Republikanizm

Scena przedstawiająca Alegorię dobrych rządów z cyklu fresków autorstwa Ambrogia Lorenzettiego.

Republikanizm (od łac. res publicarzecz publiczna) – nurt filozofii politycznej, zgodnie z którym ideałem życia politycznego jest republika, rozumiana jako wspólnota polityczna, której członkowie (obywatele) biorą udział w życiu publicznym.

Idee republikańskie kształtowały się w opozycji do takich form ustrojowych jak monarchia czy tyrania. Republikanie sprzeciwiali się w szczególności wszelkim formom władzy arbitralnej, oraz takiej, w której rządzeni nie mieli wpływu na rządy.

Do pojęcia republikanizmu odnosi się wiele partii politycznych (np. Republikanie w Stanach Zjednoczonych).

Idee republikańskie

Klasyczny republikanizm nie był spójną i rozbudowaną koncepcją filozoficzną. W swoich pismach republikanie wychwalali zalety ustroju republikańskiego i krytykowali inne formy ustrojowe (monarchię, tyranię, demokrację). Przekształcenie republikanizmu w ogólną filozofię polityki jest zasługą współczesnych republikanów. Wypracowali oni odrębną, republikańską koncepcję wolności, koncepcję obywatelstwa, i życia publicznego.

Współczesny republikanizm rozpada się na dwa podstawowe nurty: obywatelski humanizm (civic humanism) i neorepublikanizm. Według obywatelskich humanistów republikanizm jest doktryną perfekcjonistyczną. Uznaje, że dobre życie polega na cnotliwym uczestnictwie w życiu wspólnoty politycznej. Dla tych republikanów istotne znaczenie mają cnoty republikańskie (obywatelskie), dobre obyczaje i powszechne prawo. Podstawą republiki są obywatele cechujący się cnotami, związanymi z zaangażowaniem w życie publiczne, poszanowaniem i obroną prawa, gotowością do obrony republiki[1]. Obywatelstwo w doktrynie republikańskiej pojmowane jest nie tylko w sensie pasywnym (przynależność do pewnej wspólnoty politycznej), ale również aktywnej: uczestnictwa w życiu politycznym. Takie postawy obywatelskie należy kształcić i pielęgnować (edukacja obywatelska)[2].

Z kolei dla neorepublikanów zasadnicze znaczenie ma przede wszystkim zagwarantowanie wolności rozumianej jako niepodleganie arbitralnej władzy.

Historia

Starożytność

Marek Tuliusz Cycero był jednym z najzagorzalszych obrońców rzymskiej republiki.

Starożytny republikanizm bierze swój początek w starożytnej Grecji. Podstawową formą życia politycznego było polis: miasto wraz z niewielkim terytorium. Rządy w polis przyjmowały różnorodne formy. Obok jednowładztwa i oligarchii, wiele ustrojów (z których najbardziej znanym jest demokracja ateńska) dopuszczało udział w rządach obywateli. Uczestnictwo w życiu publicznym było obowiązkiem i warunkiem cnotliwego życia. Chociaż podboje macedońskie zniszczyły tę formę życia politycznego, to jako ideał pozostała ona żywa (m.in w filozofii Arystotelesa)[3].

Republikańskie ideały rozkwitły w republice rzymskiej. Z Rzymu pochodzi zarówno sama nazwa republika, jak i wiele tekstów broniących ideałów republikańskich przed zwolennikami jedynowładztwa. Piewcami republikanizmu byli Cyceron, Salustiusz, Tytus Liwiusz, Tacyt, Polibiusz czy Plutarch[1]. Ideały republikańskie były tak popularne, że po zdobyciu najwyższej władzy Oktawian August przyjął republikańskie nazewnictwo dla swojej godności (princeps). W całym okresie pryncypatu cesarze rzymscy zachowali te formalne pozory republiki. Wraz z rzymskimi podbojami terytorialnymi, dostosowano też ideę republiki do tego, by mogła ona funkcjonować w rozległym imperium. Podstawą było tutaj powszechne obywatelstwo, oraz podleganie prawu rzymskiemu.

