Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 4300 mieszkańców[1].
Kalwaria Zebrzydowska jest ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium pasyjno-maryjnego oo. bernardynów, które w 1999 r. (manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII wieku) zostało, jako jedyna kalwaria na świecie, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[2].
Ośrodek rzemiosła meblowego. Co roku organizowane są Targi Meblowe, na których rzemieślnicy wystawiają własne wyroby. W ciągu roku czynna jest ekspozycja w dwóch pawilonach Cechu Rzemiosł Różnych, który skupia rzemieślników z wszystkich branż.
Walory turystyczne
Kalwaria Zebrzydowska – Klasztor oo. BernardynówTrasy dróżek w Kalwarii Zebrzydowskiej
Turyści mogą oglądać wkomponowane w otoczenie kościółki, kapliczki i figury. Przejście każdego ze szlaków zajmuje ok. trzy godziny. Najcenniejszym zabytkiem sakralnym w Kalwarii jest wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej w kaplicy Zebrzydowskich[4].
Kalwaryjską specyfiką są odgrywane w okresie Wielkiego Tygodnia niezwykle barwne misteria pasyjne oraz w sierpniowy odpust Zaśnięcia i Wniebowzięcia NMP. Kalwaryjskie uroczystości należą do najbardziej okazałych w Polsce.
Przeważa krajobraz rolniczy z dużymi kompleksami leśnymi, z górującymi nad okolicą dwoma masywami – Lanckoroną z ruinami średniowiecznego zamku i górą Żar.
Kultura
Poniższa lista przedstawia instytucje kulturalne działające na terenie miasta mające na celu rozpowszechnianie oraz wspieranie lokalnego folkloru i ruchu artystycznego:
Centrum Kultury Sportu i Turystyki
Towarzystwo Przyjaciół Kalwarii Zebrzydowskiej
Do imprez organizowanych w Kalwarii Zebrzydowskiej o charakterze ponadregionalnym należą Dni Kalwarii, oferujące: imprezy sportowe, rekreacyjne, rodzinne, prezentacje artystyczne, występy znanych gwiazd polskiej estrady.
Zespoły i orkiestry działające na terenie gminy:
Kalwaryjska Orkiestra Dęta (zmiana nazwy od 2024 r.)
Orkiestra Dęta OSP Przytkowice
Orkiestra Dęta Leńcze
Zespół regionalny "Sami Swoi"
W Kalwarii Zebrzydowskiej działają: Biblioteka Publiczna im. Stanisława Wyspiańskiego oraz Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego oo. Bernardynów, prowadzące czytelnie dla dzieci i dorosłych.
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Kalwarii Zebrzydowskiej w 2014 roku[6].
Sport
Na terenie Kalwarii Zebrzydowskiej znajduje się: stadion sportowy z sześciotorową bieżnią lekkoatletyczną oraz widownią na 3000 miejsc[potrzebny przypis], boiskami do gier małych (siatkówka, koszykówka, piłka ręczna), boisko do piłki nożnej, lodowisko (zimą) oraz pawilon klubowy z hotelem (z sauną, świetlicą i kawiarnią).
Miasto posiada klub sportowy MKS Kalwarianka oraz Parafialny Klub Sportowy Święty Józef.
Historia miasta sięga początków XVII w., kiedy to Mikołaj Zebrzydowski – wojewoda krakowski ufundował w 1602 roku budowę klasztoru i zespołu kaplic Dróg Męki Pańskiej na wzgórzu Żarek na wzór Kalwarii Jerozolimskiej.
1617 – założenie małego, prywatnego miasta Zebrzydów w powiecie śląskimwojewództwa krakowskiego, przy drodze z klasztoru do Zebrzydowic, w celu pomieszczenia i wyżywienia pielgrzymów, przybywających na liczne odpusty[7].
1631 – druga lokacja miasteczka określająca prawa i obowiązki mieszczan[7].
25 lipca 1640 – Jan Zebrzydowski nadał nową lokację miasteczka Zebrzydów, zmieniając jednocześnie jego nazwę na Nowy Zebrzydów, nadaje nowe przywileje (organizację miejską na prawie magdeburskim), herb rodowy Zebrzydowskich (Radwan) oraz określając granice miasta. Wytyczono rynek, określono rodzaj zabudowy, targi oraz m.in. zakaz osiedlania innowierców. Miasteczko rozciągało się wtedy wzdłuż ulicy prowadzącej do klasztoru[7].
1655 – Kalwaria i Lanckorona zostały zajęte przez Szwedów. Podczas potyczek Szwedów plądrujących klasztor z przybyłymi na pomoc chłopami zginęło wielu zakonników, a klasztor został ograbiony z kosztowności. Okupacja szwedzka 1655–1660 zahamowała rozwój miasta[7].
