PROFILBARU.COM

Ołomuniec
Olomouc
	; Centrum Ołomuńca
Herb	Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	ołomuniecki
Powiat	Ołomuniec
Burmistrz	Miroslav Žbánek
Powierzchnia	103,36 km²
Wysokość	208–420 m n.p.m.
Populacja (1.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 102 293; 989,7 os./km²
Kod pocztowy	779 00
Tablice rejestracyjne	M
Podział miasta	26 dzielnic
	Położenie na mapie Czech Ołomuniec
	Położenie na mapie kraju ołomunieckiego Ołomuniec
	49°35′38″N 17°15′05″E/49,593889 17,251389
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Odpis dokumentu Dagome iudex z Biblioteki Watykańskiej z nazwą *Alemure*.

Ołomuniec (cz. ^ⓘOlomouc^[2], niem. Olmütz, hanacki Olomóc albo Holomóc, łac. Eburum albo Olomucium) – miasto statutarne na Morawach we wschodniej części Czech, na Obniżeniu Górnomorawskim, u ujścia Młyńskiego Potoku i Bystrzycy do Morawy. Jest stolicą kraju ołomunieckiego, powiatu Ołomuniec, a także archidiecezji Kościoła rzymskokatolickiego i Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego oraz eparchii Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji. Stanowi historyczną stolicę Moraw i jest głównym miastem regionu etnograficznego Haná.

Ołomuniec jest jednym z najważniejszych w skali kraju ośrodków administracyjnych, przemysłowych, handlowo-usługowych, akademickich (m.in. Uniwersytet Palackiego) i kulturalnych. Stanowi także ważny węzeł drogowy (drogi ekspresowe w kierunku Brna, Ostrawy/Bielska-Białej i Hradca Králové/Wrocławia) i kolejowy (II korytarz kolejowy z Polski do Austrii i III korytarz kolejowy ze Słowacji przez Ostrawę, Pragę i Pilzno do Niemiec).

Według danych z 2018 r. powierzchnia miasta wynosi 103,36 km²^[3]. Na początku 2024 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 102 tys., Ołomuniec zajmował szóste miejsce pod względem liczby ludności w Czechach^[1].

Historia

Ołomuniec powstał jako ważny punkt na skrzyżowaniu szlaków handlowych: rzecznego łączącego Odrę poprzez Morawę z Dunajem (odnoga szlaku od Waregów do Greków) oraz transkontynentalnego wiodącego od Pragi poprzez Bramę Morawską, Kraków i Przemyśl do Kijowa (szlak radanitów)^[4]. Około 981-990 roku Bramę Morawską i Ołomuniec opanował polski książę Mieszko I^[5]. Najprawdopodobniej o Ołomuńcu pod nazwą Alemure wspomina przypisywany Mieszkowi I dokument Dagome iudex datowany na rok 991^[6] (węgierska nazwa miasta to Alamóc). Do roku 1003 Bolesław Chrobry włączył całe Morawy w obszar państwa polskiego i pozostały one polskie do roku 1031, gdy za panowania Mieszka II przeszły pod władzę czeską (według niektórych źródeł stało się to wcześniej, około 1021 roku)^[7]. Dowody archeologiczne wskazują, że region Haná z Ołomuńcem znajdował się za Bolesława Chrobrego pod bezpośrednim panowaniem polskim, stanowiąc bazę wypadową do reszty Moraw^[8]. Z tego okresu, z roku 1017, pochodzi pierwsza potwierdzona wzmianka o Ołomuńcu. Pół wieku później, w roku 1063, dzięki staraniom przyszłego króla Czech Wratysława II miasto zostało siedzibą biskupstwa^[9]. W 1187 r. Ołomuniec (od 1253 r. mający status miasta królewskiego) został stolicą Moraw.

