PROFILBARU.COM

Franciszek Józef von Habsburg
	Oberst
Data i miejsce urodzenia	18 sierpnia 1830 ; Pałac Schönbrunn
Data śmierci	21 listopada 1916
	Przebieg służby
Lata służby	1840–1848
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Austriackiego
Jednostki	3 pułk dragonów
Główne wojny i bitwy	wojna austriacko-piemoncka

Franciszek Józef I
Franz Joseph I.
I. Ferenc József
	Cesarz Austrii
Okres	od 2 grudnia 1848; do 21 listopada 1916
Poprzednik	Ferdynand I Habsburg
Następca	Karol I Habsburg
	Król Węgier
Okres	od 2 grudnia 1848; do 21 listopada 1916
Koronacja	8 czerwca 1867
Poprzednik	Ferdynand I Habsburg
Następca	Karol I Habsburg
	Król Czech
Okres	od 2 grudnia 1848; do 21 listopada 1916
Poprzednik	Ferdynand I Habsburg
Następca	Karol I Habsburg
	Król Chorwacji
Okres	od 2 grudnia 1848; do 21 listopada 1916
Poprzednik	Ferdynand I Habsburg
Następca	Karol I Habsburg
	Dane biograficzne
Dynastia	habsbursko-lotaryńska
Data i miejsce urodzenia	18 sierpnia 1830 ; Wiedeń
Data i miejsce śmierci	21 listopada 1916 ; Wiedeń
Miejsce spoczynku	Krypta Kapucyńska w Wiedniu
Ojciec	Franciszek Karol Habsburg
Matka	Zofia Wittelsbach
Żona	Elżbieta Bawarska
Dzieci	Zofia; Gizela; Rudolf; Maria Waleria
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Franciszek Józef I (niem. Franz Joseph I.; węg. I. Ferenc József; ur. 18 sierpnia 1830 w pałacu Schönbrunn koło Wiednia, zm. 21 listopada 1916 tamże) – przedstawiciel domu habsbursko-lotaryńskiego, w latach 1848–1916 cesarz Austrii i król Węgier, król Czech i król Chorwacji, w latach 1848–1866 Prezydent Związku Niemieckiego.

Młodość

Franciszek Józef był najstarszym synem arcyksięcia Franciszka Karola, brata i następcy cesarza Ferdynanda I oraz Zofii Wittelsbach, księżniczki bawarskiej. Czworgiem jego rodzeństwa byli:

Maksymilian Ferdynand Józef (1832–1867) – cesarz Meksyku
Karol Ludwik (1833–1896) – arcyksiążę
Maria Anna (1835–1840) – arcyksiężniczka
Ludwik Wiktor (1842–1919) – arcyksiążę

Wychowywał się w pałacu Schönbrunn, odebrał staranne wykształcenie. Posługiwał się kilkoma językami, choć w oficjalnych kontaktach używał tylko niemieckiego i węgierskiego. Już w młodych latach przeszedł szkolenie wojskowe. W wieku 10 lat został podporucznikiem, a 3 lata później pułkownikiem. Podczas wojny austriacko-piemonckiej przeszedł chrzest bojowy w bitwie pod Santa Lucia 6 maja 1848^[1].

Pierwsze lata na tronie Austrii

Dramatyczne wydarzenia Wiosny Ludów w monarchii habsburskiej uświadomiły otoczeniu cesarskiemu konieczność zmian. Cesarz Ferdynand I, zwany „Dobrotliwym” był bowiem osobą chorą, ograniczoną umysłowo, niezdolną do sprawowania władzy. Zdecydowano się zatem skłonić go do abdykacji. W takiej sytuacji, zgodnie z zasadami dziedziczenia korona przypadałaby jego bratu, Franciszkowi Karolowi. Zgodzono się jednak co do tego, że tron powinien objąć młody władca, pozbawiony zobowiązań wobec zrewoltowanych ludów monarchii. Wówczas Franciszek Karol zrezygnował z korony na rzecz swego najstarszego syna, który początkowo miał przybrać imię Franciszek II, ale ostatecznie uznano, że imiona Franciszek Józef lepiej zaznaczą rozpoczęcie nowego rozdziału.

