Języki tocharskie

Inskrypcja tocharska

Języki tocharskie – grupa języków indoeuropejskich, które występowały na obszarze wschodniego Turkiestanu Chińskiego i Azji Środkowej. Na pustyni Takla-Makan odkryto spisane na liściach palmowych teksty religijne w dwóch odmianach języków tocharskich: język tocharski A (wschodni) i język tocharski B (zachodni). Teksty te, zapisane pismem brahmi, pochodzą z okresu V–VIII wieku n.e. i są przekładami indyjskich tekstów spisanych w sanskrycie. Języki tocharskie wymarły po VIII wieku wraz z kulturą Tocharów, którzy zostali najechani i podbici przez Ujgurów^[1].

Języki tocharskie odkryli i opisali Emil Sieg^[2] i Wilhelm Siegling^[3][4].

Historia

Szacuje się, że dialekt który dał początek językom tocharskim wydzielił się z kontinuum indoeuropejskiego około roku 3800 p.n.e.^[5] Jego użytkownicy zamieszkiwali prawdopodobnie tereny pomiędzy Dunajem a Dnieprem, skąd około połowy IV tysiąclecia p.n.e. wyruszyli na wschód. Dotarli na północne zbocza Ałtaju i Sajanów, gdzie prawdopodobnie mocno wpłynęli na kształt kultury afanasjewskiej. Za jej pośrednictwem, i poprzez kulturę okuniewską, zapożyczenia z języka prototocharskiego trafiły do języków samojedzkich^[5].

Tocharowie następnie przekroczyli góry i osiedlili się na terenie Kotliny Kaszgarskiej w dzisiejszym Sinciangu. Tam nastąpił rozdział na wariant A i wariant B^[5]. W II wieku p.n.e. Tocharów pokonał i zepchnął na zachód do Baktrii lud Xiongnu. Tam nastąpiło obustronne mieszanie się słownictwa tocharskiego i baktryjskiego (językiem baktryjskim nie posługiwano się na obszarze Kotliny Kaszgarskiej). Część Tocharów powróciła później do Sinciangu^[5].

W pierwszych wiekach naszej ery w Kotlinie Kaszgarskiej posługiwano się wieloma językami poza tocharskimi, głównie irańskimi (średnioperskim, sogdyjskim, partyjskim), a także dwoma wariantami języka saka^[5]. Napływ Ujgurów i ekspansja islamu w IX wieku sprawiła, że ujgurski wyparł tocharski i inne języki w roli języka literackiego w regionie^[5].

Przypisy

1. Podlawska 1999 ↓, s. 7.
2. Gołąb, Heinz i Polański 1968 ↓, s. 706–707.
3. Tocharian languages, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-28]  (ang.).
4. Indo-European languages, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-28]  (ang.).
5. VáclavV. Blažek VáclavV., MichalM. Schwarz MichalM., Tocharians. Who they were, where they came from and where they lived., [w:] VáclavV. Blažek, Tocharian Studies. Works 1, Brno 2011, s. 140-141 [dostęp 2023-12-03]  (ang.).

Bibliografia

• Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański: Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 706–707.
• Daniela Podlawska: Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1999. ISBN 978-83-87006-13-6.

Linki zewnętrzne

• Todd B.T.B. Krause Todd B.T.B., JonathanJ. Slocum JonathanJ., Tocharian Online [online], Linguistic Research Center, Uniwersytet Teksański w Austin [dostęp 2022-05-23]  (ang.).

Kontrola autorytatywna (rodzina językowa):

• LCCN: sh85135845
• GND: 4060289-8
• NDL: 00573169
• LIBRIS: dbqsrt2x3l08lkb
• BnF: 119510066
• BNCF: 196
• NKC: ph126675
• J9U: 987007538914105171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Tocharian-languages
• БРЭ: 4198883
• SNL: tokarisk
• Catalana: 0214198