m.in. historię, politykę, armię. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Królestwo Włoch (wł.Regno d’Italia[3][4]), także: Królestwo Włoskie[5] – historyczne państwo położone na Półwyspie Apenińskim oraz na wyspach: Sardynii i Sycylii, a w późniejszych czasach także na terenach obecnie należących do Słowenii i Chorwacji. Posiadało także kolonie w Afryce i okupowało Albanię.
Mapa pokazująca podział administracyjny Włoch w 1871 rokuMapa pokazująca podział administracyjny Włoch w 1943 roku
Królestwo Włoch podobnie jak późniejsza Republika Włoska składało się z regionów podzielonych na prowincje. W momencie proklamacji państwa 17 marca 1861 roku w jego skład wchodziło 58 prowincji administracyjnych (wł.amministrazioni provinciali). W 1866 roku w granice państwa włączono zarządzany dotychczas przez Habsburgów obszar w większości pokrywający się w swych granicach z terytoriami dzisiejszych regionów Wenecja Euganejska i Friuli-Wenecja Julijska, na terenie którego znajdowało się osiem prowincji: Belluno, Padova, Rovigo, Treviso, Venezia, Verona, Vicenza i Udine. W 1868 roku do terytorium Włoch przyłączono prowincję Mantua(inne języki) (dzisiaj Prowincja Mantua w Lombardii), zaś dwa lata później powiększono je o obszar Państwa Kościelnego (terytorialnie w większości pokrywający się z dzisiejszym regionem Lacjum), na miejscu którego utworzono prowincję Roma[6]. Tym sposobem Królestwo Włoch zyskało liczbę 68 prowincji, która przez kilka następnych dekad nie uległa zmianie[6].
Po przeprowadzonym w 1941 roku, związanym z II wojną światowąataku na Jugosławię wojsk włoskich, niemieckich i węgierskich utworzono Gubernatorstwo Dalmacji (co spowodowało ostateczne powiększenie prowincji Zara(inne języki) i odłączenie jej od regionu Wenecja Julijska oraz przyłączenie jej do nowo utworzonego regionu (o którym jest mowa)), w skład którego oprócz dotychczas istniejącej prowincji Zara weszły także nowo powstałe prowincje Spalato(inne języki) i Cattaro(inne języki), ponadto na obszarze okupowanej przez wojska włoskie środkowej części dzisiejszej Słowenii powstała prowincja Lubiana(inne języki). Dodatkowo prowincja Fiume ostatecznie się powiększyła i zmieniła swoją nazwę na prowincję Carnaro. Dzięki temu Królestwo Włoch doczekało się łącznej i ostatecznej liczby 95 prowincji[6].
Tabelka przedstawiająca były podział administracyjny Włoch
Dolina Aosty była częścią regionu Piemont, zanim wydzieliła się z jego obszarów jako region autonomiczny.
Emilia-Romania nazywała się kiedyś po prostu Emilia (wł.Emilia). To spowodowało, że inni myśleli, że ten region „odziedziczył” swoją nazwę po regionie historycznym Emilia.
Gubernatorstwo Dalmacji było dawnym regionem Włoch (na obszarze dzisiejszych państw: Chorwacji, Czarnogóry i Albanii). Obejmowało ono także „młodszą” wersję prowincji Zara(inne języki) (która wcześniej obejmowała dzisiejsze miasto Zadar w Chorwacji i kilka mniejszych wysepek chorwackich (w tym najważniejszą: Lastovo) oraz miała łączną powierzchnię 104 km² (dodatkowo należała wcześniej do regionu Wenecja Julijska)), która podczas II wojny światowej ostatecznie się powiększyła i odłączyła się od regionu Wenecja Julijska, a potem przyłączyła się do nowo utworzonego regionu administracyjnego o nazwie: Gubernatorstwo Dalmacji. Lecz po II wojnie światowej została wcielona w skład Jugosławii oraz Albanii (która w ogóle nie była częścią Jugosławii). W ten sposób Gubernatorstwo Dalmacji przestało istnieć aż do dzisiaj.
Molise za czasów Królestwa Włoch nie istniało jako region administracyjny tego państwa, więc ono cały czas było częścią innego regionu administracyjnego o nazwie Abruzja.
Po utworzeniu Królestwa Włoch na całym jego obszarze obowiązywał Statut albertyński – ustawa zasadnicza dawnego Królestwa Sardynii, uchwalona 4 marca 1848 roku[8][9]. Akt ten został uznany za pierwszą w historii włoską konstytucję na mocy Ustawy Legge n.4671 (Legge n. 1) z 17 marca 1861 roku, dotyczącej proklamacji powstania państwa i odegrał istotną rolę w kształtowaniu systemu konstytucyjnego Włoch[10]. Rządy w państwie były sprawowane w ramach dziedzicznejmonarchii konstytucyjnej z parlamentem, w którym przeważały siły liberalne[9][11]. Pełniący funkcję głowy państwa król miał znaczne uprawnienia konstytucyjne[12]. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych, ponadto bezpośrednio w jego kompetencji leżała polityka zagraniczna[13][12]. Władca mógł jednak dać dużo swobody premierowi w wybranych dziedzinach funkcjonowania państwa (np. król Wiktor Emanuel III względem swoich premierów uczynił tak w kwestii polityki wewnętrznej)[12]. Zapisy Statutu albertyńskiego przewidywały podstawowe prawa i wolności obywatelskie, jednak czynnego prawa wyborczego pozbawione były klasy nieposiadające majątku i niewykształcone. W 1913 roku przyjęto powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn[8]. Włoska ustawa zasadnicza charakteryzowała się elastycznością, która z upływem czasu doprowadziła do odejścia od formuły monarchii konstytucyjnej w stronę monarchii parlamentarnej, z coraz wyraźniej ograniczaną rolą króla[10].