Nowożytność

Chociaż w Księciu Machiavelli dawał rady jak skutecznie i bezwzględnie sprawować rządy autorytarne, to jego komentarze do Historii Rzymu Tytusa Liwiusza pozwalają twierdzić, że miał raczej poglądy republikańskie.

Po stuleciach przerwy idee republikańskie podjęte zostały w późnym średniowieczu. Marsyliusz z Padwy w Obrońcy pokoju rozwinął ideę suwerenności ludu, zgodnie z którą lud jest źródłem wszelkiej władzy politycznej. Rządy republikańskie powstały też w niektórych samorządnych miastach (Republice Weneckiej, Republice Pskowskiej).

Republikanizm zyskał na znaczeniu między renesansem i oświeceniem. Czołowymi teoretykami byli Niccolò Machiavelli (Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza), James Harrington (The Commonwealth of Oceana), Monteskiusz (O duchu praw), Jean-Jacques Rousseau (O umowie społecznej), czy Immanuel Kant[4]. W Anglii idee republikańskie związane były ściśle z opozycją wobec rządów Stuartów. Zwolennikiem republikanizmu był m.in. Edward Coke, a jego zagorzałym oponentem Thomas Hobbes[5]. Swoich republikańskich teoretyków miała również Rzeczpospolita Obojga Narodów, z których najznakomitszymi byli Andrzej Frycz Modrzewski i Jan Ostroróg.

Oświecenie przyniosło próby zastosowania idei republikańskich w praktyce, z których najbardziej znaczący był przypadek Stanów Zjednoczonych. Od czasów kolonialnych na terenie Ameryki Północnej funkcjonowały małe wspólnoty purytańskich kolonistów rządzące się na sposób republikański. Idee republikańskie były też bardzo popularne wśród amerykańskich ojców założycieli okresu rewolucji. Duży wpływ na to miał cykl artykułów Alexandra Hamiltona, Jamesa Madisona i Johna Jaya publikowanych pod tytułem Federalista[6].

Współczesność

Po I wojnie światowej w wielu krajach europejskich upadły monarchie i przyjęto republikańską formę rządów. W latach 60. niepodległymi republikami stało się zaś wiele dotychczasowych kolonii w Azji i Afryce.

Kolejne odrodzenie zainteresowania republikanizmem nastąpiło w drugiej połowie XX wieku. Początkowo przyjęło ono postać pogłębionych studiów z zakresu historii idei poświęconych interpretacji klasycznej myśli republikańskiej.

Dla takich historyków myśli jak Hannah Arendt, Gordon Wood czy J.G.A. Pocock republikanizm miał charakter perfekcjonistyczny i opierał się na określonej idei dobrego życia. Ideałem była tu grecka polis, w postaci opiewanej przez Arystotelesa. Nurt ten określa się dziś mianem obywatelskiego humanizmu (civic humanism). Rozwój badań historycznych, od lat siedemdziesiątych doprowadził jednak wielu badaczy do zakwestionowania tej koncepcji. Badacze tacy jak Quentin Skinner czy Philip Pettit wskazywali, że w centrum tradycji republikańskiej leżała raczej wolność rozumiana jako niezależność od władzy arbitralnej. Ten nurt określa się mianem obywatelskiego republikanizmu (civic republicanism) bądź neorepublikanizmu[7].

Republikanizm a liberalizm

Republikanizm jest starszy od liberalizmu, wywodzi bowiem swoje korzenie ze starożytności, gdy tymczasem liberalizm zaczął kształtować się w XVIII w. Starożytne i nowożytne koncepcje republikańskie nie miały charakteru liberalnego. Wielu klasycznych republikanów (np. Rousseau) głosiło idee antyindywidualistyczne. Współcześnie jednak republikanizm pozostaje w bliskim związku z liberalizmem, często go jednak krytykując[6].

