Języki słowiańskie

Języki słowiańskie

Obszar	Europa Środkowa, Europa Wschodnia, Europa Południowa, Azja Północna
Użytkownicy	Słowianie
Klasyfikacja genetyczna	języki indoeuropejskie języki bałtosłowiańskie języki słowiańskie
Prajęzyk	język prasłowiański
Podział	• języki południowosłowiańskie • języki wschodniosłowiańskie • języki zachodniosłowiańskie
Kody rodziny językowej
ISO 639-5	sla
Występowanie
Państwa z zachodniosłowiańskim językiem urzędowym      Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym      Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym tylko na niektórych obszarach      Państwa z południowosłowiańskim językiem urzędowym      Państwa z językiem południowosłowiańskim jako jednym z urzędowych
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Rozprzestrzenienie języków słowiańskich w Europie

Mapa z 1869 roku

     Słowianie

Języki słowiańskie – grupa języków w obrębie podrodziny bałtosłowiańskiej rodziny języków indoeuropejskich. Pochodzą od języka prasłowiańskiego, który rozpadł się na dialekty regionalne w wyniku wielkiej ekspansji Słowian w pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. Używanie języków słowiańskich jest wyznacznikiem przynależności do ludów słowiańskich, które prócz języków łączy kultura i pochodzenie.

Języki słowiańskie dzielą się na trzy zespoły języków: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskie.

Najstarsze zachowane manuskrypty z tekstami słowiańskimi pochodzą z X wieku. Do zapisu języków słowiańskich używane są lub były alfabety: głagolicki, cyrylicki i łaciński, a w niewielkim zakresie również arabski i hebrajski. Językami słowiańskimi posługuje się ponad 300 milionów ludzi.

Pochodzenie

Języki indoeuropejskie ok. 500 p.n.e. Kolor niebieski – języki kentum, czerwony – języki satem. Ciemnoczerwonym kolorem zaznaczono hipotetyczne centrum palatalizacji indoeuropejskiej.

Języki słowiańskie należą do grupy „satem” języków indoeuropejskich^[1].

Języki słowiańskie powstały w wyniku rozpadu pierwotnego języka prasłowiańskiego. Nie ma jednak uzgodnionego stanowiska co do tego, kiedy i gdzie język prasłowiański istniał oraz kiedy doszło do jego rozpadu. Zasadniczo są dwa stanowiska w tej kwestii:

1. wspólnota językowa prasłowiańska istniała w odległych czasach (wymienia się tu często II tysiąclecie p.n.e.);^{[według kogo?]}
2. wspólnota językowa prasłowiańska istniała w czasach bliskich pojawieniu się Słowian w antycznych źródłach pisanych, a więc być może nawet dopiero około połowy I tysiąclecia n.e.^{[według kogo?]}

Większość językoznawców ponadto uważa, że przed etapem istnienia języka prasłowiańskiego istniała wspólnota językowa bałto-słowiańska. Języki słowiańskie wykazują najwięcej cech wspólnych z językami bałtyckimi (litewskim, łotewskim oraz wymarłymi: pruskim i jadźwińskim), co przemawia za wyprowadzeniem wniosku o wspólnocie bałtosłowiańskiej. Języki słowiańskie wykazują również stopień pokrewieństwa z językami germańskimi i irańskimi, a także pewne cechy wspólne z językami celtyckimi, iliryjskim i trackim. Pozwala to zaakceptować wniosek, że język Słowian rozwinął się między kompleksami etnicznymi: bałtyjskim na północy, germańskim na zachodzie, irańskim na wschodzie oraz celtyckim, trackim i iliryjskim na południu^[2].

Wspólne cechy

Wszystkie języki słowiańskie mają wyraźne cechy wspólne:

• wybitnie fleksyjna morfologia – większość języków słowiańskich ma 6 lub 7 przypadków
• podział czasowników na dokonane i niedokonane (leksykalny aspekt)
• obecność fonemicznej palatalizacji (znanej jako zmiękczenie)
• skomplikowane zbitki spółgłoskowe, powstałe po zaniku jerów, np. w polskim wyrazie bezwzględny lub rosyjskim wstrjecza „spotkanie”.

Języki słowiańskie nie tylko mają bardzo podobną gramatykę, lecz wykazują również duże podobieństwo w słownictwie, co dowodzi, że z języka prasłowiańskiego wyodrębniły się stosunkowo niedawno. Tam, gdzie poszczególne języki słowiańskie graniczą ze sobą, granice te z reguły są nieostre – występują szerokie pasy gwar przejściowych i obszary przenikania się zjawisk charakterystycznych dla obu sąsiadujących języków. Uważa się, że języki słowiańskie tworzą kontinuum. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku języków południowosłowiańskich^[3][4]. Podobne zjawisko występowało do 1947 roku na obszarze etnicznego styku polsko-ukraińskiego (polski – rusiński – ukraiński).

