Żydowscy więźniowie leżą na pryczach. Zdjęcie pochodzi z obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie po jego wyzwoleniu przez amerykańskie wojskaRekonstrukcja typowego baraku mieszkalnego w obozach Gułagu – Muzeum Okupacji w RydzePałki używanie w hitlerowskich obozach koncentracyjnych do bicia więźniów
Obóz koncentracyjny – miejsce przetrzymywania, zwykle bez wyrokusądu, dużej liczby osób, uznawanych z różnych powodów za niewygodne dla władz. Służyć może różnym celom: od miejsca czasowego odosobnienia osób, wobec których zostaną podjęte później inne decyzje, poprzez obóz pracy przymusowej, czyli niewolniczej, aż po miejsce fizycznej eksterminacji.
Pojęcie obozu koncentracyjnego jest więc szerokie: od rodzaju zwykłego więzienia w postaci baraków na ogrodzonym i strzeżonym terenie[1], po „fabrykę śmierci”, czyli miejsce koncentracji ludzi przed ich celową zagładą w specjalnie w tym celu skonstruowanych urządzeniach do zabijania (głównie komorach gazowych)[2], a następnie likwidacją ciał (krematorium). Ten ostatni rodzaj obozów koncentracyjnych, nazywany też obozami zagłady, tworzony był przede wszystkim przez Niemcy hitlerowskie (obozy niemieckie). Idea powstania i funkcjonowania obozów koncentracyjnych, których konsekwencją były obozy zagłady, jest jedną z największych porażek humanizmu człowieka w historii ludzkości[3].
Jeśli jednak w obozach koncentracyjnych nie morduje się osadzonych ludzi, zwykle łamie się w nich w większym lub mniejszym stopniu prawa człowieka, zwłaszcza prawa do nieuwięzienia bez sprawiedliwego procesu. W zasadzie rodzajem obozów koncentracyjnych o stosunkowo łagodnym rygorze są obozy internowania, również służące do tymczasowej koncentracji ludności[4].
Obozy koncentracyjne w historii
Ciała zmarłych na tyfus, obóz koncentracyjny Buchenwald
Pierwsze obozy zastosowały władze hiszpańskie (gen. Valeriano Weyler y Nicolau) w 1896 roku na Kubie – wobec rebeliantów, ale także wobec chłopów niebędących powstańcami. Obozy nazwano „campos de concentración”[6]. Hiszpańska polityka rekoncentracji miała służyć szybkiemu stłumieniu powstania na Kubie (1895-1898). Na mocy dekretu wydanego 21 października 1896 roku przez generała Weylera, każdy kto znalazł się poza wyznaczonymi przez władze kolonialne "strefami bezpieczeństwa" (obozami) był uznany za rebelianta i mógł zostać zabity. W hiszpańskich obozach panował głód i szerzyły się rozmaite choroby. Szacuje się, że w obozach koncentracyjnych na Kubie internowano ponad 300 000 osób, z czego ponad 10 000 zmarło w wyniku głodu i chorób[7].
Władze brytyjskie (gen. Horatio Herbert Kitchener) w czasie II wojny burskiej (1899–1902) zorganizowały „concentration camps” (obozy koncentracyjne) dla kobiet i dzieci Burów walczących przeciwko Anglikom[8]. W obozach zmarło z głodu i chorób ok. 27 tys. (1/4) więźniów.
Okupacyjne wojska i władze amerykańskie na Filipinach, po zwycięstwie w wojnie z Hiszpanią, wykorzystały obozy wobec swoich dotychczasowych sojuszników w walce przeciw Hiszpanom – powstańców filipińskich oraz ludności cywilnej w latach wielkiego powstania Filipińczyków, wymierzonego w panowanie kolonialne (1899–1902)[9][10].
Obozy koncentracyjne powszechnie były tworzone przez Niemcy hitlerowskie od 1933. W okresie II wojny światowej były zakładane także na terenie krajów okupowanych, w tym Polski, i nosiły nazwę Konzentrationslager, w skrócie KL. Część z nich była również obozami zagłady dla Polaków i Żydów, przez co pojęcie obozu koncentracyjnego zostało w znacznym stopniu utożsamione z miejscem fizycznej eksterminacji ludzi.
W okresie od roku 1936 do 1947 na terenie Hiszpanii funkcjonowały frankistowskie obozy koncentracyjne, przeznaczone dla jeńców republikańskich i przeciwników reżimu. W Portugalii funkcjonował obóz koncentracyjny Tarrafal (znany jako „obóz powolnej śmierci”) na Wyspach Zielonego Przylądka (ówczesna kolonia portugalska). Początkowo więzieni w nim byli głównie przeciwnicy dyktatury Salazara oraz zwolennicy szeroko rozumianej lewicy, następnie obóz przeorganizowany został dla przywódców afrykańskiego ruchu narodowowyzwoleńczego.
W czasie II wojny światowej istniały też włoskie obozy koncentracyjne we Włoszech oraz Chorwacji: Rab (na chorwackiej wyspie Rab), Gonars (istniał w latach 1942–1943), Padova, Treviso, Renicci, Visco i inne. W tych obozach ginęli głównie Słoweńcy i Chorwaci, ale także osoby innych narodowości. O tych obozach szybko zapomniano i włoscy faszyści nigdy nie stanęli przed sądem międzynarodowym. W okresie okupacji Chin przez wojska japońskie cesarska tajna policja Kempeitai tworzyła i prowadziła na terenach okupowanych obozy pracy i obozy jenieckie, w których m.in. prowadzono eksperymenty na żywych ludziach z użyciem nowych rodzajów broni chemicznej i biologicznej (np. Jednostka 731)[16].
W okresie po II wojnie światowej w Polsce istniały obozy, administrowane przez NKWD i Urząd Bezpieczeństwa, dla żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego, obozy pracy dla młodzieży antykomunistycznej oraz osób pochodzenia niemieckiego lub ukraińskiego. Są one klasyfikowane jako obozy koncentracyjne.
↑Georg Pichler: Eingesperrt und Ausgeschlossen. W: Zwischenwelt, Zeitschrift. der Theodor Kramer Gesellschaft, R. 27, zesz. 1-2, sierpień 2010 r., s. 22.
↑Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, Nowy Jork, Macmillan, 1969, p. 383: „Pilsudski soon revealed himself as a man of whims and resentments... He founded a concentration camp, where he sent several members of the Diet.” [3].