Podczas trwających w latach 1922–1943 rządów faszystowskich Królestwo Włoch było de facto jednopartyjnądyktaturą, a stojący na jej czele Benito Mussolini, mimo iż formalnie pełnił stanowisko premiera, to w rzeczywistości sprawował niepodzielną, autorytarną władzę (od 1925 roku jako tzw. Duce), co było możliwe głównie dzięki postawie króla Wiktora Emanuela III, który nie zamierzał w żaden sposób ingerować w jego rządy[14][15][12]. W okresie dyktatury faszystowskiej również obowiązywał Statut albertyński, jednak wprowadzono w nim istotne zmiany, mające na celu sprowadzenie ustroju monarchistyczno-parlamentarnego jedynie do roli tła dla polityki prowadzonej przez faszystów. Przykładem takich zmian jest uchwalona w listopadzie 1923 roku ustawa, zgodnie z którą partia odnosząca zwycięstwo w wyborach, mając co najmniej 25% poparcia, uzyskiwała dwie trzecie miejsc w Izbie Deputowanych[10]. Jedynie pozostała trzecia część przypadała proporcjonalnie pozostałym partiom. Ustawa ta pozwoliła zdobyć Narodowej Partii Faszystowskiej pełnię władzy przy jednoczesnym zmarginalizowaniu znaczenia pozostałych partii[10].
Siły zbrojne
Siły zbrojne Królestwa Włoch składały się z następujących rodzajów:
Ochotniczej Milicji Bezpieczeństwa Narodowego (wł. Milizia Volontaria per la Sicurezza Nazionale), utworzonej 1 lutego 1923 roku (integralną i zarazem autonomiczną częścią sił zbrojnych była od 1924 roku)[19][20]
Podział ziem włoskich, sprzeczny z rozbudzonymi aspiracjami narodowymi, przyczynił się do rozwoju ruchu niepodległościowego (wł. Risorgimento), w którym hasła republikańskie i demokratyczne przeplatały się z ideą monarchii włoskiej[5]. Społeczeństwo Półwyspu Apenińskiego zaczęło domagać się zmian, które miały dotyczyć uzyskania praw politycznych, pozbycia się dominacji Austrii i zjednoczenia Włoch[24]. W XIX wieku w państwach włoskich istniało kilka koncepcji zjednoczenia. Jedną z nich był radykalny ruch Młode Włochy, założony przez Giuseppe Mazziniego w 1831 roku[25]. Program Mazziniego zakładał utworzenie demokratycznej republiki po zjednoczeniu ziem włoskich, jednakże będące realizacją poglądów ruchu Młode Włochy spiski i powstania ludowe zakończyły się niepowodzeniem[5][25]. W obrębie ruchu niepodległościowego istniały także liberalne ugrupowania, które opowiadały się za utworzeniem pokojowymi metodami federacji państw włoskich, wiążąc nadzieje na niepodległość Włoch ze zreformowanym papiestwem lub Królestwem Sardynii[5][25]. Radykalni liberałowie optowali za utworzeniem republiki federacyjnej na wzór Szwajcarii[5].
Pod presją rewolucyjnych nastrojów, zapoczątkowujących włoską odsłonę Wiosny Ludów (powstania w Palermo i w Neapolu w styczniu 1848 roku), w lutym i marcu 1848 roku władcy Królestwa Obojga Sycylii, Toskanii, Królestwa Sardynii i Państwa Kościelnego ogłosili konstytucje. Wkrótce liberałowie przejęli władzę w Parmie i Modenie (skąd wypędzono książąt) oraz w Wenecji (opuszczonej przez Austriaków i 22 marca ogłoszonej republiką). Wraz ze zwycięstwem powstania w Mediolanie (18–23 marca 1848) i wycofaniem się do północnowłoskich twierdz wojsk austriackich w rękach radykałów znalazły się prawie całe północne Włochy. Próbę ich zjednoczenia podjął król Sardynii, Karol Albert, który 25 marca wkroczył do Pawii i Mediolanu. Początkowo cieszył się poparciem Toskanii, Królestwa Obojga Sycylii i Państwa Kościelnego, które utworzyły antyaustriacką koalicję, tzw. ligę władców. Ekspansja Piemontu i rozszerzanie się nastrojów rewolucyjnych doprowadziły do rozpadu koalicji, zaś wojna Piemontu z Austrią (1848–1849) oraz klęski sardyńskie pod Custozą (lipiec 1848) i pod Novarą (marzec 1849) przekreśliły szansę na zjednoczenie Włoch. Karol Albert ostatecznie abdykował na rzecz syna, Wiktora Emanuela[5].
Rewolucyjne wrzenie okresu Wiosny Ludów szybko przekształciło się w walkę między demokratami a konserwatywnymi władcami. W lutym 1849 roku proklamowano Republikę Rzymską, a papież Pius IX schronił się w Gaecie. W tłumieniu rewolucji we Włoszech w 1849 roku, obok wojsk austriackich oraz piemonckich (m.in. represje wobec Genui), uczestniczyły również oddziały francuskie, hiszpańskie i neapolitańskie (obalenie Republiki Rzymskiej). Po upadku Wiosny Ludów Włochy zostały ponownie podzielone i poddane władzy absolutnej, a jej uczestnicy ukarani. Jedynie Królestwo Sardynii zachowało konstytucję, rządy parlamentarne i trójkolorową flagę, a po spłaceniu kontrybucji wojska austriackie opuściły Piemont[5].
Utworzenie państwa włoskiego i zakończenie procesu zjednoczenia
Wiktor Emanuel II – ostatni król Sardynii i pierwszy król zjednoczonych WłochCamillo Cavour – ostatni premier Sardynii i pierwszy premier zjednoczonych WłochGiuseppe Garibaldi – przywódca zakończonego powodzeniem zbrojnego wystąpienia na południu Włoch, które w znacznym stopniu przyczyniło się do zjednoczenia Włoch
W drugiej połowie XIX wieku pojawiła się korzystna sytuacja dla zjednoczenia ziem włoskich, kiedy to we Francji władzę objął przychylny Włochom Napoleon III Bonaparte[25]. Od 1849 roku rzecznikiem i centrum ruchu zjednoczeniowego było Królestwo Sardynii[5]. Władca tego państwa, Wiktor Emanuel II, mianował na stanowisko szefa rządu Camilla Cavoura, który stanął na czele ruchu zjednoczenia Włoch pod przewodnictwem Sardynii[25][5]. Cavour uzyskał poparcie wszystkich frakcji ruchu niepodległościowego (z wyjątkiem stronnictwa Mazziniego), które w 1857 roku utworzyły Narodowe Stowarzyszenie Włoskie[5]. W celu uzgodnienia planu zjednoczenia Włoch, w 1858 roku Cavour potajemnie spotkał się z Napoleonem III w Plombières[4][25]. Jedyną przeszkodą w zjednoczeniu państwa była rządzona przez Habsburgów Austria, która jednak w tamtym okresie przeżywała poważny kryzys[25]. Przeciwko Austrii i jej dominacji na ziemiach włoskich sardyński premier otwarcie wystąpił w swej polityce zagranicznej[5]. Udziałem Królestwa Sardynii w wojnie krymskiej zapewnił sobie poparcie Wielkiej Brytanii i Francji (Napoleon III zdecydował się wesprzeć Włochów w walce z Austrią, pod warunkiem, że opór nie przyjmie form rewolucyjnych)[5][24].