Główną wartością, na której opiera się refleksja współczesnych republikanów, jest wolność. Republikanie nie zgadzają się z przyjętymi w liberalizmie negatywną koncepcją wolności, jak i z koncepcjami wolności pozytywnej. Wskazują oni, że wolność polega nie tylko na tym, że nasze działania nie są faktycznie ograniczane, ale przede wszystkim na tym, że nie podlegamy tyrańskiej władzy. Jak wskazują republikanie, jeśli łaskawy pan pozostawiałby niewolnikom szeroką wolność osobistą (wolność negatywną), to liberałowie nie mogliby mu nic zarzucić. Zdaniem republikanów samo istnienie niewolnictwa jest niedopuszczalne, wolność polega bowiem na niezależności od arbitralnej władzy[8]. Sprawowanie władzy powinno opierać się na normach i procedurach, a także uwzględniać udział samych rządzonych.

Republikanizm a demokracja

Współcześnie ustrój republikański jest często utożsamiany z demokracją. Już od starożytności zwolennicy republikanizmu są jednak często krytycznie nastawieni do demokracji. Republikanie wskazują, że demokracja może być także formą tyranii, jeśli jest traktowana jedynie jako rządy większości (tyrania większości). Większość może wtedy zadecydować o naruszeniu praw mniejszości. Republikanie wskazują więc, że demokratyczna władza musi funkcjonować w ramach prawnych. To rządy prawa, a nie rządy większości powinny być naczelną zasadą ustrojową.

Przypisy

  1. a b Griffiths 2010 ↓, s. 1191.
  2. Czym jest polski republikanizm? [online], Kongres Polska Wielki Projekt [dostęp 2019-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-07] (pol.).
  3. Quill 2001 ↓, s. 755.
  4. Quill 2001 ↓, s. 756.
  5. Griffiths 2010 ↓, s. 1193.
  6. a b Quill 2001 ↓, s. 757.
  7. Lovett 2014 ↓, 3.1.
  8. Lovett 2014 ↓, 2.

Bibliografia

  • Ryan Griffiths: Republicanism. W: Encyclopedia of Political Theory. Mark Bevir (ed.). Los Angeles - London - New Delhi - Singapore - Washington, DC: Sage, 2010, s. 1191-1195.
  • Frank Lovett, Republicanism, Edward N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 15 kwietnia 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21] (ang.).
  • Lawrence Quill: Republicanism. W: Encyclopedia of Democratic Thought. Paul Barry Clarke; Joe Foweraker (ed.). London - New York: Routledge, 2001, s. 754-760.

Read other articles:

Супранівський Володимир Якович Володимир СупранівськийНародився 16 травня 1891(1891-05-16) або 1891[1]Помер 1964[1]Львів, Українська РСР, СРСРДіяльність ливарник дзвонів, перекладачГалузь літературознавство[1]Знання мов українська[1] У Вікіпедії є статті про ін...

 

М'ялиця — термін, який має кілька значень. Ця сторінка значень містить посилання на статті про кожне з них.Якщо ви потрапили сюди за внутрішнім посиланням, будь ласка, поверніться та виправте його так, щоб воно вказувало безпосередньо на потрібну статтю.@ пошук посилань...

 

Este artigo carece de reciclagem de acordo com o livro de estilo. Sinta-se livre para editá-lo(a) para que este(a) possa atingir um nível de qualidade superior. (Setembro de 2016) Esta página cita fontes, mas que não cobrem todo o conteúdo. Ajude a inserir referências. Conteúdo não verificável pode ser removido.—Encontre fontes: ABW  • CAPES  • Google (N • L • A) (Setembro de 2016) O Viaduto de Santa Teresa, em Belo Hori...

Proyek Terowongan Selat Taiwan Proyek Terowongan Selat Taiwan adalah usulan pembangunan terowongan bawah laut yang menghubungkan Pingtan, Provinsi Fujian di Tiongkok Daratan ke Hsinchu di Taiwan, sebagai bagian dari Jalan tol Beijing–Taipei G3. Proyek ini digagas pertama kali sejak tahun 1996[1] dan menjadi subyek pembahasan sejumlah diskusi akademis dan studi kelayakan, termasuk oleh China Railway Engineering Corporation.[2] Proyek terowongan Pingtan ke Hsinchu ditentukan k...