W roku 1306 Wacław III, król Czech i Węgier oraz tytularny król Polski, syn króla Czech i Polski Wacława II, zatrzymał się w Ołomuńcu w drodze do Polski, gdzie wybierał się, by rozprawić się z opozycją min. Władysława Łokietka oraz koronować się na króla. Przebywając w gościnie u komornika morawskiego Albrechta ze Sternberga w pobliżu ołomunieckiej katedry, został tam jednak zasztyletowany przez najemnego niemieckiego żołnierza Konrada z Botenštejnu. Jego zabójstwo zakończyło panowanie dynastii Przemyślidów.

Przez kolejne setki lat Ołomuniec był drugim, po Pradze, największym ośrodkiem miejskim na obszarze dzisiejszych Czech. W 1573 r. powstał tu uniwersytet (drugi w Czechach pod względem starszeństwa). Kres tego „złotego wieku” przyniosła wojna trzydziestoletnia – w 1642 r. wojska szwedzkie zajęły i zniszczyły zamienione w twierdzę miasto, które wkrótce utraciło tytuł morawskiej stolicy na rzecz Brna. W XIX wieku dzięki industrializacji i szlakom komunikacyjnym (przede wszystkim linii kolejowej z Pragi na Śląsk) Ołomuniec znowu stał się wielkim ośrodkiem miejskim, nigdy jednak już nie zdołał konkurować z Brnem.

Daty z dziejów miasta

połowa X wieku – powstaje Ołomuniec jako przystanek na transkontynentalnym szlaku z hiszpańskiej Andaluzji do Kijowa
ok. 981-990 – Mieszko I opanowuje Bramę Morawską i Ołomuniec.
991 – Ołomuniec pojawia się w dokumencie Dagome iudex jako Alemure.
przed 1003 – Bolesław I Chrobry przyłącza całe Morawy do państwa polskiego.
1017 – pierwsza potwierdzona wzmianka o Ołomuńcu.
1031 – utrata Moraw przez Polskę za panowania Mieszka II i przyłączenie do Czech.
1063 – powstanie biskupstwa w Ołomuńcu.
1070 (około) – początek budowy nowego, murowanego zamku ołomunieckiego.
1187 – miasto zostało stolicą Moraw.
1201 – śmierć księcia Brzetysława, wraz z którym wymarła ołomuniecka gałąź Przemyślidów; od tej pory Morawami zarządzał margrabia.
1239–1248 – lokacja królewskiego miasta w rejonie dzisiejszego Dolnego i Górnego Rynku (Dolní i Horní náměstí).
1306 – w pobliżu katedry został zamordowany król Czech i Polski Wacław III, ostatni przedstawiciel dynastii Przemyślidów.
1422 – król Zygmunt Luksemburski zezwolił miastu na bicie własnej monety – to najstarszy tego typu przywilej na Morawach.
1454 – wypędzenie Żydów ze wszystkich królewskich miast Moraw, w tym z Ołomuńca.
1468 – Ołomuniec zdobyty przez węgierskie wojska Macieja Korwina.
1469 – koronacja Macieja Korwina na króla Czech.
1479 – zawarcie układu pomiędzy Władysławem II Jagiellończykiem a Maciejem Korwinem.
1566 – przybycie do Ołomuńca jezuitów z misją rekatolizacji miasta.
1573 – założenie przez jezuitów akademii, która później przekształciła się w uniwersytet (jednym z wykładowców był polski duchowny, kanonik ołomuniecki Jan Iwicki z Iwiczny, zwolennik kontrreformacji).
1642 – zniszczony przez Szwedów, Ołomuniec utracił tytuł morawskiej stolicy na rzecz Brna.
1645–1650 – okupacja miasta przez wojska szwedzkie pod dowództwem Lennarta Torstenssona.
1655 – miasto zostało przekształcone w twierdzę, co spowodowało zahamowanie jego rozwoju gospodarczego^[10].
1683 - z końcem sierpnia przez miasto przemaszerowały wojska Jana III Sobieskiego ciągnące pod Wiedeń; w liście do królowej Marysieńki król pisał: Miasto większe niżeli Opawa, ale lud nie tak polityczny: wszystko arcy drogo, a y przedawać nie chcieli; wspominał również tutejszy orloj, na którym ...osobki przed wybijaniem kręciły się dokoła comme des marionettes^[11].
1741 – 27 grudnia wojska pruskie zajęły miasto (wojny śląskie).