Na początku 1860 roku Giuseppe Garibaldi zorganizował tzw. „wyprawę tysiąca” wymierzoną w rządzących Sycylią i Neapolem Burbonów[25][24][26][5]. Garibaldi wraz z grupą 1028 ochotników ubranych w czerwone koszule dotarł drogą morską z północy Włoch na Sycylię, gdzie wybuchło powstanie chłopskie[26]. Do maja 1860 roku „wyprawa tysiąca” opanowała całą wyspę, zyskując ogromne poparcie wśród miejscowej ludności i utworzyła na niej tymczasowy rząd narodowy z Garibaldim na czele[27][24][26]. Następnie Garibaldi i jego ochotnicy przepłynęli na Półwysep Apeniński i zdobyli całe południowe Włochy, w tym, niemal bez walki, Neapol – Garibaldi wkroczył do tego miasta 7 września 1860 roku[24][26]. Cieszący się wielką popularnością wśród ludu rewolucjonista liczył na odrodzenie Włoch jako republiki, postanowił jednak uznać zwierzchnictwo króla Wiktora Emanuela II i dobrowolnie zrezygnować z walki o władzę[25][26]. Rozgoryczony rozwiązaniem jego armii, uważanej przez niego za zarzewie rewolucji, wycofał się z życia publicznego i skrył się w swej samotni na wyspie Caprera[26]. Jednocześnie Camillo Cavour skierował wojska sardyńskie do Państwa Kościelnego, a następnie do Królestwa Neapolu. Plebiscyt na terenach neapolitańskich (październik–listopad 1860 roku) zadecydował o ich zjednoczeniu z Królestwem Sardynii[5]. 17 marca 1861 roku w Turynie zebrał się ogólnowłoski parlament, który proklamował powstanie Królestwa Włoch (wł. Regno d’Italia) z Wiktorem Emanuelem II jako jego królem[5][25][24][4]. Stolicą nowo utworzonego państwa był początkowo Turyn, zaś w 1865 roku została nią Florencja[5][27].
Granice zjednoczonego Królestwa Włoskiego nie obejmowały jeszcze wciąż należącej do Austrii Wenecji i Państwa Kościelnego z Rzymem, bronionego przez stacjonujące tam oddziały francuskie[26][4][5]. W 1862 roku Garibaldi pod hasłem „Rzym albo śmierć!” zmobilizował na Sycylii trzy tysiące ochotników i wraz z nimi ruszył w kierunku Rzymu. Drogę zagrodziły mu jednak wojska królewskie, w związku z czym skapitulował, by nie przelewać bratniej krwi[26]. Kiedy w 1870 roku wybuchła wojna francusko-pruska, schorowany Garibaldi zgłosił się do służby po stronie utworzonej kilka miesięcy później Republiki Francuskiej. Pełnił funkcję dowódcy walczącego w górach oddziału partyzanckiego, jednak nie odnosił z nim większych sukcesów w walce z wojskami pruskimi[26]. Zmarł 2 czerwca 1882 roku[26]. W 1866 roku, w wyniku wojny prusko-austriackiej do Królestwa Włoch przyłączona została Wenecja – był to element polityki Ottona von Bismarcka dążącego do osłabienia Habsburgów[5][24]. 20 września 1870 roku wojska włoskie zajęły Państwo Kościelne wraz z Rzymem[28][24][4][5]. Rok później Rzym został stolicą państwa włoskiego, co stanowiło zwieńczenie procesu zjednoczenia Włoch[5][25][24].
Sytuacja polityczno-gospodarcza Włoch na przełomie XIX i XX wieku
Niedługo po powstaniu Królestwo Włoch zostało uznane jako państwo przez mocarstwa europejskie i Stany Zjednoczone (USA oficjalnie uznały Włochy 11 kwietnia 1861 roku)[5][29]. Początkowo władzę we Włoszech sprawowali umiarkowani liberałowie, a od 1876 roku – lewicowi radykalni liberałowie z premierem Agostinem Depretisem, który umiejętnie neutralizował i pozyskiwał opozycję, przekupując ją urzędami, odznaczeniami i informacjami finansowymi. Wkrótce po utworzeniu państwa ujednolicono systemy administracji, prawa i oświaty, a ponadto ogłoszono wolność prasy[5]. Wprowadzono również powszechne podatki i zniesiono cła wewnętrzne, co jednak nie zniwelowało głębokich różnic między stosunkowo dobrze rozwiniętą gospodarczo i sprawnie administrowaną północną częścią kraju a zacofaną częścią południową[5]. Dzięki protekcjonistycznej polityce rządów liberalnej lewicy we Włoszech nastąpił dynamiczny rozwój przemysłu, który określano mianem „drugiej rewolucji przemysłowej” i który najbardziej odczuwalny był na północy – głównymi ośrodkami przemysłowymi stały się Mediolan i Turyn (w Turynie 11 lipca 1899 roku założono fabrykę samochodów FIAT)[5][30]. Natomiast na zdominowanym przez rolnictwo południu i Sycylii panowały bieda oraz niepokoje społeczne, które spowodowały masową emigrację zarobkową – szacuje się, że w latach 1870–1910 nawet 9 milionów Włochów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych i Ameryki Południowej[31].
