Leszek Balcerowicz na Uniwersytecie w St. Gallen (1991)Leszek Balcerowicz prowadzący wykład na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (2008)Marta Stremecka i Leszek Balcerowicz (2014)
Wolnorynkowe reformy gospodarcze przyczyniły się do przekształcenia Polski w jedną z najlepiej prosperujących gospodarek w regionie[3][4][5]. Krytycznie oceniali je za to m.in. późniejszy minister finansów Grzegorz Kołodko, a także Tadeusz Kowalik czy Karol Modzelewski, którzy wskazywali na negatywne skutki transformacji związane z dominacją modelu neoliberalnego.
Życiorys
Wykształcenie i działalność naukowa
W 1965 został przyjęty na Wydział Handlu Zagranicznego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie[6]. W 1970 otrzymał z wyróżnieniem dyplom magisterski na tej uczelni (w 1990 przemianowanej na Szkołę Główną Handlową)[7]. W 1972 wyjechał na stypendium do Stanów Zjednoczonych[8]. W 1974 uzyskał dyplom MBA na Saint John’s University w Nowym Jorku[9]. W 1975 obronił w SGPiS pracę doktorską[9] zatytułowaną Koszty przedsięwzięć innowacyjnych[10]. Został następnie na tej uczelni zatrudniony jako adiunkt. Był związany z Instytutem Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGPiS, gdzie zajmował się transferem postępu technicznego do krajów słabo rozwiniętych. W latach 1978–1980 pracował w Instytucie Podstawowych Problemów Marksizmu-Leninizmu przy KC PZPR, gdzie zajmował się problematyką urynkowienia gospodarki socjalistycznej[11]. W latach 80. odbył kilka staży naukowych, m.in. na University of Sussex (Anglia) i Uniwersytecie w Marburgu. Habilitował się w SGPiS w 1990[12], przedstawiając rozprawę pod tytułem Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej[10]. W 1992 objął stanowisko profesora nadzwyczajnego SGH, kierował Katedrą Międzynarodowych Studiów Porównawczych.
Jego dorobek naukowy obejmuje kilkadziesiąt publikacji w czasopismach naukowych oraz kilkanaście książek.
Działalność polityczna i społeczna
Polska Rzeczpospolita Ludowa
Od 1969 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[16], z której wystąpił w 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego[17]. W latach 1978–1980 kierował zespołem doradców-ekonomistów przy premierze Piotrze Jaroszewiczu, który opracował raport o stanie państwa prognozujący szybki upadek polityki gospodarczej Edwarda Gierka oraz stwierdził konieczność urynkowienia i zmian strukturalnych w przemyśle[18]. Po powstaniu „Solidarności” został członkiem rady ekspertów ekonomicznych związku, w ramach której uczestniczył w opracowaniu projektu przejścia od gospodarki planowej do gospodarki opartej na samorządach pracowniczych.
Jako minister finansów był odpowiedzialny za przeprowadzenie transformacji Polski z gospodarki planowo-socjalistycznej do społecznej gospodarki rynkowej. Plan zmian, określany następnie jako plan Balcerowicza, przygotowany pod wpływem doktryny Jeffreya Sachsa, umożliwił rozpoczęcie szybkiego programu reform[21]. W ciągu półtora roku doprowadzono do zdławienia hiperinflacji z poziomu 685,8% (1990) do 60% rocznie, urealniono kurs walutowy złotego, wprowadzono jego wewnętrzną wymienialność, przeprowadzono reformę systemu bankowego, zrównoważono detaliczny rynek wewnętrzny, rozpoczęto reformy podatkowe i ubezpieczeniowe, które były później kontynuowane przez kolejnych ministrów. Taki sposób przeprowadzenia transformacji był później naśladowany z różnym skutkiem w innych państwach byłego bloku wschodniego. Pod koniec urzędowania w grudniu 1991 Leszek Balcerowicz podpisał układ stowarzyszeniowy RP z EWG.
Jego działalność jako ministra finansów dwukrotnie była przedmiotem sejmowego postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej. W obu przypadkach Sejm umorzył postępowanie: w marcu 1993[22] i czerwcu 1994[23].
W rządzie Jerzego Buzka po raz trzeci objął stanowiska wicepremiera i ministra finansów, zajmując je w okresie od 31 października 1997[26] do 8 czerwca 2000[27], tj. do czasu rozpadu koalicji AWS-UW.
W 2007 stanął na czele rady założonej przez siebie fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju[29], a w 2023 przez kilka miesięcy był prezesem tej fundacji[30][31]. Następnie ponownie objął funkcję przewodniczącego rady FOR.
W kwietniu 2016 mianowany przedstawicielem prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki w gabinecie ministrów Ukrainy, a także jego doradcą i współprzewodniczącym – wraz z Ivanem Miklošem – grupy doradców strategicznych do spraw reform[35].