1777 – ustanowienie arcybiskupstwa, któremu podporządkowano nową diecezję w Brnie.
1848 – 2 grudnia w pałacu biskupim proklamowano osiemnastoletniego Franciszka Józefa I cesarzem Austrii.
1864 – w Ołomuńcu Austriacy więzili polskich powstańców styczniowych (m.in. dowódcę powstańczego oddziału, Tadeusza Romanowicza).
1899 – dnia 1 kwietnia na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny.
1905 – austriacki lekarz okulista Eduard Zirm przeprowadził w miejscowym szpitalu pierwszą w świecie udaną operację przeszczepienia rogówki.

Zabytki

Rozległe ołomunieckie Stare Miasto jest drugim, po centrum Pragi, największym zespołem zabytkowym w Czechach. Zabudowa w jego obrębie reprezentuje głównie styl renesansowy i barokowy. Stojąca na Górnym Rynku kolumna Trójcy Przenajświętszej jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Równie cenne jest XIX-wieczne śródmieście tworzące wielkomiejski wizerunek miasta oraz dzielnice Klášterní Hradisko i Svatý Kopeček z barokowymi klasztorami. Liczba turystów rocznie odwiedzających miasto jest zbliżona do liczby jego ludności.

kolumna Trójcy Przenajświętszej z pozłacanymi posągami, wysoka na 35 metrów, wpisana w 2000 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO – symbol Ołomuńca;
ratusz gotycki z cennymi wnętrzami i socrealistycznym wariantem zegara astronomicznego – drugi z symboli Ołomuńca;
zamek (Olomoucký hrad) z dawnym pałacem biskupa, w którym mieści się Muzeum archidiecezjalne działające od 2006 r.;
katedra św. Wacława w Ołomuńcu ze 100 m wieżą;
kościół św. Maurycego;
kościół św. Michała;
Czerwony Kościół;
kościół Marii Panny Śnieżnej;
kapucyński kościół Zwiastowania Marii Panny;
klasztor dominikanek i kościół św. Katarzyny;
klasztor dominikanów i kościół Niepokalanego Poczęcia Marii Panny;
klasztor Hradisko;
bazylika Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (Svatý Kopeček);
kaplica św. Anny;
kaplica św. Jana Sarkandra;
Kapliczka Marii Panny Opiekunki;
kolumna Mariacka;
pałace miejskie, m.in. Pałac Edelmannów, Pałac Petraszów, Pałac Salmów;
dawne domy kupieckie i kamienice mieszczańskie, jak Dom Hauenschildów, Kamienica pod Złotym Jeleniem, Kamienica pod Czarnym Koniem, Apteka pod Salwatorem i in.;
pozostałości zabudowy obronnej dawnej twierdzy ołomunieckiej wraz z budynkami dawnej Zbrojowni Terezjańskiej, Koszar Hanackich, Koszar Kadeckich i in.;

Pałac arcybiskupi, budynek probostwa, kanonie, budynki dawnych konwiktów i in.;
zespół fontann;

secesyjna Willa Primavesi;

muzea i galerie.

Wystawne centrum w stylu barokowym powstało dopiero w czasach królowej Marii Teresy. Ołomuniec jest po Pradze najważniejszym i największym miejskim zabytkowym zespołem urbanistycznym w Czechach.

Ołomuniec dał nazwę serkom ołomunieckim – dojrzewającym w specjalnych warunkach oraz posiadającym oryginalny kształt walca, które są zwykle podawane do piwa.