Sprzeczności wewnętrzne w państwie potęgował konflikt jego władz z papiestwem[5]. Pius IX nie uznał włoskiej aneksji Państwa Kościelnego i odrzucił zaproponowaną przez Wiktora Emanuela II ustawę gwarancyjną, dającą mu szerokie przywileje[28][32][5]. Na znak protestu ogłosił się „więźniem Watykanu” (uwięzionym w Watykanie suwerenem Państwa Kościelnego) i nałożył ekskomunikę na wszystkich winnych zniszczenia Państwa Kościelnego, zabraniając jednocześnie katolikom uczestniczenia w życiu politycznym Włoch[32][24][28][5]. Wrogie nastawienie Piusa IX względem Włoch podzielali także jego trzej następcy: Leon XIII, Pius X i Benedykt XV, a spór między papiestwem a państwem dodatkowo zaostrzała antykościelna polityka rządu włoskiego[28][5].
W latach 80. XIX wieku we Włoszech rozwinął się ruch socjalistyczny[5]. W następnej dekadzie, w 1892 roku powstała Włoska Partia Socjalistyczna[33]. W 1893 roku miały miejsce pierwsze masowe wystąpienia robotników rolnych, zaś pięć lat później robotników przemysłowych – oba zostały krwawo stłumione przez wojsko[5]. Celem osłabienia socjalizmu, w 1905 roku papież Pius X zgodził się na bierne prawo wyborcze włoskich katolików, jednak realizowane mogło być ono zawsze w porozumieniu z miejscowymi biskupami[34]. W 1913 roku katolicy zawarli pakt wyborczy z liberałami przeciwko socjalistom[5]. Nie mogli tworzyć własnych partii politycznych – zezwolił im na to dopiero papież Benedykt XV w 1919 roku[34].
Pod koniec XIX wieku do Erytrei zaczęli przybywać Włosi, którzy otrzymali koncesje na eksploatację kopalni soli[35]. W 1885 roku włoskie wojska zajęły erytrejski port Massaua, a do końca 1889 roku okupowały już większość obszaru Erytrei[36][37]. Ostatecznie w 1890 roku król Humbert I i premier Francesco Crispi ogłosili mające 119 tysięcy km² terytorium Erytrei włoską kolonią[37][38].
W 1885 roku włoskie władze utworzyły placówki handlowe na wybrzeżu Oceanu Indyjskiego w oparciu o zapisy porozumienia zawartego z sułtanem Zanzibaru, tytularnym władcą tego obszaru. Trzy lata później miejscowy sułtan Hobio zaakceptował włoski protektorat, stając się jednocześnie lojalnym sojusznikiem Włoch[39].
W 1891 roku cały przybrzeżny obszar, rozciągający się od Raas Caseyr do rzeki Dżuba znajdował się pod panowaniem Królestwa Włoch. Przez kilka lat rząd włoski dzierżawił prawa handlowe i obowiązek utrzymania porządku na somalijskim wybrzeżu prywatnej kompanii, jednak ta okazała się być niezdolna do poradzenia sobie z narastającym lokalnym oporem, dowodzonym przez Mohammeda Abdullaha Hassana, somalijskiego przywódcę religijnego i bohatera narodowego. Z tego powodu Włochy przejęły bezpośrednią kontrolę nad Somali Włoskim w 1905 roku[39].
Podbój Trypolitanii, Cyrenajki i Dodekanezu w latach 1911–1912; utworzenie Włoskiej Afryki Północnej i Libii Włoskiej
Na początku XX wieku włoski rząd chciał zdobyć kolonię na północnoafrykańskim wybrzeżu, w której mogliby się osiedlić ubodzy farmerzy z zacofanego południa Włoch i przekształcić ją w dobrze prosperujące gospodarczo włoskie terytorium zamorskie. W 1911 roku, na mocy francusko-niemieckiego układu z Agadiru Francja przejęła kontrolę nad Marokiem, a łatwość, z jaką zyskała nowe terytorium w Afryce Północnej wywołała oburzenie włoskiej opinii publicznej. Skłoniło ono włoski rząd do podjęcia działań[31].
19 września 1911 roku włoska armia została oficjalnie zmobilizowana i rozpoczęła przygotowania do sformowania korpusu ekspedycyjnego, zaś 26 września 1911 roku włoski ambasador w Stambule dał rządowi Imperium Osmańskiego 24-godzinne ultimatum dotyczące scedowania terytorium Libii na rzecz Królestwa Włoch. Państwo tureckie było gotowe na zawarcie pozwalającego wyjść z twarzą kompromisu, jednak Rzym dążył do wojny[31]. Ostatecznie wojna została wypowiedziana przez Włochy Turcji 29 września 1911 roku i zakończyła się rok później opanowaniem przez państwo włoskie Trypolitanii i Cyrenajki, a także archipelagu Dodekanez[31][40][41][5]. 15 października 1912 roku na mocy traktatu pokojowego w Lozannie Turcja przekazała Włochom Trypolitanię i Cyrenajkę[42][41][40]. W tym samym roku Włochy w traktacie z Ouchy zobowiązały się także do wycofania się z Dodekanezu, jednak ostatecznie nie spełniły tego zobowiązania[43]. Niedługo później zarówno Trypolitania, jak i Cyrenajka stały się koloniami Włoch, współtworzącymi Włoską Afrykę Północną[40][44]. 1 stycznia 1934 roku Włochy dekretem królewskim utworzyły z tego terytorium nową kolonię – Libię Włoską[40][41]. Mając powierzchnię 1,7 miliona km² Libia stała się największą posiadłością kolonialną Włoch[41].
Podbój Etiopii w latach 1935–1936 i utworzenie Włoskiej Afryki Wschodniej
Włochy próbowały podporządkować sobie Etiopię (Abisynię) już pod koniec XIX wieku. W latach 1894–1896 państwo to stoczyło wojnę z Etiopią, którą pomimo przewagi technologicznej sromotnie przegrało. Włosko-etiopskie więzi polityczno-gospodarcze nie zostały jednak przerwane aż do wstąpienia na tron cesarza Hajle Syllasje I w 1930 roku, który starał się ograniczyć włoską dominację[45].