Klasyfikacja języków słowiańskich

Przynależność i podział języków słowiańskich są w lingwistyce ugruntowane. Wątpliwości powstają jedynie w kwestii grupowania poszczególnych lektów i zespołów gwarowych, a także nakreślania granicy między pojęciami języka i dialektu. Poniższa klasyfikacja pochodzi ze strony projektu Ethnologue^[5].

języki indoeuropejskie

języki bałtosłowiańskie

języki słowiańskie (ok. 317 mln)

języki zachodniosłowiańskie (ok. 61 mln)

grupa lechicka – języki lechickie

połabski †

kaszubski (ok. 50 tys.) – uznawany za język regionalny

słowiński – †

polski (ok. 44 mln)

śląski (ok. 509 tys.) – uznawany za dialekt języka polskiego lub nieoficjalnie za odrębny język

grupa łużycka – języki łużyckie

dolnołużycki (ok. 15 tys.)

ponaschemu †

górnołużycki (ok. 55 tys.)

wschodniołużycki †

grupa czesko-słowacka

czeski (ok. 10 mln)

słowacki (ok. 5 mln)

knaan †

język panońsko-słowiański † – prawdopodobnie ogniwo pomiędzy językami zachodnio- i południowosłowiańskimi

języki południowosłowiańskie (ok. 35 mln)

grupa wschodnia (ok. 10 mln)

staro-cerkiewno-słowiański (starosłowiański) †

cerkiewnosłowiański †*

bułgarski (ok. 8,5 mln)

macedoński (ok. 1,8 mln)

grupa zachodnia (ok. 25 mln)

słoweński (ok. 2 mln)

serbsko-chorwacki (ok. 23 mln)

serbski (ok. 13 mln)

chorwacki (ok. 7 mln)

bośniacki (ok. 2,5 mln)

czarnogórski (ok. 0,15 mln)

języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln)

rosyjski (ok. 160 mln)

ruski †

białoruski (ok. 8 mln)

podlaski (ok. 0,032 mln)

ukraiński (ok. 40 mln)

rusiński (ok. 0,61 mln)

Oznaczenia:

† – język wymarły lub dawne stadium historyczne języka dzisiejszego

†* – język dawny, ale zachowany tradycyjnie w liturgii, tekstach religijnych, filozoficznych lub naukowych

Mikrojęzyki słowiańskie

W grupie języków słowiańskich oprócz języków indywidualnych wyróżnia się także tzw. mikrojęzyki, tj. etnolekty odmienne od języka ogólnego dominującego na danym obszarze, ale charakteryzujące się pewną tradycją piśmienniczą i pewnym stopniem normalizacji^[6][7]. Są to^[8]:

• rusiński (jugorusiński) – używany przez Rusinów panońskich w Wojwodinie (Serbia), jeden z tamtejszych języków urzędowych;
• rezjański – postrzegany niekiedy jako dialekt języka słoweńskiego, używany w dolinie Rezji (północne Włochy);
• prekmursko-słoweński – używany w Słowenii i na pobliskich terenach Węgier i Austrii;
• kajkawski – powstały na bazie dialektów chorwackich, używany w północnej Chorwacji, bliski językowi słoweńskiemu (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego)^[9];
• czakawski – podobna sytuacja, jak powyższy (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego);
• burgenlandzki – używany przez Chorwatów burgenlandzkich w Austrii, na Węgrzech, Słowacji i dawniej na Morawach, uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego;
• molizański – używany przez Chorwatów we włoskiej prowincji Molise, powstały na bazie dialektów chorwackich;
• banacko-bułgarski – używany przez Bułgarów z Banatu na pograniczu Rumunii i Serbii, powstały na bazie gwar bułgarskich.

Istnieje też tendencja do wyodrębniania się kolejnych języków słowiańskich:

• morawskiego – z języka czeskiego
• śląskiego – z języka polskiego
• laski – z języka czeskiego
• gwary podlaskie (ukraińskie) – z przejściowych dialektów białorusko-ukraińskich.

Na bazie języków słowiańskich powstało też wiele sztucznych języków, m.in. język międzysłowiański, które w założeniu twórców powinny być zrozumiałe dla mówiących przynajmniej jednym językiem słowiańskim^[10]. Również oparte na językach słowiańskich są fikcyjne języki północnosłowiańskie oraz wenedyk – język romański, który przeszedł podobny rozwój jak polski.

