Grodzisk Mazowiecki

Grodzisk Mazowiecki

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
1. Centrum Kultury, 2. Dworzec kolejowy, 3. Willa „Niespodzianka” i ratusz, 4. Kościół św. Anny, 5. Pomnik Józefa Chełmońskiego, 6. Stawy Walczewskiego
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grodziski
Gmina	Grodzisk Mazowiecki
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	1522–1870, 1916
Burmistrz	Tomasz Krupski
Powierzchnia	13,19[1] km²
Wysokość	105 m n.p.m.
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	34 718[1] 2632 os./km²
Strefa numeracyjna	22
Kod pocztowy	05-825
Tablice rejestracyjne	WGM
Położenie na mapie gminy Grodzisk Mazowiecki Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie Polski Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie powiatu grodziskiego Grodzisk Mazowiecki
52°06′23″N 20°37′54″E
TERC (TERYT)	1405044
SIMC	0920380
Hasło promocyjne: Adres z przyszłością
Urząd miejski ul. Kościuszki 32a 05-825 Grodzisk Mazowiecki
Strona internetowa

Grodzisk Mazowiecki^ⓘGrodzisk Mazowiecki (do 1928 Grodzisk^[2]) – miasto w Polsce położone na Równinie Łowicko-Błońskiej, w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Grodzisk Mazowiecki, nad Rokicianką.

Miasto posiada połączenia drogowe z Warszawą, Żyrardowem, Błoniem i Mszczonowem. Przez miasto przebiegają linia warszawsko-wiedeńska, Centralna Magistrala Kolejowa i Warszawska Kolej Dojazdowa.

W zachodniej części miasta przepływa rzeka Mrowna.

Grodzisk Mazowiecki leży w dawnej ziemi sochaczewskiej na historycznym Mazowszu^[3], w czasach I Rzeczypospolitej położony był w powiecie mszczonowskim województwa rawskiego^[4].

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 34 718 mieszkańców, będąc 16. najludniejszym miastem w województwie^[1].

Grodzisk Mazowiecki należy do Związku Miast Polskich^[5].

Demografia

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. miasto liczyło 34448 mieszkańców^[6].

• Piramida wieku mieszkańców Grodziska Mazowieckiego w 2014 roku^[7].

Geografia

Położenie

Grodzisk Mazowiecki znajduje się na Równinie Łowicko-Błońskiej, na zachodnim mazowszu. Miasto leży na trasie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, oraz jest końcową stacją Warszawskiej Kolei Dojazdowej. W pobliżu miasta przebiegają autostrada A2 oraz droga ekspresowa E67.

Odległości do ważniejszych miast w Polsce (mierzone w linii prostej oraz od granic administracyjnych miast)^[8]:

• Warszawa (20 km)
• Łódź (76 km)
• Kraków (230 km)
• Wrocław (263 km)
• Gdańsk (275 km)
• Poznań (244 km)
• Szczecin (420 km)
• Katowice (229 km)
• Bydgoszcz (200 km)
• Lublin (155 km)
• Rzeszów (242 km)
• Opole (240 km)
• Olsztyn (180 km)
• Zielona Góra (340 km)
• Białystok (202 km)
• Kielce (131 km)

Hydrografia

Mrowna w Grodzisku Mazowieckim

Cieki wodne:

• Mrowna
• Rokicianka
• Rokitnica (granica Grodziska Mazowieckiego i Milanówka)

W mieście znajdują się także zbiorniki wodne wokół których utworzono tereny rekreacyjne, takie jak Stawy Goliana oraz Stawy Walczewskiego, w południowej części miasta znajduje się też niewielkie Jezioro Kniaziówka^[9].

Tereny zielone

Park im. hr. Skarbków

Stawy Goliana

Stawy Walczewskiego

W Grodzisku Mazowieckim znajduje się wiele terenów zielonych, a ich liczba jest zwiększana^[10]. Do najważniejszych parków i terenów rekreacyjnych należą: Park im. hrabiów Skarbków, Stawy Goliana, Stawy Walczewskiego.