Po objęciu w 1922 roku funkcji premiera Benito Mussolini dążył do stworzenia imperium, które wzorem starożytnego Cesarstwa Rzymskiego władałoby obszarami wokół Morza Śródziemnego. Przejawiał on zazdrość względem wielkich imperiów kolonialnych Francji i Wielkiej Brytanii, a ponadto uważał, że Włochy mają prawo kolonizować inne kraje w taki sam sposób[46]. Jako przedmiot ekspansji kolonialnej Mussolini wybrał Abisynię, kraj będący jednym z niewielu afrykańskich terytoriów dotąd nieskolonizowanych przez Europejczyków, a przy tym bogaty w zasoby naturalne[46]. Chciał też pomścić upokorzenie z lat 1894–1896[45].
W latach 30. XX wieku Włosi zaczęli przygotowywać plan inwazji na Abisynię[46]. Mussolini zabezpieczył dyplomatycznie operację uzyskując od Francji gwarancję wolnej ręki w prowadzeniu polityki w Afryce Wschodniej[45]. 3 października 1935 roku wojska włoskie atakiem z zaskoczenia z terytorium Erytrei rozpoczęły II wojnę z Etiopią[45][47]. Wojna ta niemal całkowicie przebiegała pod dyktando Włochów dzięki ich ogromnej przewadze technologicznej – dysponowali ciężką artylerią, czołgami, pojazdami pancernymi i samolotami, podczas gdy wojska etiopskie były uzbrojone głównie w łuki, włócznie i XIX-wieczną broń palną[45][47][46]. W dodatku włoska armia pod dowództwem generała Pietra Badoglio zaczęła używać gazu musztardowego do ataków na ziemi i z powietrza przy użyciu bomb lotniczych, zarówno przeciwko celom militarnym, jak i cywilom. Stosowano ponadto miotacze ognia do podpalania dużych obszarów wiejskich[46].
Po rozpoczęciu włoskiej inwazji na Etiopię Liga Narodów zwlekała z reakcją, pozostawiając Etiopczyków samych sobie[46]. W końcu uznała ona Włochy za agresora i nałożyła na nie sankcje gospodarcze, które jednak były nieprzestrzegane przez wiele państw i w rezultacie spowodowały poczucie niesprawiedliwości wśród Włochów oraz wzrost popularności faszystów[45]. Włosi ostatecznie zajęli całą Abisynię i wygrali wojnę, ogłaszając króla Wiktora Emanuela III cesarzem etiopskim 9 maja 1936 roku[46][45]. Prawowity władca Etiopii, Hajle Syllasje I, udał się na emigrację do Wielkiej Brytanii[46]. 1 czerwca 1936 roku w wyniku połączenia Abisynii z Erytreą i Somali utworzono Włoską Afrykę Wschodnią[41].
Po udanym rozbiorze Czechosłowacji dokonanym przez Adolfa Hitlera, Benito Mussolini też pragnął łatwego zwycięstwa na drodze ekspansji terytorialnej. W związku z tym w pierwszych dniach kwietnia 1939 roku włoskie władze wysłały Albanii ultimatum, którego przyjęcie praktycznie odbierało temu krajowi niepodległość. Król Zogu I próbował grać na zwłokę, jednak bezskutecznie[48]. 7 kwietnia 1939 roku wojska włoskie wkroczyły do Albanii, a do 10 kwietnia zajęły praktycznie cały kraj, z wyjątkiem miejscowości Peshkopia i Kukës położonych w górach na północnym wschodzie – tam Włosi wkroczyli 14 kwietnia[44][48]. Już 12 kwietnia pospiesznie zwołano jednak albański parlament, który przegłosował zdetronizowanie Zogu I (w dniu inwazji wraz z żoną Geraldine, dwudniowym synem Leką I oraz dworskimi urzędnikami uciekł do Grecji) i zjednoczenie kraju z Włochami, a jego koronę ofiarował włoskiemu królowi Wiktorowi Emanuelowi III – monarcha przyjął ją 16 kwietnia[48][44]. Albania stała się tym samym włoskim protektoratem, w którym w niedługim czasie zlikwidowane zostały pozory autonomii, a najwyższą władzę objął w imieniu króla wiceregent Francesco Jacomoni[48].
Włochy były członkiem Trójprzymierza, lecz po wybuchu Wielkiej Wojny nie przyłączyły się do niej po stronie państw centralnych. Uznały, że ponieważ w wojnie przeciw Niemcom udział wzięła Wielka Brytania oraz że to Niemcy wypowiedziały wojnę Francji, to Włochy nie obowiązuje casus foederis. Rzeczywistym powodem były włoskie apetyty na niektóre prowincje austriackie – Trydent, Tyrol Południowy, Triest, Istrię i Dalmację. Austriacy w zamian za przystąpienie do wojny po ich stronie byli skłonni do niewielkich ustępstw granicznych, ale to Ententa w tajnych rokowaniach zaproponowała więcej.
23 maja Włosi rozpoczęli działania wojenne przeciwko Austriakom. Walki w górskich rejonach Tyrolu trwały praktycznie do końca wojny – Austriacy byli dobrze ufortyfikowani, a źle przygotowani i dowodzeni Włosi wykrwawiali się w próbach zdobycia nowych terenów. Niektóre ofensywy austriackie docierały aż do rejonów Wenecji i Treviso. Natomiast na Adriatyku flota włoska nie umiała sobie poradzić z marynarką wojenną Habsburgów.
Dopiero ogólna klęska państw centralnych i rozpad Austro-Węgier w 1918 roku sprawiły, że ostatnia włoska ofensywa zdołała wreszcie, choć nie bez trudu, pokonać cesarsko-królewskie oddziały i zająć część ziem, które miały przypaść państwu włoskiemu po wojnie. Okazało się jednak, że nadzieje terytorialne Włochów zostały spełnione tylko w części.
Włochy po I wojnie światowej
Terytorium Królestwa Włoch w okresie międzywojennym (1924–1941). Do kraju należały wówczas m.in. Istria i Zadar.
