Podhale

Ten artykuł dotyczy regionu kulturowego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Podhale, widok z polany Tarasówka (Małe Ciche)

Podhale – region kulturowy góralski w południowej Polsce u północnego podnóża Tatr, w dorzeczu górnego Dunajca z wyłączeniem obszarów leżących na prawym brzegu Białki i prawym brzegu Dunajca, poniżej ujścia Białki. Stanowi część Małopolski.

Podhale zajmuje środkową część Kotliny Podhala, na południu wkracza w Tatry[1].

Nazwa Podhale upowszechniła się dopiero w XIX wieku i pochodzi od określenia „hale” – wysoko położone górskie pastwiska, z którymi utożsamiano wówczas Tatry. Oznacza tereny, położone u stóp masywu Tatr, czyli „pod halami”. Eugeniusz Janota, tłumacząc w 1860 r. w swym Przewodniku w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin pojęcie „hal” podawał, iż stąd ...wyżyna nowotarska przypierająca do Tatr nazywa się „Podhalem”, a zamieszkujący ją górale zowią się „Podhalanami”[2].

Położenie

Mapa Podhala (różne kryteria)
Podhale na przedwojennej mapie WIG

Północną granicę Podhala stanowią Gorce. W krajobrazie Podhala występują rozległe torfowiska i stożki napływowe.

Południową część Podhala nazywa się czasem „Skalnym Podhalem” – obejmuje ono obszar od Brzegów i Bukowiny po Zakopane, Kościelisko i Witów. Pozostałą część nazywa się „Niżnym Podhalem”[1].

Największe miejscowości: Nowy Targ (historyczna stolica Podhala), Czarny Dunajec, Ludźmierz, Zakopane, Biały Dunajec, Szaflary, Białka Tatrzańska, Bukowina Tatrzańska, Poronin, Chochołów, Witów, Gronków i inne.

Gminy Podhala:

Kultura

 Osobny artykuł: Podhalanie.

Bogata kultura ludowa rozwinęła się wśród wolnej od dawna od powinności pańszczyźnianych ludności góralskiej. Podobnie jak w przypadku ludności kurpiowskiej i łowickiej, miało to związek z jej znaczną swobodą.

Historia

Zapisy o początkach osadnictwa historycznego sięgają początku XIII w. Znany jest transumpt z 1251 przywileju księcia Henryka Brodatego z 1234, który zezwala Teodorowi Gryficie, wojewodzie krakowskiemu, osiedlać kolonistów niemieckich „in silva circa fluvios Ostrowsko, Dunaiecz et Dunaiecz niger, Rogoźnik, Lipietnicza, Słona, Ratainicha, Nedelsc, Stradoma, quantum est de sylva ipsius, dantes eciam sil his pactis et his condicionibus uti, quibus Theutonici Sleser ses in sylvis locati utuntur”[4], tj. książę zezwala, na osadzanie osadników niemieckich (teutońskich Ślązaków) w lasach położonych koło rzek Ostrowsko, Dunajec i Czarny Dunajec, Rogoźnik (prawostronny dopływ Czarnego Dunajca), Lepietnica (lewostronny dopływ Czarnego Dunajca) oraz Słona, Ratajnica, Niedzielsko i Stradomka na Beskidzie[5][6][7].

W XVII w. na Podhalu miał miejsce szereg buntów chłopskich: powstanie chłopskie na Podhalu (1630–1633)[8], powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego (1651), powstanie chłopskie na Podhalu (1669–1670)[9].

Słynne postacie z historii Podhala

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Kwartalnik turystyczny „W Górach” [online], www.wgorach.com [dostęp 2017-11-26].
  2. ↑ Eugeniusz Janota: Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin. Kraków: Nakładem Juliusza Wildta, 1860, s. 16.
  3. ↑ Podhalanie [online], Związek Podhalan [dostęp 2021-03-09].
  4. ↑ Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, I 21.
  5. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. t. IX. 684. WAiF. 1975-1977, Urkunden und erzählende Quellen zur deutschen Ostsiedlung im Mittelalter. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1970. cz. 2. s. 316.
  6. ↑ Karl Rudolf Kötzschke. Quellensammlung zur deutschen Geschichte. t. IX. 1902. s. 94, Lud. t. 25-29, Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego, 1926. s. 20.
  7. ↑ Kazimierz Tymieniecki, Zygmunt Wojciechowski, Roczniki historyczne.t. 26-28, 1960.
  8. ↑ Adam Jaszczołt, Walka ludu podhalańskiego z uciskiem feudalnym 1625-1633, Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1959 [dostęp 2021-09-13] (pol.).
  9. ↑ Przyboś Adam, Ruchy chłopskie na Podhalu w XVII w., „Wierchy” R. 21/1952.

Linki zewnętrzne

Regiony etnograficzne Polski