2 grudnia 1848 w pałacu biskupim w Ołomuńcu osiemnastoletni Franciszek Józef I został proklamowany cesarzem Austrii. Jego pierwszym zadaniem było stłumienie rewolucji, wstrząsających cesarstwem. W marcu 1849 nowy cesarz rozwiązał obradujący w Kromieryżu sejm austriacki. Najpoważniejsze problemy wiązały się z sytuacją na Węgrzech, gdzie trwało powstanie. Franciszek Józef był zmuszony prosić o pomoc cara Rosji, Mikołaja I. Na Węgry wkroczyła armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Stłumienie tego ruchu do jesieni 1849 pozwoliło mu umocnić władzę. Wydany w 1851 patent sylwestrowy cofał ustępstwa konstytucyjne z okresu Wiosny Ludów i ponownie kierował Austrię na tory absolutyzmu.

18 lutego 1853 doszło w Wiedniu do nieudanego zamachu na 23-letniego cesarza. Zamachowcem był węgierski anarchista, czeladnik krawiecki János Libenyi, który rzucił się na Franciszka Józefa z nożem i zranił go w szyję. Zamachowca obezwładnili adiutant Maximilian O’Donnell i rzeźnik Joseph Ettenreich. János Libenyi został stracony, zaś na pamiątkę ocalenia życia monarchy, jego brat, arcyksiążę Maksymilian nakazał wznieść kościół wotywny.

Małżeństwo z Elżbietą Bawarską

Poszukiwania żony dla cesarza, w które była zaangażowana głównie jego matka, Zofia zakończyły się powodzeniem latem 1853. Początkowo małżonką Franciszka Józefa miała zostać Helena, księżniczka bawarska z rodu Wittelsbach. Jednak młody cesarz zakochał się ze wzajemnością w jej rodzonej siostrze Elżbiecie, znanej jako Sisi. Zaręczyny zostały ogłoszone 24 sierpnia 1853. Do zawarcia małżeństwa była konieczna dyspensa papieża ponieważ Franciszek Józef i Elżbieta byli blisko spokrewnieni. Matka Elżbiety, Ludwika Wittelsbach i matka Franciszka Józefa, Zofia były siostrami. W marcu 1854 spisano kontrakt małżeński. Ślub odbył się 24 kwietnia 1854 w wiedeńskim kościele Augustianów. Franciszek Józef i Elżbieta mieli czworo dzieci: syna Rudolfa oraz córki Zofię, Gizelę i Marię Walerię^[2].

W 1854, podczas wojny krymskiej Austria pośrednio wystąpiła przeciw Rosji, okupując Mołdawię i Wołoszczyznę. Zimą tego samego roku Franciszek Józef z żoną odbył podróż po Lombardii i Wenecji, aby zademonstrować przynależność tych regionów do cesarstwa.

W 1859 Franciszek Józef mianował Polaka Agenora Gołuchowskiego ministrem spraw wewnętrznych. Zaplanował on reformę cesarstwa w duchu daleko idącego federalizmu. Zasady te zawierał tzw. dyplom październikowy. Jednak pod wpływem kół konserwatywnych w 1861 został wydany tzw. patent lutowy, który znacznie ograniczał kompetencje sejmów poszczególnych krajów.

Równocześnie postępował upadek przewodniej roli Austrii w Związku Niemieckim. Obrady sejmu zwołanego po raz ostatni przez cesarza Austrii ukazały niechęć Prus do jego polityki. Król Prus Wilhelm I Hohenzollern nie przybył, a Otto von Bismarck dążył do usunięcia Austrii ze Związku. W wyniku działań wojennych z Francją i Piemontem w 1859 Austria utraciła Lombardię na rzecz Włoch, w 1866 przegrała również wojnę z Prusami o hegemonię w Związku Niemieckim, który ostatecznie został rozwiązany. Poniesiona klęska uświadomiła Franciszkowi Józefowi konieczność wprowadzenia radykalnych zmian.