Porównanie wybranych wyrazów w językach słowiańskich

prasłowiański	rosyjski	ukraiński	białoruski	łemkowski	polski	kaszubski	czeski	słowacki	dolnołużycki	górnołużycki	słoweński	serbsko-chorwacki	bułgarski	macedoński
*ogňь	огонь (agoń)	вогонь (wohoń)	агонь (ahoń)	оген (ohen)	ogień	òdżin	oheň	oheň	wogeń	woheń	ogenj	oganj/vatra / огањ/ватра	огън (ogăn)	оган/огин (ogan/ogin)
*ryba	рыба (ryba)	риба (ryba)	рыба (ryba)	рыба (rŷba)	ryba	rëba	ryba	ryba	ryba	ryba	riba	riba / риба	риба (riba)	риба (riba)
*gnězdo	гнездо (gniezdo)	гнiздо (hnizdo)	гняздо (hniazdo)	гнiздо (hnizdo)	gniazdo	gniôzdo	hnízdo	hniezdo	gnězdo	hnězdo	gnezdo	gn(ij)ezdo / гн(иј)ездо	гнездо (gnezdo)	гнездо (gnezdo)
*oko	око (oko)	око (oko)	вока (woka)	око (oko)	oko	òkò	oko	oko	woko	woko	oko	oko / око	око (oko)	око (oko)

Zobacz też

• język międzysłowiański

Przypisy

1. satemové jazyky, [w:] JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 376, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
2. ZdeněkZ. Váňa ZdeněkZ., Świat dawnych Słowian, Artia, 1985, s. 15, ISBN 83-06-01126-0 .
3. Lehr-Spławiński, Kuraszkiewicz i Sławski 1954 ↓, s. 110, 125.
4. Sławski Języki słowiańskie, passim, w: Bednarczuk (red.) Języki..., tom II, s. 907–1005.
5. Ethnologue report for Slavic. ethnologue.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)]..
6. GrażynaG. Balowska GrażynaG., Mikrojęzyki literackie, „Socjolingwistyka”, 16, Wydaw. Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 41-49 .
7. Литературный микроязык [online], Академик [dostęp 2019-01-08]  (ros.).
8. Dalewska-Greń 2002 ↓, s. 585–586.
9. JožeJ. Toporišič JožeJ., Enciklopedija slovenskega jezika, KsenijaK. Dolinar (red.), Lublana: Cankarjeva založba, 1992, s. 80, ISBN 86-361-0756-3  (słoweń.).
10. Spis słowiańskich języków pomocniczych.

Bibliografia

• TadeuszT. Lehr-Spławiński TadeuszT., WładysławW. Kuraszkiewicz WładysławW., FranciszekF. Sławski FranciszekF., Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Warszawa: PWN, 1954 .
• Jerzy Nalepa, Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1968.
• Leszek Bednarczuk (red.), Ignacy Ryszard Danka, Andrzej Pisowicz, Tadeusz Pobożniak, Józef Reczek, Jan Safarewicz, Wojciech Skalmowski, Języki indoeuropejskie, tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, ISBN 83-01-03352-5.
• Leszek Bednarczuk (red.), Witold Mańczak, Jan Safarewicz, Franciszek Sławski, Wojciech Smoczyński, Aleksander Szulc Języki indoeuropejskie, tom II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, ISBN 83-01-05763-7.
• Snježana Kordić: Demonstrativpronomina in den slavischen Sprachen. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Die Übersetzung als Problem sprach- und literaturwissenschaftlicher Forschung in Slavistik und Baltistik. Hamburg: Dr. Kovač, 2002, s. 89–116, seria: Studien zur Slavistik ; 1. ISBN 3-8300-0714-0. OCLC 55730212. (niem.).
• HannaH. Dalewska-Greń HannaH., Języki słowiańskie, Warszawa: PWN, 2002, ISBN 83-01-12391-5 .
• ZbigniewZ. Gołąb ZbigniewZ., O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, MariaM. Wojtyła-Świerzowska (tłum.), Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2004, ISBN 83-242-0528-4, ISBN 0-89357-231-4, OCLC 830631541 . Brak numerów stron w książce

Kontrola autorytatywna (grupa językowa):

• LCCN: sh85123361
• GND: 4120036-6
• BnF: 11932225v
• SUDOC: 027236331
• BNCF: 3
• NKC: ph125652
• BNE: XX527448
• J9U: 987007548519705171
• LNB: 000048570

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3976559
• Britannica: topic/Slavic-languages
• NE.se: slaviska-språk
• SNL: slaviske_språk
• DSDE: slaviske_sprog