 

إليكترا عند قبر أغاممنون بريشة فريدريك لايتن، لوحة تعود لحوالي عام 1869 عقدة اليكترا، هو مصطلح وضعه سيغموند فرويد ويشير إلى التعلق اللاوعي للفتاة بأبيها وغيرتها من أمها وكرهها لها، واستوحى فرويد هذا المصطلح من أسطوره إليكترا اليونانية وهو يقابل عقدة أوديب لدى الذكر.[1]&#...

 

Masjid Al-Amaniahمسجد الامانيةAgamaAfiliasi agamaIslam – SunniProvinsiSelangorLokasiLokasiSelayangNegara MalaysiaKoordinat3°14′21″N 101°40′18″E / 3.23917°N 101.67167°E / 3.23917; 101.67167Koordinat: 3°14′21″N 101°40′18″E / 3.23917°N 101.67167°E / 3.23917; 101.67167ArsitekturJenisMasjidGaya arsitekturMelayu dengan sedikit sentuhan arsitektur Timur TengahDidirikan1997SpesifikasiKubah1Menara1 Masjid Al-Ama...

توفي القائد الوطني الهندي سوبهاش شاندرا بوز جرّاء حرق من الدرجة الثالثة في 18 أغسطس 1945 بعد تحطم طائرته اليابانية زائدة الحمولة في تايوان التي كانت تحت الحكم الياباني.[1][2] على أي حال، رفض العديد من مؤيديه، وخاصة في البنغال، في ذلك الوقت، وما زالوا رافضين منذ ذلك الحي...

 

American college basketball season 1961–62 Wake Forest Demon Deacons men's basketballACC regular season championACC Tournament championNCAA Men's Division I Tournament, Final FourConferenceAtlantic Coast ConferenceRankingCoachesNo. 7Record22–9 (12–2 ACC)Head coachBones McKinney (5th season)Home arenaWinston-Salem Memorial ColiseumSeasons← 1960–611962–63 → 1961–62 ACC men's basketball standings vte Conf Overall Team W   L   PCT W  ...

 

Duque do Porto Duque do Porto Criação D. Pedro IV4 de Abril de 1833 Ordem Realeza Tipo real de cortesia 1.º Titular D. Maria da Glória Linhagem Bragança Duque do Porto é um título nobiliárquico de Portugal, criado em 4 de Abril de 1833 pelo Rei D. Pedro IV a favor da sua filha D. Maria da Glória. O título está ligado à família real portuguesa, sendo normalmente atribuído ao segundo filho do Chefe da Casa Real.[1] Duques do Porto D. Maria II, Rainha de Portugal (1819-1853) D. Lu...

Semi-legendary overthrow of the Roman monarchy and foundation of the republic Overthrow of the Roman monarchyA 16th-century painting by Sandro Botticelli, depicting the rape of Lucretia and the subsequent uprisingDatec. 505 BC (traditionally 509 BC)LocationRomeResult Revolutionary victory End of the Roman Kingdom Establishment of the Roman Republic The overthrow of the Roman monarchy was an event in ancient Rome that took place between the 6th and 5th centuries BC where a...

 

American swimmer Elizabeth PeltonPersonal informationFull nameElizabeth Anne PeltonNicknameLizNational team United StatesBorn (1993-11-26) November 26, 1993 (age 30)Fairfield, Connecticut, U.S.Height5 ft 10 in (178 cm)SportSportSwimmingStrokesBackstroke, medleyClubNorth Baltimore Aquatics ClubT2 Aquatics Swim ClubWilton Y WahoosCollege teamUniversity of California, Berkeley Medal record Women's swimming Representing the United States World Championships (LC)...