Włochy wyszły z wojny w złym stanie gospodarczym, z dużym zadłużeniem, narastającymi niepokojami społecznymi, zdezorganizowanym systemem finansowym. Mimo że należały do państw zwycięskich, ich nadzieje na nabytki terytorialne nie zostały w pełni zaspokojone. Wzrastało bezrobocie, zarówno w mieście, jak i na wsi. Narastało niezadowolenie ludności, a propaganda komunistyczna znajdowała wielu zwolenników. Wśród Włochów narastały przekonanie o krzywdzie i chęć radykalnych zmian.
1922–1943 – dyktatura Benita Mussoliniego
Szczególnie niezadowoloną grupę społeczną tworzyli weterani wojenni. To wśród nich najszybciej rozpowszechnił się faszyzm, łączący w sobie etatyzm, pogardę dla demokracji, terror i zasadę wodzostwa. Na czele faszystów stał Benito Mussolini, który uważał, że tylko silne rządy mogą wydobyć państwo z powojennego chaosu. W 1922 roku poprowadził on marsz swoich zwolenników na Rzym i przejął dyktatorską władzę w kraju, formalnie obejmując urząd premiera.
Na początku II wojny światowej Włochy pozostały neutralne (za zgodą Adolfa Hitlera), ale wypowiedziały wojnę Francji i Wielkiej Brytanii w dniu 10 czerwca 1940, kiedy klęska Francji była przesądzona. Benito Mussolini wierzył, że Wielka Brytania będzie błagać o pokój – chciał mieć powód do zajęcia miejsca przy stole obrad pokojowych, ale przeliczył się. Z wyjątkiem floty, włoska armia lądowa była głównym powodem rozczarowania Mussoliniego i Hitlera, więc niemiecka pomoc była koniecznie potrzebna w Grecji i Afryce Północnej.
Po tym jak niemiecka armia pokonała Polskę, Danię, Norwegię i Francję, Mussolini postanowił wykorzystać Albanię jako trampolinę do inwazji na Grecję. Włosi rozpoczęli atak 28 października 1940, a na spotkaniu dwóch faszystowskich dyktatorów we Florencji, Mussolini zaskoczył Hitlera oznajmieniem włoskiej inwazji. Mussolini liczył na szybkie zwycięstwo, ale grecka armia szybko zatrzymała Włochów i wkrótce wkroczyła do południowej Albanii.
Strach Albańczyków przed rządami Greków (brak współpracy z Grekami) umożliwił utworzenie stabilnego frontu w środkowej Albanii. W obawie, że Bałkany staną się piętą achillesową w ich dominacji w Europie, III Rzesza razem z Węgrami i Bułgarią zdecydowały się zaatakować Jugosławię i Grecję, a miesiąc później Państwa Osi przyłączyły Kosowo do zarządzanej przez Włochy Albanii. W taki ironiczny sposób albańscy nacjonaliści byli świadkami realizacji ich snów połączenia większości terenów zamieszkanych przez Albańczyków.
Po nieudanej niemieckiej inwazji na ZSRR i przyłączeniu się do wojny Stanów Zjednoczonych w grudniu 1941 sytuacja Państw Osi uległa pogorszeniu. W maju 1943 wojska angielsko-amerykańskie pokonały Włochów i Niemców w Afryce Północnej, a w lipcu wylądowały na Sycylii. Król Wiktor Emanuel III zareagował dymisjonując i aresztując Mussoliniego, a także ustanawiając głównodowodzącego armią, Pietra Badoglia szefem rządu.
Nowy rząd oficjalnie kontynuował wojnę z aliantami, ale rozpoczął z nimi tajne negocjacje. Hitler nie ufał nowemu premierowi i wprowadził na terytorium Włoch dużą jednostkę niemiecką pod pretekstem walk z inwazją Aliantów. 8 września 1943 rząd Badoglia ogłosił zawieszenie broni z aliantami, ale nie wypowiedział wojny Niemcom, pozostawiając armię bez rozkazów. Premier i rodzina królewska przemieścili się do regionów kontrolowanych przez Aliantów. W zaistniałym zamieszaniu większość armii włoskiej rozproszyła się, a Niemcy szybko zaczęli okupować prowincje północnych i środkowych Włoch (południe kontrolowali alianci). Niemcy uwolnili Mussoliniego, który uformował faszystowską Włoską Republikę Socjalną na terenach kontrolowanych przez Niemców.
Podczas gdy alianckie jednostki powoli spychały niemiecki opór na północ (Rzym został oswobodzony w czerwcu 1944 – patrz: Bitwa o Monte Cassino; Mediolan w kwietniu 1945), rząd wreszcie wypowiedział wojnę III Rzeszy. Partyzanci włoscy nękali siły niemieckie jeszcze zanim siły anglo-amerykańskie wypędziły je w kwietniu 1945.
Straty terytorialne i kolonialne w wyniku II wojny światowej
Wolne Terytorium Triestu – w 1945 na terytoriach włoskich obejmujących północno-zachodnie wybrzeże półwyspu Istria oraz miasto portowe Triest z niewielkim zapleczem i korytarzem łączącym je z Włochami utworzono Wolne Terytorium Triestu, które zostało podzielone na strefę A (administracja Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii, a od 1952 również Włoch) i strefę B (administracja Jugosławii). W 1954 Wolne Terytorium Triestu przestało istnieć i zostało podzielone między Jugosławię (Stefa B i skrawki strefy A) i Włochy (strefa A z Triestem).
Włoska Afryka Wschodnia – w 1941 roku, w ramach kampanii wschodnioafrykańskiej, sprzymierzone wojska składające się z setek żołnierzy z Ghany, Nigerii, Afryki Południowej i Indii opanowały obszary wchodzące w skład Włoskiej Afryki Wschodniej: Erytreę, Etiopię oraz Somali Włoskie. Mózgiem kampanii był przebywający na emigracji w Wielkiej Brytanii etiopski cesarz Hajle Syllasje I, który przeniósł się do Chartumu, aby ułatwić kontakt między siłami oporu w Abisynii i brytyjskimi żołnierzami poza nią[46]. Po wyzwoleniu Etiopii Hajle Syllasje I odzyskał władzę w kraju[46]. W 1952 roku dotychczas administrowaną przez Brytyjczyków Erytreę decyzją Zgromadzenia Ogólnego ONZ przyłączono do Etiopii (w 1993 roku oderwała się od niej i uzyskała niepodległość[50]), zaś Somali Włoskie zostało oddane pod administrację Włoch jako terytorium powiernicze ONZ w 1950 roku[51]. W 1960 roku razem z Somali Brytyjskim utworzyło Republikę Somalii[51][52].
