ	ҕ	Җ	җ	Ҙ	ҙ	Қ	қ	Ҝ	ҝ	Ҟ	ҟ
`04A`	Ҡ	ҡ	Ң	ң	Ҥ	ҥ	Ҧ	ҧ	Ҩ	ҩ	Ҫ	ҫ	Ҭ	ҭ	Ү	ү
`04B`	Ұ	ұ	Ҳ	ҳ	Ҵ	ҵ	Ҷ	ҷ	Ҹ	ҹ	Һ	һ	Ҽ	ҽ	Ҿ	ҿ
`04C`	Ӏ	Ӂ	ӂ	Ӄ	ӄ	Ӆ	ӆ	Ӈ	ӈ	Ӊ	ӊ	Ӌ	ӌ	Ӎ	ӎ	Ӻ
`04D`	Ӑ	ӑ	Ӓ	ӓ	Ӕ	ӕ	Ӗ	ӗ	Ә	ә	Ӛ	ӛ	Ӝ	ӝ	Ӟ	ӟ
`04E`	Ӡ	ӡ	Ӣ	ӣ	Ӥ	ӥ	Ӧ	ӧ	Ө	ө	Ӫ	ӫ	Ӭ	ӭ	Ӯ	ӯ
`04F`	Ӱ	ӱ	Ӳ	ӳ	Ӵ	ӵ	Ӷ	ӷ	Ӹ	ӹ	Ӻ	ӻ	Ӽ	ӽ	Ӿ	ӿ
`050`	Ԁ	ԁ	Ԃ	ԃ	Ԅ	ԅ	Ԇ	ԇ	Ԉ	ԉ	Ԋ	ԋ	Ԍ	ԍ	Ԏ	ԏ
`051`	Ԑ	ԑ	Ԓ	ԓ	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█
`052`	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█	█

� zarezerwowany, █ pusty

Cyrylica na klawiaturze

Osobny artykuł: Cyrylica na klawiaturze.

Przypisy

↑ Słownik terminologiczny informacji naukowej, MariaM. Dembowska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1979, s. 34 .
↑ OwenO. Jarus OwenO., 1,100-year-old breastplate to ward off evil may contain the oldest Cyrillic writing ever found [online], livescience.com, 20 maja 2023 [dostęp 2023-05-29] (ang.).
↑ The oldest Cyrillic inscription in the world dating back to 921‎ is found in Bulgaria [online], bnr.bg [dostęp 2023-05-29] (ang.).
↑ Kazachstan porzuca cyrylicę, a wraz z nią „rosyjski świat”. W jej miejsce wprowadza łaciński alfabet [online], wyborcza.pl, 13 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-13] .
↑ Transliteracja według Polskiej Normy PN-ISO 9:2000, obowiązującej od 1 lutego 2000 r., za Słownikiem ortograficznym języka polskiego PWN, por. [1].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Transliteracja międzynarodowa na podst. normy ISO 9.
↑ Transkrypcja zgodna z uchwałami Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk z 20 stycznia 1956 r., za Słownikiem ortograficznym języka polskiego PWN.
↑ Adam Tycner: Cyrylica nad Wisłą. Rzeczpospolita, 2012-02-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
↑ I. Lewin: Matieriały k politikie carizma w obłasti pisʹmiennosti inorodcew, Kultura i pisʹmiennostʹ Wostoka, ks. 6, Baku, 1930, s. 5–7. (Левин И.: «Материалы и политике царизма в области письменности „инородцев”», Культура и письменность Востока, кн. 6, Баку, 1930.). [dostęp 2006-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)].
↑ Źródło: Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres podstawowy, Bogumiła Burda i inni, OPERON, 2003, zdjęcie na str. 337.
↑ Giedrius Subačius: Official Cyrillic Alphabet for Lithuanian (1864–1904) and its Relation to the Clandestine Standardization of Lithuanian in Latin Script. 2005-10-14. [dostęp 2013-12-08]. (ang.).
↑ Paśko, Dorota 2011 Powiązania między językiem polskim a wyznaniem katolickim, w: Ewa Golachowska i Anna Zielińska (red.) Wokół religii i jej języka. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 115.
↑ TomaszT. Kamusella TomaszT., The New Polish Cyrillic in Independent Belarus, „Colloquia Humanistica”, Vol 8, 2019, s. 79–112 .
↑ Np. Жельветро, Витольд / Zhelvetro, Vitol’d [=Żelwetro, Witold], ed. 2010. Спевник костельны Spevnik kostel’ny [=Śpiewnik kościelny] [Hymnal] [3rd edition]. Гродно Hrodno [=Hrodna]: Гродзенская дыяцэзія Рымска-каталіцкага Касцёла ў Рэспубліцы Беларусь Hrodzienskaja dyjacezija Rymska-katalickaha Kascioła ŭ Respublicy Biełaruś. ISBN 978-985-6724-70-4.
↑ Np. Крыштопік, Тадэвуш / Kryshtopik, Tadevush [=Krysztopik, Tadeusz]. 2015. Pacierz. Katechizm [Prayers. Catechism] (4te wydanie). Гродно Hrodno [=Hrodna]: Гродзенская дыяцэзія Рымска-каталіцкага Касцёла ў Рэспубліцы Беларусь Hrodzienskaja dyjacezija Rymska-katalickaha Kascioła ŭ Respublicy Biełaruś. ISBN 978-985-6940-76-0.
↑ Np. Силиневич, Ирена / Silinevich, Irena [=Siliniewicz, Irena] and Верная, Рэната / Vernaia, Renata [=Wiernaja, Renata], eds. 2018. W Tobie nasza nadzieja. Modlitewnik / В тебе наша надежда. Молитвенник V tebe nasha nadezhda. Molitevnik [You Are Our Hope: A Prayer Book]. Гродно Grodna [=Hrodna]: Гродненская епархия Римско-католической Церкви в Республике Беларусь Grodnenskaia eparkhiia Rimsko-katolicheskoi Tserkvi v Respublike Belarus’. ISBN 978-985-7132-03-4.
↑ Str. 3 w: Крыштопік, Тадэвуш / Kryshtopik, Tadevush [=Krysztopik, Tadeusz]. 2015. Pacierz. Katechizm [Prayers. Catechism] (4th edition). Гродно Hrodno [=Hrodna]: Гродзенская дыяцэзія Рымска-каталіцкага Касцёла ў Рэспубліцы Беларусь Hrodzienskaja dyjacezija Rymska-katalickaha Kascioła ŭ Respublicy Biełaruś. ISBN 978-985-6940-76-0.
↑ n3194r-cyrillic.