 

English actor (1917–2000) For other people named David Tomlinson, see David Tomlinson (disambiguation). David TomlinsonTomlinson as George Banks in Mary Poppins, 1964BornDavid Cecil MacAlister Tomlinson(1917-05-07)7 May 1917Henley-on-Thames, Oxfordshire, EnglandDied24 June 2000(2000-06-24) (aged 83)Westminster, London, EnglandOccupationActorYears active1940–1980Spouses Mary Lindsay Hiddingh ​ ​(m. 1943; died 1943)​ Audrey Freeman&#...

Web-based OS (Operating System) Not to be confused with iOS or Cisco IOS. This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: EyeOS – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (March 2013) (Learn how and...

 

Professor of philosophy at the Presidency College This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) The topic of this article may not meet Wikipedia's notability guideline for academics. Please help to demonstrate the notability of the topic by citing reliable secondary sources that are independent of the topic and provide significant coverage of it beyond a mere trivial mention. If notabil...

 

American judge (1951–2013) For other people named Karen Williams, see Karen Williams (disambiguation). Karen J. WilliamsWilliams in 2008Senior Judge of the United States Court of Appeals for the Fourth CircuitIn officeJuly 8, 2009 – November 2, 2013Chief Judge of the United States Court of Appeals for the Fourth CircuitIn officeJuly 1, 2007 – July 8, 2009Preceded byWilliam Walter WilkinsSucceeded byWilliam Byrd Traxler Jr.Judge of the United States Court of Appeals for...

Localización de Nanyue Nanyue (203 a. C.) Nanyue (en chino tradicional, 南越; pinyin, Nányuè; en cantonés: Nām4yūd6) fue un antiguo reino que abarcaba partes de las modernas provincias chinas de Guangdong, Guangxi y Yunnan y la mayor parte del norte del actual Vietnam. El reino fue establecido por el general han Zhao Tuo de la dinastía Qin, quien asimiló las costumbres del pueblo Yue y de China central en su territorio. Su capital se llamaba Panyu, lo que hoy en día e...

 

1995 British filmHauntedFilm posterDirected byLewis GilbertWritten byLewis GilbertBob KellettTimothy PragerBased onHauntedby James HerbertProduced byLewis GilbertAnthony AndrewsRalph KampStarringAidan QuinnKate BeckinsaleAnthony AndrewsJohn GielgudAnna MasseyCinematographyTony Pierce-RobertsEdited byJohn JympsonMusic byDebbie WisemanProductioncompanyAmerican ZoetropeDistributed byEntertainment Film Distributors[1]Release date1995Running time108 minutesCountryUnited KingdomLanguageEngl...

 

Soros on Soros: Staying Ahead of the Curve First edition coverAuthorGeorge SorosCountryUSALanguageEnglishSubjectFinancial theory, personal history, and political analysis of George SorosGenreNonfictionPublisherJohn Wiley and SonsPublication date1995Media typePrint (hardback) and (paperback)Pages326ISBN0471119776 Soros on Soros: Staying Ahead of the Curve is a non-fiction book by George Soros, released by John Wiley and Sons in 1995, that gives an insight into the financial theory, person...

Conseil de sécuritédes Nations uniesRésolution 301 Caractéristiques Date 20 octobre 1971 Séance no  1598 Code S/RES/301 (Document) Vote Pour : 13Abs. : 0Contre : 2 Sujet La situation en Namibie Résultat Adoptée Membres permanents Conseil de sécurité 1971 Chine États-Unis France Royaume-Uni URSS Membres non permanents Argentine Burundi Belgique Italie Japon Nicaragua Pologne Sierra Leone Somalie Syrie Résolution no 300 Résolution no 302modifier La...

 

この項目には性的な表現や記述が含まれます。免責事項もお読みください。 ももの かおり桃乃 かおりプロフィール別名 葵 みんと生年月日 1983年8月10日現年齢 40歳出身地 日本・東京都血液型 A型公称サイズ[いつ?]身長 / 体重 151 cm / ― kgスリーサイズ 88 - 63 - 90 cmブラサイズ F 単位系換算身長 / 体重 5′ 0″ / ― lbスリーサイズ 35 - 25 - 35 in活動ジャンル アダルトビデ...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!