Ołomuniec jest siedzibą założonego w 1576 r., na bazie szkoły jezuickiej, Uniwersytetu Palackiego (czes. Univerzita Palackého). W mieście tym znajduje się obecnie redakcja założonego w Rzymie w 1971 r. przez Jiříego Pelikana pisma „Listy”, którego współredaktorem był, piszący również po polsku, poeta, krytyk literacki i tłumacz Václav Burian.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, maszynowy, metalowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy, materiałów budowlanych oraz metalurgiczny^[12].

Podział administracyjny

Miasto Ołomuniec podzielone jest na 26 dzielnic:

Osoby związane z Ołomuńcem

W Ołomuńcu dr Eduard Zirm dokonał pierwszego przeszczepu rogówki oka (1906 r.).

W Ołomuńcu żył i tworzył Julius Pelikán (1887 – 1969), czeski rzeźbiarz i medalier, tu też znajduje się najwięcej jego prac.

Tutaj urodził się Stanisław Rogalski – polski inżynier i konstruktor lotniczy.

W Ołomuńcu urodziła się Olga Taussky-Todd (1906 – 1995) – matematyczka specjalizująca się w algebraicznej teorii liczb i teorii macierzy.

Tutaj także urodził się syn Juliusa, Jiří Pelikán (1923 – 1999) – czeski publicysta, działacz komunistyczny, od 1969 r. na emigracji we Włoszech.

Większość życia spędził w Ołomuńcu poeta i tłumacz Petr Mikeš (1948-2016).

W Ołomuńcu mieszkał poeta, tłumacz i propagator literatury polskiej, publicysta i dziennikarz Václav Burian (1959-2014).

Galeria

Ołomuniec zimą
Ołomuniec – Horní Náměstí, widok z wieży kościelnej
Ratusz z zegarem astronomicznym
Ołomuniec – Zajezdnia tramwajowa
Katedra pw. św. Wacława

Miasta partnerskie

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Český statistický úřad, Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2024, Český statistický úřad, 17 maja 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang. • cz.).
↑ W standardowej czeszczyźnie nazwa miasta jest rodzaju żeńskiego (ta Olomouc), natomiast mieszkańcy regionu tradycyjnie stosują odmianę właściwą dla rodzaju męskiego (ten Olomouc).
↑ Český statistický úřad. 2018-04-30. [dostęp 2019-02-05]. (cz.).
↑ Przemysław Urbańczyk, Mieszko I tajemniczy, Toruń 2012, s. 382; Bolesław Chrobry - lew ryczacy, Toruń 2017, s. 240
↑ Przemysław Urbańczyk, Mieszko I tajemniczy, Toruń 2012, s. 382; Bolesław Chrobry - lew ryczacy, Toruń 2017, s. 240; Wojciech Kętrzyński, Granice Polski w X w., 1894, s. 20 i n.; Stanisław Zakrzewski, Śląsk i Morawy za Mieszka I, Kwartalnik Historyczny nr 31, Lwów 1917, s. 6 i n.; Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1921, s. 26
↑ Jerzy Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, Poznań 2016, s. 197; Marzena Matla-Kozłowska, Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo: (od X do połowy XI wieku), Poznań 2008, s. 303-304
↑ Jerzy Strzelczyk, Bolesław Chrobry, Poznań 2003, s. 109 i n.; Gerard Labuda Mieszko II, Kraków 1992, s. 71 i n.; Stanisław Zakrzewski Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925, s. 311 i n.
↑ Čeněk Staňa, Ekspansja Polski na Morawy za panowania Bolesława Chrobrego i problematyka archeologiczna tego okresu, Studia Lednickie 2, 53-75, Poznań-Lednica, 1991, s. 53-75
↑ Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie - Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 244. ISBN 978-83-7425-697-1.
↑ Marek Pernal, Tomasz Darmochwał, Marek Rumiński: Przewodniki Wiedzy i Życia - Czechy i Słowacja. Warszawa: Hachette Livre Polska sp. z o.o., 2006, s. 216–217. ISBN 978-83-7184-409-6.
↑ List z 27 sierpnia 1683 r. pisany z Prostkowa
↑ Ołomuniec, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-03] .