Władca monarchii konstytucyjnej

W celu ratowania państwa Habsburgów Franciszek Józef został zmuszony do porozumienia się z Węgrami. W 1867 powstały dualistyczne Austro-Węgry. 8 czerwca 1867 cesarz przyjął koronę świętego Stefana i tytuł „Apostolskiego Króla Węgier”, uznając tym samym równość Węgier wobec Cesarstwa Austrii. Na mocy ugody Austria i Węgry miały osobne parlamenty i rządy, jednak wspólne były trzy ministerstwa: spraw zagranicznych, wojny i finansów (to ostatnie opłacało koszty dwóch pierwszych). Wobec wojny francusko-pruskiej Franciszek Józef zajął neutralne stanowisko. W latach 1872–1873 doszło do zbliżenia z Rzeszą i Rosją, co znalazło wyraz w Sojuszu Trzech Cesarzy. Podczas kongresu berlińskiego Austria uzyskała zgodę na okupację Bośni i Hercegowiny. Było to przykładem niezdecydowanej polityki cesarza, który zamiast poprzeć ruchy południowosłowiańskie, bądź wystąpić razem z Turcją przeciw Rosji zadowolił się okupacją biednego obszaru, pogłębiając niechęć żywioną do Austrii ze strony południowych Słowian. Wzrost zagrożenia ze strony Rosji na Bałkanach zmusił cesarza do zawarcia sojuszu wojskowego z Niemcami (1879), do którego trzy lata później przystąpiły Włochy. W ten sposób uformowało się Trójprzymierze, jeden z dwóch wielkich bloków militarnych w Europie.

We wrześniu 1880 cesarz odbył podróż do Galicji, gdzie został owacyjnie przyjęty przez mieszkańców. W Krakowie obiecał pomóc w restauracji Zamku Królewskiego na Wawelu. Pod wpływem skutków tragicznego pożaru Ringtheater w Wiedniu, który miał miejsce 8 grudnia 1881 i pochłonął 386 ofiar Franciszek Józef z prywatnych środków sfinansował budowę tzw. Sühnhaus – budynku czynszowego dla ubogich. Wielkim wstrząsem dla cesarza było domniemane samobójstwo jego syna Rudolfa w Mayerlingu (1889) oraz morderstwo jego żony Elżbiety Bawarskiej (1898). Następcą tronu został brat cesarza, arcyksiążę Karol Ludwik, a po jego śmierci jego syn, arcyksiążę Franciszek Ferdynand. W sierpniu 1903 podczas konklawe Franciszek Józef za pośrednictwem kardynała Jana Puzyny, biskupa krakowskiego zgłosił po raz ostatni w historii weto (tzw. ekskluzywę), uniemożliwiając tym samym wybór kardynała Mariano Rampolla del Tindaro na papieża.

Ostatnie lata życia

W czerwcu 1908 Franciszek Józef uroczyście obchodził 60. rocznicę wstąpienia na tron. W Wiedniu zjawiło się z życzeniami wiele koronowanych głów, m.in. król Anglii Edward VII oraz wszyscy książęta niemieccy na czele z cesarzem Wilhelmem II. Hołd ten znacznie wzmocnił prestiż Austro-Węgier, które popadały w coraz większą zależność od Cesarstwa Niemieckiego.

Jesienią 1908 Austro-Węgry ogłosiły aneksję Bośni i Hercegowiny. Doprowadziło to do zaostrzenia sytuacji na Bałkanach. 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie został zabity następca tronu Franciszek Ferdynand. 28 lipca Austria wypowiedziała wojnę Serbii, co doprowadziło w konsekwencji do wybuchu I wojny światowej. Informację o wybuchu wojny cesarz przekazał poddanym w proklamacji Do Moich Ludów^[3].

Franciszek Józef zdawał sobie sprawę, że wojna źle rokuje monarchii Habsburgów i podobno tuż przed śmiercią zamierzał za wszelką cenę zawrzeć pokój z państwami Trójporozumienia. Znane są jego słowa, że „monarchia idzie na dno, ale przynajmniej z honorem”^{[potrzebny przypis]}. Jednym z ostatnich dokumentów, jakie podpisał, był akt 5 listopada, powołujący „samodzielne państwo polskie” pod patronatem Niemiec i Austro-Węgier.