Libia Włoska – została zajęta przez wojska alianckie w 1943 roku. Oficjalnie była kolonią włoską aż do 24 grudnia 1951 roku, gdy ogłosiła niepodległość od Włoch[51].
Albania – po kapitulacji Włoch we wrześniu 1943 roku kontrolę nad Albanią przejęły Niemcy, które uczyniły z niej quasi-niepodległe państwo z obsadzoną przez skłonnych do kolaboracji albańskich polityków Radą Regencyjną na czele. W wyniku klęsk na frontach II wojny światowej latem 1944 roku Niemcy zaczęły stopniowo wycofywać się z Bałkanów, a zwierzchnictwo nad Albanią definitywnie utraciły w listopadzie 1944 roku przegrywając z partyzantami z Armii Narodowo-Wyzwoleńczej pod dowództwem Envera Hoxhy bitwy o Tiranę i Szkodrę. 28 listopada 1944 roku Albania została ogłoszona Republiką Ludową, w której do 1991 roku niepodzielną władzę sprawowała Komunistyczna Partia Albanii (w 1948 roku przemianowana na Albańską Partię Pracy)[53].
Dodekanez – był okupowany przez Włochy do 1943 roku, a po ich kapitulacji został zdobyty przez Niemcy, pod kontrolą których pozostawał do 1945 roku, kiedy to trafił pod zarząd Wielkiej Brytanii. 7 marca 1947 roku został przekazany Grecji[43].
Wyspy Jońskie – były okupowane przez Włochy do 1943 roku, a po ich kapitulacji pozostawały pod kontrolą Niemiec do 1944 roku, kiedy to zostały wyzwolone przez aliantów[49].
2 czerwca 1946 odbyło się referendum konstytucyjne w sprawie ustroju politycznego państwa. Zwolennicy republiki wygrali niewielką przewagą głosów (54,3%) nad zwolennikami monarchii (45.7%). Humbert II, wraz z ojcem Wiktorem Emanuelem III (który abdykował miesiąc wcześniej), wyemigrowali do Egiptu. Obecnie pierwszy w linii sukcesji do tronu włoskiego jest Wiktor Emanuel (syn króla Humberta II).
Uwagi
↑Stan na 1936 rok; w roku utworzenia państwo miało powierzchnię 250 320 km²[1].
↑W roku utworzenia państwa liczba jego ludności wynosiła 21 777 334[1].
↑Stan na 1936 rok; w roku utworzenia państwa gęstość zaludnienia wynosiła 87 osób/km²[1].
Igor Belanov Informasi pribadiNama lengkap Igor Ivanovich BelanovTanggal lahir 25 September 1960 (umur 63)Tempat lahir Odessa, Ukraina SSR, Uni SovietTinggi 1,74 m (5 ft 8+1⁄2 in)Posisi bermain Gelandang penyerangKarier junior1973–1978 Chornomorets OdessaKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)1979–1980 SKA Odessa 68 (16)1981–1984 Chornomorets Odessa 116 (26)1985–1989 Dynamo Kyiv 121 (39)1989–1990 Borussia M'gladbach 24 (4)1991–1995 Eintracht Braunschweig 67 ...
Saint-RobertMunicipalité de Saint-Robert Municipio Calle en Saint-Robert. Saint-RobertUbicación de Saint-Robert en Quebec Coordenadas 45°58′00″N 73°00′00″O / 45.9667, -73Entidad Municipio • País Canadá • Provincia Quebec • Región Montérégie Este) • MRC Pierre-De SaurelAlcalde Gilles SalvasSubdivisiones Sin divisiónEventos históricos • Creación 17 de octubre de 1857[1]Superficie • Total 64....
Saint-Laurent-sur-Gorre Sent Laurenç de Gòra Entidad subnacional Escudo Saint-Laurent-sur-Gorre Sent Laurenç de Gòra Localización de Saint-Laurent-sur-Gorre Sent Laurenç de Gòra en Francia Coordenadas 45°46′12″N 0°57′29″E / 45.77, 0.95805555555556Entidad Comuna de Francia • País Francia • Región Lemosín • Departamento Alto Vienne • Distrito distrito de Rochechouart • Cantón cantón de Saint-Laurent-sur-Gorre • Manc...
American singer-songwriter Eric Uglum at Capitol Records Studio A in Los Angeles, CA Eric UglumBirth nameEric Alfred Benjamin LusskyBorn (1961-11-22) November 22, 1961 (age 62)Fort Campbell, Kentucky, United StatesOriginFort Campbell, Kentucky, and Huntington Beach, California, United StatesGenresBluegrass music, folk music, country musicOccupation(s)Musician, record producer, audio engineer, mastering engineer, mixing engineerInstrument(s)Guitar, mandolin, bassYears active1982–present...
Political party in Nepal Communist Party of Nepal (Marxist) नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)Founded1991Dissolved2005Split fromCPN (Marxist)Succeeded byCPN (United Marxist)IdeologyCommunismMarxism–LeninismPolitical positionFar-leftPolitics of NepalPolitical partiesElections Communism in Nepal LeadersKeshar Jung RayamajhiMan Mohan AdhikariPushpa Lal ShresthaSahana PradhanMohan Bikram SinghMadan BhandariCha...
ألساندرو كوستاكورتا (بالإيطالية: Alessandro Costacurta) معلومات شخصية الميلاد 24 أبريل 1966 (العمر 57 سنة)جيراغو كون أوراجو الطول 1.83 م (6 قدم 0 بوصة)[1][1] مركز اللعب مدافع الجنسية إيطاليا الزوجة مارتينا كولمباري (2004–) مسيرة الشباب سنوات فريق 1979–1986 إيه سي ميلا...
село, фортеця Скандегруз. სკანდე Основні дані 42°15′50″ пн. ш. 43°02′53″ сх. д.H G OWD:42°15'50"N, 43°2'53"EКраїна ГрузіяМхаре ІмеретіяМуніципалітет Терджольський WD:Терджольський муніципалітет Висота над р.м. 400 мНаселення 434 (2014) WD:434 осіб (2014)Часовий п...
