Urodził się 23 listopada 1937 w Moskwie jako Cyryl Budniewicz[2] (ros. Кирилл Будневич, trb. Kiriłł Budniewicz[3]) w okresie apogeum wielkiej czystki[4]. Jego ojciec Aleksander Budniewicz był Rosjaninem; służył w Armii Czerwonej w stopniu podchorążego. Jego matka Natalia Wilter, wywodząca się z rodziny zrusyfikowanych wileńskichŻydów, z zawodu była tłumaczką oraz literaturoznawczynią, absolwentką Instytutu Literackiego im. Maksyma Gorkiego w Moskwie[5][6]. Wkrótce po narodzinach jego ojciec został aresztowany i skazany na 8 lat łagru[7]. Wcześniej aresztowany został dziadek Cyryla Budniewicza, który był inżynierem i mienszewikiem. W 1939 Natalia Wilter związała się z polskim działaczem komunistycznym Zygmuntem Modzelewskim, który do 1937 przebywał na emigracji we Francji, a w latach 1937–1939 poddawany był represjom i więziony w ZSRR[7]. Po zwolnieniu Zygmunt Modzelewski działał w Związku Patriotów Polskich, od 1944 był ambasadorem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Moskwie, a od 1947 ministrem spraw zagranicznych[8]. W 1941 po niemieckiej inwazji na ZSRR Cyryl Budniewicz został wywieziony wraz z innymi dziećmi komunistycznych emigrantów do obwodu gorkowskiego[9]. W 1945 przyjechał z rodziną do Polski; dopiero wtedy zaczął się uczyć języka polskiego[8]. Otrzymał nazwisko przybranego ojca, zaś w 1947 zmieniono mu imię na Karol[2][10].
W marcu 1957 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[16]. Był członkiem komitetu uczelnianego PZPR na Uniwersytecie Warszawskim[17]. W 1964 został wydalony razem z Jackiem Kuroniem z szeregów partii[18]. Wykreślono go wówczas również z listy członków Związku Młodzieży Socjalistycznej. W reakcji na wydalenie wystosowali List otwarty do partii, krytykujący linię polityczną PZPR[19]. Usunięto go wówczas także ze studiów doktoranckich i z pracy, a w 1965 skazano na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Warunkowe zwolnienie uzyskał 3 sierpnia 1967, po 2 latach i 5 miesiącach pobytu w zakładzie karnym[20]. Brał następnie udział w wydarzeniach marcowych w 1968, za co w 1969 ponownie został skazany na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności; został zwolniony we wrześniu 1971.
Od lipca 1972 do grudnia 1981 (formalnie do marca 1983) był zatrudniony w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu na stanowisku asystenta, adiunkta, a od marca 1981 docenta. W 1974 uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie napisanej pod kierunkiem Aleksandra Gieysztora pracy pt. Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego (X–XIII w.). Cztery lata później uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy poświęconej strukturom społecznym i gospodarczym Italii longobardzkiej i karolińskiej. Publikacja została wydana w Polsce oraz we Włoszech[14][21].
Podczas wydarzeń sierpniowych w 1980 przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[22]. W tym samym roku wstąpił do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, był autorem pomysłu przyjęcia przez związek terminu „Solidarność”, wykorzystywanego już w tytule biuletynu strajkowego[23]. Wchodził w skład prezydium dolnośląskiego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, prezydium zarządu regionu, Krajowej Komisji Porozumiewawczej, brał także udział w I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku. Był pierwszym rzecznikiem prasowym związku (jako rzecznik prasowy Krajowej Komisji Porozumiewawczej od listopada 1980 do kwietnia 1981). Z funkcji zrezygnował, nie zgadzając się ze stanowiskiem władz związku w sprawie tzw. prowokacji bydgoskiej.
Po wprowadzeniu stanu wojennego został zatrzymany 13 grudnia 1981 w Grand Hotelu w Sopocie celem internowania[24]. We wrześniu 1982 aresztowano go, zarzucając mu próbę obalenia ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 6 sierpnia 1984 został zwolniony na mocy amnestii[25]. Przez trzy lata pozostawał niezatrudniony, jednak cenzura nie blokowała jego publikacji naukowych[14]. W 1987 powrócił do pracy naukowej[26]. W 1989 został zaproszony na dwumiesięczny cykl wykładów w Collège de France, ale uniemożliwiono mu ten wyjazd z przyczyn politycznych[27]. Był sceptycznie nastawiony co do intencji grupy generałów trzymających władzę i nie wziął udziału w pracach Okrągłego Stołu, lecz współuczestniczył w redakcji preambuły dokumentu końcowego z obrad[26].
Karol Modzelewski zmarł 28 kwietnia 2019 w Warszawie. 8 maja 2019 został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A2/Aleja Zasłużonych/11)[34].
List otwarty do partii (z Jackiem Kuroniem), Paryż 1966.
Revolutionary marxist students in Poland speak out (1964–1968), Nowy Jork 1969.
Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego (X–XIII wiek), Wrocław 1975.
Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław 1987.
Między umową a wojną, Warszawa 1989.
Dokąd od komunizmu?, Warszawa 1993.
Liber homo sub tutela nobilis, [w:] Kościół, kultura, społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, Warszawa 2000, s. 301–312.
Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII wiek, Wrocław 1975, Poznań 2000.
Zemsta, okup i podmiot moralny w prawach barbarzyńskich, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2000, s. 273–285.
Czy opole istniało, „Przegląd Historyczny”, t. 92, z. 2, 2001, s. 161–185.
La stirpe e la legge, [w:] Studi sulle societa e le culture del Medioevo per Girolamo Arnaldi, Rzym 2002.
Opole, centena, pagus. Versuch einer komparativen Auffassung der Landgemeinde und Territorialverwaltung, [w:] Das Reich und Polen. Parallelen, Interaktionen und Formen der Akkulturation im hohen und späten Mittelalter, Ostfildern 2003, s. 423–438[40].
Życiodajny impuls chuligaństwa. Notatki z lat 1993–2002, Kraków 2003.
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych „za badania nad historią powstawania tożsamości europejskiej odkrywające znaczenie tradycji przedchrześcijańskiej i wielokulturowej dla współczesnego pojęcia Europy przedstawione w dziele Barbarzyńska Europa” (2007)
Nagroda im. Edwarda J. Wende przyznana przez Fundację dla Polski „za szczególne zasługi i dokonania w obronie idei państwa prawa, umacniania demokracji i roli Polski w Europie” (2015)[49]
W 2019 ukazała się opracowana przez Roberta Walenciaka publikacja książkowa Modzelewski. Buntownik, obejmująca wywiady z Karolem Modzelewskim[55].
W 2019 rada miejska Wrocławia podjęła uchwałę o nadaniu jego imienia rondu na wrocławskich Pilczycach[56].
Polskie Towarzystwo Historyczne ustanowiło konkurs „Książka Historyczna Roku im. Karola Modzelewskiego” z nagrodą przyznawaną za najlepsze publikacje naukowe z zakresu historii bez podziału na epoki i specjalności[57][58][59].
↑Tadeusz Rutkowski: Na styku nauki i polityki. Uniwersytet Warszawski w PRL 1944–1989. W: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego po 1945. Piotr M. Majewski (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 466. ISBN 978-83-235-1791-7.