Śmierć

Franciszek Józef zmarł w pałacu Schönbrunn wieczorem 21 listopada 1916 w wieku 86 lat. Jego śmierć była następstwem zapalenia prawego płuca, które rozwinęło się w wyniku przeziębienia podczas spaceru z królem Bawarii Ludwikiem III w parku Schönbrunn. Następcą tronu został wnuk cesarza Karol I, który panował do upadku imperium w 1918. Franciszek Józef został pochowany w krypcie cesarskiej pod Kościołem Kapucynów, między żoną a synem.

Tytulatura (po 1867)

Z Bożej Łaski cesarz Austrii,
apostolski król Węgier,
król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji, Lodomerii i Ilyrii,
król Jerozolimy etc, etc…
arcyksiążę Austrii,
wielki książę Toskanii i Krakowa,
książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krainy i Bukowiny,
wielki książę Siedmiogrodu,
margrabia Moraw,
książę Górnego i Dolnego Śląska, Modeny, Parmy, Piacenzy, Guastalli, Oświęcimia i Zatora,
Cieszyna, Frulii, Raguzy i Zadaru,
uksiążęcony hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Gorycji i Gradiszki,
książę Trydentu i Brixen,
margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii,
hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenbergu,
pan Triestu, Cattaro i Marchii Słoweńskiej,
wielki wojewoda województwa Serbii, etc, etc, …

Ocena panowania

Panowanie Franciszka Józefa przyniosło Austrii prawie pół wieku pokoju, ale uzależniło ją politycznie od Niemiec^{[potrzebny przypis]}. O poważaniu, jakim cesarz cieszył się w społeczeństwie świadczy, że przed 50-leciem panowania poprosił poddanych, aby wysłali mu pocztówki z widokami swoich rodzinnych miejscowości. Do 2 grudnia 1898 otrzymał około 10 mln kartek pocztowych^[4]. Za jego panowania gruntownie przebudowano Wiedeń, który stał się europejską metropolią.

Odznaczenia

Wielki Mistrz Orderu Złotego Runa^[5]
Wielki Mistrz Orderu Marii Teresy^[5]
Wielki Mistrz Orderu Świętego Stefana^[5]
Wielki Mistrz Orderu Leopolda^[5]
Wielki Mistrz Orderu Korony Żelaznej^[5]
Wielki Mistrz Orderu Franciszka Józefa (fundator w 1849)^[5]
Medal Wojenny
Odznaka za 50-letnią Służbę Wojskową dla Oficerów
Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii
Krzyż Jubileuszowy Wojskowy
Order Świętego Jerzego IV kl. (Rosja)
Order Słonia (Dania, 1849)^[6]
Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria)^[5]
Order Królewski Serafinów (Szwecja)^[5]
Order Świętego Andrzeja (Rosja)^[5]
Order Świętego Huberta (Bawaria)^[5]
Order Korony Rucianej (Saksonia)^[5]
Order Lwa Norweskiego (Norwegia)^[5]
Order Ducha Świętego (Francja)
Order Orła Czarnego (Prusy)^[5]
Order Annuncjaty (Włochy)^[5]
Order Podwiązki (1867, Wielka Brytania)^[5]
Królewski Łańcuch Wiktoriański (1904, Wielka Brytania))^[7]
Krzyż Zasługi Wojennej I i II kl. (Meklemburgia-Strelitz)^[8]
Krzyż Wielki Orderu Kamehamehy I (1865, Hawaje)^[9]
Krzyż Wielki Orderu Kalākauy (1878, Hawaje)^[9]