Das Arrondissement Brielle (deutsch auch Distrikt Brielle; französisch Arrondissement de Brielle) war eine von 1811 bis 1813 zum Département des Bouches de la Meuse (deutsch Departement der Mündungen der Maas) und zum französischen Staat gehörende Verwaltungseinheit auf dem Gebiet der heutigen Niederlande. Geschichte Im Juli 1810 wurde das seit 1806 unter der Regierung von Napoleons Bruder Louis Bonaparte stehende Königreich Holland annektiert und dem Kaiserreich Frankreich zu...
Dieser Artikel behandelt die Schauspielerin. Zu dem nach ihr benannten Trimaran siehe Brigitte Bardot (Schiff), zum Lied siehe Brigitte Bardot (Lied). Brigitte Bardot, 1961 Brigitte Anne-Marie Bardot, kurz Brigitte Bardot [briˌʒit bɑrˈdo] (* 28. September 1934 in Paris), oft abgekürzt als BB, ist eine französische Filmschauspielerin und Sängerin sowie Model und Sexsymbol. Nach ihrer Filmkarriere in den 1950er und 1960er Jahren wurde sie auch bekannt als Tierschutzaktivistin und promine...
Universität Augsburg Motto Scientia et conscientia Gründung 1970 Trägerschaft staatlich Ort Augsburg Bundesland Bayern Bayern Land Deutschland Deutschland Präsidentin Sabine Doering-Manteuffel[1] Studierende 18.638[2] (Stand: Sommersemester 2023) Mitarbeiter 4.130[2] (Stichtag 10. Mai 2023) davon Professoren 297[2] (Stichtag 10. Mai 2023) Jahresetat 204,1 Mio. € (2022)[2]Drittmittel: 27,9 Mio. € Netzwerke DFH[3] Websi...
Este artículo o sección necesita referencias que aparezcan en una publicación acreditada.Puedes avisar al redactor principal pegando lo siguiente en su página de discusión: {{sust:Aviso referencias|Al rojo vivo (telenovela)}} ~~~~Este aviso fue puesto el 11 de junio de 2023. Al rojo vivo Serie de televisiónGénero TelenovelaCreado por María ZarattiniJosé RendónGuion por María Zarattini (adaptación)José Rendón (adaptación)Dirigido por Alfredo Saldaña (foro)Protagonistas Alma Mur...
2005 studio album by John ReubenThe Boy vs. The CynicStudio album by John ReubenReleasedJune 21, 2005GenreChristian hip hopLength42:58LabelGoteeProducerGrant HarrisonJohn Reuben chronology So in Hindsight the Professional Rapper Isn't There Yet (remix)(2004) The Boy vs. The Cynic(2005) Word of Mouth(2007) Professional ratingsReview scoresSourceRatingChristianity Today[1]Cross Rhythms8/10[2]Jesus Freak Hideout[3] The Boy Vs. the Cynic is the fourth album by John...
On distances between points on a circle In mathematics, the three-gap theorem, three-distance theorem, or Steinhaus conjecture states that if one places n points on a circle, at angles of θ, 2θ, 3θ, ... from the starting point, then there will be at most three distinct distances between pairs of points in adjacent positions around the circle. When there are three distances, the largest of the three always equals the sum of the other two.[1] Unless θ is a rational m...
Ironclad warship of the Italian Royal Navy For other ships with the same name, see Italian ship Palestro. Palestro at anchor in La Spezia in 1887 History Kingdom of Italy NamePalestro NamesakePalestro BuilderArsenale di La Spezia[1] Laid downAugust 1865 Launched30 September or 2 October 1871 Completed11 July 1875 Stricken1895 FateScrapped, 1902–04 General characteristics Class and typePrincipe Amedeo-class ironclad warship Displacement Normal: 5,761 long tons (5,853 t) Full...
Tang dynasty circuits Jiangnan CircuitChinese江南道 or 江南路TranscriptionsStandard MandarinHanyu PinyinJiāngnán Dào / Jiāngnán Lù Jiangnan Circuit or Jiangnan Province was one of the major circuits during the Tang dynasty, Five Dynasties period, and early Song dynasty. During the Tang dynasty it was known as Jiangnan Dao (江南道), and during the Song dynasty Jiangnan Lu (江南路), but both dao and lu can be translated as circuit. In 1020 it was divided into 2 circuits: Jiang...
هذه المقالة عن قصبة. لمعانٍ أخرى، طالع قصبة (توضيح). التهاب القصبات الحاد معلومات عامة الاختصاص طب الرئة من أنواع التهاب القصبات الإدارة أدوية دورناز ألفا، وموكسيفلوكساسين، وسيفاكلور، وسيفديتورين، وسلفاميثوكسازول، وسيفيكزيم، وسيفدينير، ...
Chinese fictional internet character Fictional character TuzkiCreated byMomo Wang Tuzki (Chinese: 兔斯基; Korean: 투즈키; Japanese: ツヅキ) is a popular illustrated bunny character, created by Momo Wang (animator),[1] when she was an undergraduate at the Communication University of China (CUC). Featured in a variety of emoticons, her character has become popular with QQ and MSN users. Nowadays Tuzki has extended his emoticon popularity to different major messaging app pla...
UN agency to combat poverty The International Fund for Agricultural Development (IFAD) is an international financial institution and a specialized agency of the United Nations dedicated to eradicating rural poverty in Vietnam and other developing countries. IFAD supports more than 200 ongoing programmes and projects around the world.[1] IFAD works for and with the poorest people in Vietnam, including ethnic minorities, small-scale farmers and households headed by women. Strategies to ...
Removal of asbestos from structures Weathered fibrous asbestos sheeting showing loose fibres In construction, asbestos abatement is a set of procedures designed to control the release of asbestos fibers from asbestos-containing materials.[1] Asbestos abatement is utilized during general construction in areas containing asbestos materials, particularly when those materials are being removed, encapsulated, or repaired. Abatement is needed in order to protect construction workers and mem...
Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!
.svg)
_crowned.svg)
.svg)
.jpg)