Krytyka
„Plan Balcerowicza”, stanowiący przede wszystkim narzędzie antyinflacyjne, utożsamiany bywał z całością transformacji gospodarczej w Polsce. Krytycznie te reformy i ich przeprowadzenie oceniali m.in. późniejszy minister finansów Grzegorz Kołodko[36], Tadeusz Kowalik[37] czy Karol Modzelewski[38]. Na tle niechęci do Leszka Balcerowicza powstał slogan „Balcerowicz musi odejść”.
Publicysta Rafał Woś „plan Balcerowicza” określił jako „największą traumę III RP”, co według niego wynikało z czterech powodów: przeprowadzono go pośpiesznie; ciężar przemian politycznych i demokracji parlamentarnej przerzucono na niższe klasy społeczne; hiperinflacja, którą Leszek Balcerowicz uzasadniał konieczność transformacji gospodarczej, wybuchła dopiero pod koniec lat 80. wskutek reform z czasów Mieczysława Rakowskiego; niedoszacowanie przez Leszka Balcerowicza konsekwencji społecznych planu, który spowodował gwałtowny rozrost nierówności społecznych[39]. Dziennikarz „Tygodnika Powszechnego” Paweł Marczewski pisał, że Leszek Balcerowicz nawet po latach uparcie bronił swoich neoliberalnych przekonań politycznych i gwałtownie reagował na wszelkie próby krytyki[40].
Publikacje
Koszty rozruchu produkcji nowego wyrobu, „Ekonomista” nr 6/1976.
Struktura organizacyjna gospodarki narodowej a postęp techniczny, „Ekonomista” nr 6/1979.
Cechy międzynarodowego przepływu wiedzy technicznej, „Sprawy Międzynarodowe” nr 10/1981.
Socjalizm, kapitalizm, transformacja: szkice z przełomu epok, 1997.
Zagadki wzrostu gospodarczego. Siły napędowe i kryzysy – analiza porównawcza (red. nauk. z Andrzejem Rzońcą), 2010.
Trzeba się bić z PiS o Polskę, 2016.
Wolność, rozwój, demokracja, 2017.
Życie prywatne
Jego rodzicami byli Barbara i Wacław[41]. Gdy miał dwa lata, jego rodzina przeniosła się do Torunia[42]. W czasie nauki w szkole średniej i w pierwszych latach studiów zajmował się wyczynowo lekkoatletyką[6], reprezentował barwy Pomorzanina Toruń[43] i AZS Warszawa. W barwach warszawskiego klubu został w 1966 mistrzem Polski juniorów w biegu przełajowym na 1500 m[44]. Od 1977 żonaty z Ewą Balcerowicz. Ma troje dzieci: Macieja (ur. 1974), Wojciecha (ur. 1980) i Annę (ur. 1984)[45].
Nagroda Polonicus („nagroda honorowa za wybitne osiągnięcia w ekonomii przemian wolnorynkowych w Polsce oraz za wyjątkowy wkład w szerzenie świadomości obywatelskiej w jednoczącej się Europie”, 2016)[57]
Doktoraty honorowe
Tytuły doktora honoris causa przyznały mu m.in. następujące uczelnie:
Z racji pełnionych funkcji publicznych i wyrazistych opinii do Leszka Balcerowicza odnoszono się w utworach kultury popularnej. W programie satyrycznym Polskie zoo z pierwszej połowy lat 90. był przedstawiany jako koń[64]. Dotyczyła go piosenka Kabaretu Olgi Lipińskiej „A Balcerowicz wyciął nam numer…”[65]. Był głównym bohaterem spektaklu Herosi transformacji z 2019 grupy Pożar w Burdelu[66].
↑W zawartych w wydanej w 2014 książce Trzeba się bić wspomnieniach Leszek Balcerowicz podał nieudokumentowany przekaz swojej matki, według której w rzeczywistości miał się urodzić w domu babki we Włocławku (por. Trzeba się bić. rp.pl, 13 września 2014. [dostęp 2019-01-29].).
↑Christopher Alessi: Poland’s Economic Model. Council on Foreign Relations, 12 listopada 2012. [dostęp 2019-10-26]. (ang.).
↑Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 marca 1993 r. o umorzeniu postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (M.P. z 1993 r. nr 13, poz. 86).
↑Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 czerwca 1994 r. o umorzeniu postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (M.P. z 1994 r. nr 34, poz. 278).
↑Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 października 1997 r. o powołaniu w skład Rady Ministrów (M.P. z 1997 r. nr 81, poz. 787).
↑Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 czerwca 2000 r. o zmianie w składzie Rady Ministrów (M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 360).
_MLU_in_Halle_(cropped).jpg)
.png)
.svg)
.svg){kind=logo}
