Pierzaste, powcinane, kolczasto zakończone, tworzące rozetę. Na spodniej stronie słabo pajęczynowate. Rozeta rozpostarta tuż przy gruncie, osiąga do 15 cm średnicy.
W środku rozety umiejscowiony jest duży srebrzystobiały, rozwarty koszyczek, przypominający pojedynczy kwiat. Ma średnicę 7–15 cm, łuski okrywy mają na brzegach rozgałęzione kolce. Wewnętrzne łuski okrywy biało lśniące, długości 3–5 cm[3]. Kwiatostan złożony wyłącznie z kwiatów rurkowatych.
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Kwiatostan otwiera się tylko w słońcu, a zamyka się pod wpływem zwiększonej wilgotności powietrza, co postrzegane jest jako zwiastun nadchodzącego deszczu. Występuje na suchych murawach i obrzeżach lasów na terenach górzystych do 2800 m n.p.m., często na wzgórzach wapiennych, także niżej. Preferuje gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym, ubogie, piaszczysto-gliniaste. Rośnie w miejscach nasłonecznionych. Liczba chromosomów 2n = 20[4].
Wyróżnia się dwa podgatunki:
Carlina acaulis subsp. acaulis
Carlina acaulis subsp. caulescens – posiada niewielką łodygę
W latach 1946–2014 dziewięćsił bezłodygowy podlegał w Polsce ochronie ścisłej, od 2014 r. objęty jest częściową ochroną[5]. Dawniej był masowo zbierany dla celów dekoracyjnych. Obecnie jest zagrożony przez działalność gospodarczą oraz zarastaniem przez wyższą roślinność wskutek zaprzestania użytkowania śródleśnych polan[6].
Roślina lecznicza: już w średniowieczu uważany był za roślinę tego rodzaju. Korzeń wykorzystywano jako środek napotny, moczopędny, a także przy zaburzeniach trawienia.
Zbiór i suszenie: korzeń zbierany jest jesienią i po oczyszczeniu suszony w warunkach naturalnych.
Skład chemiczny: surowiec zawiera olejek eteryczny (1–2%) o działaniu bakteriobójczym, garbniki i inulinę[7].
Działanie: przeciwbakteryjne, napotne, moczopędne i przeciwgorączkowe. W wyższych dawkach także przeczyszczające i wymiotne. Stosowany jest wewnętrznie przy zaburzeniach trawienia, zaparciach, oraz przy braku apetytu i przeziębieniach[7].
Wzornictwo i sztuka: stylizowane przedstawienie dziewięćsiła jest klasycznym motywem sztuki podhalańskiej.
Roślina ozdobna: Gatunek wykorzystywany jest przy aranżacji ogródków skalnych. Zasuszone kwiatostany nadają się na zimowe bukiety[8].
najlepiej rośnie na jałowej piaszczysto-gliniastej, przepuszczalnej glebie o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym i o niedużej wilgotności. Wymaga stanowiska słonecznego[10].
Rozmnażanie
Gatunek rozmnaża się przez nasiona. Mogą być wysiewane jesienią i wówczas sadzonki wysadza się na stałe miejsce wiosną[10]. Po wysiewie nasion w maju-czerwcu do pojemników, kiełkowanie następuje po około 18–25 dniach w temperaturze 18–22 °C. Na miejsca stałe dziewięćsił bezłodygowy wysadza się we wrześniu w rozstawie 30×40 cm[8].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑Wilhelm Eisenreich, Alfred Handel, Ute E Zimmer: Rozpoznawanie roślin i zwierząt. Warszawa: Elipsa, 2005. ISBN 83-7265-073-X. Brak numerów stron w książce
↑ abLucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
↑Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
↑Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2. Brak numerów stron w książce
↑ abJan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3. Brak numerów stron w książce