Genealogia


Prapradziadkowie	cesarz rzymski Franciszek I Lotaryński (1708–1765) ∞ 1736 Maria Teresa Habsburg (1717–1780)	król Hiszpanii Karol III Hiszpański (1716–1788) ∞ 1738 Maria Amalia Wettyn (1724–1760)	król Hiszpanii Karol III Hiszpański (1716–1788) ∞ 1738 Maria Amalia Wettyn (1724–1760)	cesarz rzymski Franciszek I Lotaryński (1708–1765) ∞ 1736 Maria Teresa Habsburg (1717–1780)	Christian III Wittelsbach (1674–1735) ∞1719 Karolina Nassau-Saarbrücken (1704–1774)	Józef Karol Wittelsbach (1694–1729) ∞1717 Elżbieta Augusta Wittelsbach (1693–1728)	wielki książę Badenii Karol Fryderyk Badeński (1728–1811) ∞ 1751 Karolina Hessen-Darmstadt (1723–1783)	landgraf Hesji-Darmstadt Ludwik IX (1719–1790) ∞ 1741 Karolina Wittelsbach (1721–1774)
Pradziadkowie	cesarz rzymski Leopold II Habsburg (1747–1792) ∞ 1765 Maria Ludwika Burbon (1745–1792)		król Hiszpanii Ferdynand I Burbon (1751–1816) ∞ 1768 Maria Karolina Habsburg (1752–1814)		Fryderyk Michał Wittelsbach (1724–1767) ∞1746 Maria Franciszka Wittelsbach (1724–1794)		Karol Ludwik Badeński (1755–1801) ∞ 1774 Amalia Fryderyka Hessen-Darmstadt (1754–1832)
Dziadkowie	cesarz Austrii Franciszek II Habsburg (1768–1835) ∞ 1790 Maria Teresa Burbon-Sycylijska (1772–1807)				król Bawarii Maksymilian I Józef Wittelsbach (1756–1825) ∞ 1797 Karolina Fryderyka Badeńska (1776–1841)
Rodzice	arcyksiążę Franciszek Karol Habsburg (1802–1878) ∞ 1824 arcyksiężna Zofia Wittelsbach (1805–1872)
Franciszek Józef I (1830–1916), Cesarz Austrii
Żona	∞ Elżbieta Bawarska (1837–1898)
Dzieci	Zofia Habsburg-Lotaryńska (1855–1857)		Gizela Habsburg-Lotaryńska (1856–1932) ∞1873 Leopold Bawarski (1846–1930)		Rudolf Habsburg-Lotaryński (1858–1889) ∞1881 Stefania Klotylda Koburg (1864–1945)		Maria Waleria Habsburg-Lotaryńska (1868–1924) ∞1890 Franciszek Salwator Toskański (1866–1939)

Przypisy

↑ Kronika. Pamiątkowa uroczystość wojskowa. „Gazeta Sanocka”. Nr 225, s. 3, 10 maja 1908.
↑ Herbert Gnaś: Księżniczka Sissi (Elżbieta Bawarska) – pochodzenie, panowanie, dzieci, śmierć. kronikidziejow.pl, 2021-12-29. [dostęp 2022-01-03].
↑ An Meine Völker!, fotokopia odezwy
↑ Kartocha, Dopiśnica, Niedyskretka, czyli… dawna pocztówka, „Gazeta Wyborcza”, 2 marca 2010 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o The titled nobility of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 6–9.
↑ Kongelig Dansk Hof- og Stats- Calender for Aar 1860, s. 3
↑ William A. Shaw: The Knights of England.. Londyn: Sherratt and Hughes, 1906, s. 415.
↑ Peter Ohm-Hieronymussen: Die Mecklenburg-Strelitzer Orden und Ehrenzeichen, Kopenhaga, 2000, s. 150 (niem.)
↑ ^a ^b Royal Orders Established by the Kamehameha Dynasty. keouanui.org. [dostęp 2017-11-03]. (ang.).

Bibliografia

Henryk Batowski, Rozpad Austro-Węgier, Kraków 1982
Christian Dickinger, Franciszek Józef I, Warszawa 2006
Stanisław Grodziski, Franciszek Józef I, Wrocław 1983
John Van der Kiste, Franciszek Józef. Prywatne życie ostatniego wielkiego cesarza Europy, Warszawa 2006
Georg Kugler, Franciszek Józef i Elżbieta, Łódź 2002