1887 – koronacja obrazu Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Powstało Stowarzyszenie Zjednoczonych Rękodzielników. Liczba ludności doszła do 1500. Właścicielem Kalwarii był Jan Kanty Brandys[7].
1888 – powstanie linii kolejowej z Krakowa do Suchej Beskidzkiej, a następnie Kalwaria – Bielsko.
ok. 1890 – dodanie do nazwy Kalwaria przymiotnika Zebrzydowska.
1896 – założenie Krajowej Szkoły Stolarskiej. W akcie erekcyjnym zostali wymienieni miejscowi rzemieślnicy – odnotowano rzemiosło stolarskie[7].
1896 – decyzją władz austriackich miejscowość straciła prawa miejskie.
1897 – 5 października poświęcenie nowej krajowej szkoły stolarskiej, w której uczyło się 16 uczniów[8],
1899 – została uruchomiona pierwsza Parowa Fabryka Mebli Szczepana Łojka[7].
początek XX w. – rozbudowa miasta – zaczęły powstawać murowane domy i budynki publiczne: apteka bonifratrów z Zebrzydowic, sąd, szkoły, kościół pw. św. Józefa (1906)[7].
1914 – pierwsze targi i wystawa mebli, zorganizowane przez Krajowy Wydział we Lwowie.
1934 – Kalwaria Zebrzydowska odzyskała prawa miejskie.
1934–1954 – gmina zbiorowa Kalwaria z siedzibą w Kalwarii Zebrzydowskiej[9].
1939 – przeniesienie wyższego seminarium duchownego oo. bernardynów ze Lwowa do Kalwarii Zebrzydowskiej.
II wojna światowa – przerwanie rozwoju gospodarczego Kalwarii, eksterminacja społeczności żydowskiej. W klasztorze stacjonowało wojsko niemieckie oraz mieszkali partyzanci Armii Krajowej. Utrzymane zostały: Cech Rzemieślniczy, Spółdzielnia Stolarz, Spółkę Rolną oraz Bank Spółdzielczy w Kalwarii, delegowani do ich zarządów byli Niemcy, którzy mieli decydujący głos w podejmowaniu uchwał i zarządzeń. Zebrania władz odbywały raz w roku i ograniczone były do przyjęcia sprawozdań i ustanowienia prac na następny rok, które musiały być zgłaszane do Starosty Powiatowego w Krakowie, który miał prawo je uchylić.
4 września 1939 r. – zajęcie Kalwarii Zebrzydowskiej przez wojska niemieckie – burmistrzem został mianowany aptekarz mgr Józef Kunze.
15 listopada – na stanowisko burmistrza powołano Tadeusz Lorenca.
1 stycznia 1940 – reorganizacja administracji, powołanie wójtów w Lanckoronie i Przytkowicach.
1 lutego 1940 – powołano na burmistrza Kalwarii Zebrzydowskiej Jana Madonia.
22 lutego 1943 – grupa wypadowa Gwardii Ludowej pod dowództwem Józefa Goduli i Franciszka Raczyńskiego opanowała stację kolejową i wspólnie z miejscową ludnością zniszczono kilka niemieckich wagonów towarowych oraz wagon z amunicją (amunicja została zatopiona)[10].
24–26 stycznia 1945 – zajęcie Kalwarii Zebrzydowskiej i okolic przez Armię Czerwoną.
Okres PRL-u – Odebranie klasztorowi majątku ziemskiego, rozszerzenie granic miasta, dynamiczny rozwój branży meblarskiej, powstały nowe zakłady. W latach 70. Kalwaria osiągnęła szczyt rozwoju[7].
1 stycznia 1950 – do Kalwarii włączono przysiółki Czerna, Podlesie i Sikorówka (z gromady Zebrzydowice) i Błażkówka (z gromady Brody) z gminy Kalwaria[11]
16 lipca 2011 – Benedykt XVI mianował kustosza sanktuarium o. Damiana Muskusa biskupem pomocniczym archidiecezji krakowskiej.
21 kwietnia 2024 - historyczny moment dla mieszkańców gminy Kalwaria Zebrzydowska, pierwszy raz od przerwy jednej kadencji po wyborach w 2014 roku, z fotela burmistrza ustępuje panujący od czasów PRL Augustyn Ormanty, którego to na stanowisku zastępuje Tadeusz Stela.
„Kalwaria” jest wyrazem łacińskim – Calvaria, oznaczającym trupią czaszkę, odpowiednik hebrajskiego Golgota – wzniesienia, na którym został ukrzyżowany Jezus Chrystus. Nazwa odnosi się do sanktuarium pasyjno-maryjnego.
Słowo „Zebrzydowska” odnosi się do założyciela miasta i fundatora sanktuarium Mikołaja Zebrzydowskiego.
Struktura wykształcenia ludności miasta nie jest korzystna, wskaźnik osób z wykształceniem wyższym wynosi 4,85 (10,08 – województwo), natomiast z wykształceniem zasadniczym 38,45 (25,10 – województwo)[15].
Przedszkole Niepubliczne Sióstr Nazaretanek
Zespół Szkół Nr 1 im. Mikołaja Zebrzydowskiego – szkoła podstawowa liczy 120 lat, we wrześniu 1999 roku powstało Gimnazjum, początkowo funkcjonujące oddzielnie, ale od września 2002 roku obydwie szkoły działają jako Zespół Szkół. Szkoła nosi imię Mikołaja Zebrzydowskiego – założyciela i fundatora pobliskiego sanktuarium[16].
Zespół Szkół im. Komisji Edukacji Narodowej – szkoła powstała 16 września 1897 r. jako Krajowa Szkoła Stolarska przygotowująca uczniów do artystycznej produkcji mebli. Placówka wielokrotnie zmieniała nazwę oraz poszerzała działalność, kształcąc w innych zawodach. Obecnie w skład Zespołu Szkół wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Szkoła policealna[17].
Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. Mikołaja Kopernika – szkoła średnia założona w 1945 r., w skład placówki wchodzi liceum ogólnokształcące oraz liceum profilowane[18].
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy – założony w 1970 r. przy szkole podstawowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, następnie przeniesiona do budynku szkoły podstawowej w Brodach, a od 1996 r. ośrodek mieści się w budynku Internatu Zespołu Szkół Zawodowych im. Komisji Edukacji Narodowej w Kalwarii Zebrzydowskiej. Do ośrodka uczęszczają uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, mieści się szkoła podstawowa, gimnazjum oraz zasadnicza szkoła zawodowa kształcąca w zawodach stolarza i krawiec[19].
Parafia i kościół pw. św. Józefa (ponad stuletni), w którym początkowo posługiwali oo. bernardyni. Jednak dekretem Kardynała Sapiehy z 1942 roku zostaje erygowana parafia.
Kalwaryjskie sanktuarium było miejscem częstych wizyt i modlitw Karola Wojtyły. Jako papież Jan Paweł II był w nim dwukrotnie: 7 czerwca 1979 roku i 19 sierpnia 2002[2]. W 1998 przyjął Honorowe Obywatelstwo miasta, a 15 sierpnia 2020 podczas obchodów odpustu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zostanie oficjalnie ogłoszony patronem miasta[21].
Kalwaria ma w sobie coś takiego, że człowieka wciąga. Co się do tego przyczynia? Może i to naturalne piękno krajobrazu, który się stąd roztacza u progu polskich Beskidów...
Jan Paweł II, 7 czerwca 1979
Sanktuarium Matki Bożej – i Dróżki. Nawiedzałem je wiele razy, począwszy od moich lat chłopięcych i młodzieńczych. Nawiedzałem je jako kapłan. Szczególnie często nawiedzałem sanktuarium kalwaryjskie jako arcybiskup krakowski i kardynał. (...) Jednakże najczęściej przybywałem tutaj sam i wędrowałem po dróżkach Pana Jezusa i Jego Matki, rozpamiętywałem Ich najświętsze tajemnice.
Jan Paweł II, 7 czerwca 1979
Przybywam dziś do tego Sanktuarium jako pielgrzym, tak jak przychodziłem tu jako dziecko i w wieku młodzieńczym. Staję przed obliczem kalwaryjskiej Madonny, jak wówczas, gdy przyjeżdżałem tu jako biskup z Krakowa, aby zawierzać Jej sprawy archidiecezji i tych, których Bóg powierzył mojej pasterskiej pieczy. Przychodzę tu i jak wtedy mówię: Witaj! Witaj, Królowo, Matko Miłosierdzia![22].
↑Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU.LewandowskaUrszulaU., KrystynaK.MalikKrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8(pol.).
Bibliografia
Kalwariarz – Towarzystwo Przyjaciół Kalwarii Zebrzydowskiej w ramach zadań zleconych przez Radą Miejską i Burmistrza Miasta Kalwaria Zebrzydowska finansowanych z budżetu gminy, ISSN1899-8097.
↑ abcdefghipodczas okupacji 1939–45 włączono do III Rzeszy (rejencja katowicka); nawias oznacza gminę zniesioną w GG (w III Rzeszy obowiązywały gminy jednostkowe)
↑ abcdefghijklmnopqrstuDo 1991, miasto i jednoimienna gmina posiadały wspólne organa, mimo że stanowiły odrębne jednostki administracyjne.
↑ abcdefghijklmnopqrstuNa przełomie 1991/92, miasto i jednoimienną gminę (posiadające wspólne organa) formalnie połączono w jedną gminę miejsko-wiejską.
.jpg)