Części miasta i osiedla

Skwer przy ulicy Kopernika (Osiedle Mikołaja Kopernika)

• Jordanowice
• Łąki
• Osiedle Mikołaja Kopernika
• Osiedle Tadeusza Bairda
• Osiedle Fryderyka Chopina
• Osiedle XX-lecia
• Kaprys

Historia

Ulica Błońska (obecnie 11 Listopada) przed 1916 rokiem

Kościół św. Anny w 1913 roku

Ulica 11 Listopada w 1937 roku

• XI–XIII w. – w pobliżu istniał wczesnośredniowieczny gród w Chlebni (pierwotnie Chlewnia)
• XII w. – powstała wieś Grodzisk
• XIV w. – miejscowość należała do rodziny Grodziskich
• 1355 – Tomasz Grodziski (prawdopodobnie Tomasz Okuń z Grodziska), pierwszy znany właściciel osady, funduje drewniany kościół pod wezwaniem św. Tomasza Apostoła
• 22 lipca 1522 – król Zygmunt I Stary nadał Grodziskowi prawa miejskie na prośbę rodziny Okuniów
• 1540 – pożar zniszczył miasto
• druga połowa XVI w. – urodził się tu Grzegorz Knapski, autor słownika polsko-łacińskiego, miasto liczy ok. 300 mieszkańców, staje się lokalnym ośrodkiem handlu i przemiału zboża, w mieście istnieje cech młynarzy
• 1623 – właścicielami miasta stała się rodzina Mokronoskich herbu „Bogoria”, posiadająca pobliskie wsie Kady i Jordanowice
• 1655 – zniszczenie i wyludnienie miasta w czasie najazdu szwedzkiego
• 1687 – początek budowy murowanego kościoła ufundowanego przez Wojciecha Mokronoskiego
• 1708 – ponowne zniszczenie miasta, epidemia cholery
• 1795 – miasto w wyniku III rozbioru Polski wchodzi w skład Królestwa Prus (zabór pruski)
• 1807 – miasto wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego
• 1815 – miasto wchodzi w skład Królestwa Polskiego
• 1825 – miasto liczy 655 mieszkańców
• 14 czerwca 1845 – uzyskanie połączenia kolejowego ze stolicą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska)
• 1865 – miasto przeszło w ręce hr. Henryka Skarbka
• 1866 – miasto staje się siedzibą powiatu błońskiego^[11]
• 1870 – utrata praw miejskich
• 1880 – miasto liczy 1928 mieszkańców
• 1881 – parcelacja Jordanowic przez hr. Skarbka, uruchomienie pierwszej fabryki
• 1884 – powstał Zakład Wodoleczniczy (dr Michał Bojasiński), z którego korzystali m.in. Adolf Dygasiński, Miłosz Kotarbiński, Władysław Reymont
• 1910 – miasto liczy 3542 mieszkańców
• 8 września 1915 – ponowne uzyskanie praw miejskich
• 11 listopada 1918 – miasto w granicach Polski
• 1927 – otwarcie Elektrycznej Kolei Dojazdowej, łączącej miasto z Warszawą (obecnie WKD)
• 9 lipca 1928 – nazwa miasta poszerzona o przymiotnik Mazowiecki dla odróżnienia od miasta Grodzisk w Wielkopolsce
• 1931 – miasto liczy 15880 mieszkańców
• 1939–1945 – okupacja niemiecka, eksterminacja Żydów, pierwsza publiczna egzekucja 11 osób 20 września 1939 w Garbarni „Natalin”
• przełom 1940 i 1941 – utworzenie getta, w którym przebywało ok. 6 tys. Żydów z Grodziska, Brwinowa, Nadarzyna, Podkowy Leśnej i Milanówka^[12]
• 1942 – likwidacja getta grodziskiego i wywiezienie jego mieszkańców do getta warszawskiego^[12], miasto traci całą społeczność żydowską, mieszkającą tu od II poł. XVI w.
• 16 stycznia 1945 – samoloty radzieckie bombardują miasto powodując śmierć wielu mieszkańców i uciekinierów z Warszawy
• 17 stycznia 1945 – zakończenie okupacji niemieckiej, w czasie wojny miasto straciło ok. 5000 mieszkańców
• 1975 – w wyniku reformy administracji miasto przestało być siedzibą powiatu
• 1975–1998 – miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego
• 1991 – rozpoczyna działalność Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
• 1997 – oddanie do użytkowania Grodziskiej Hali Sportowej
• 1999 – Grodzisk Mazowiecki ponownie staje się siedzibą Starostwa Powiatowego
• 2000 – otwarcie Pływalni Miejskiej „Wodnik 2000”
• 2001 – oddanie do użytku Szpitala Zachodniego
• 2005 – obchody 650-lecia parafii św. Anny
• 2008 – otwarcie Centrum Kultury
• 2012 – zakończenie rewitalizacji parku im. hr. Skarbków i Stawów Goliana; w odnowionej willi „Radogoszcz” powstała galeria etnograficzna
• 2017 – rewitalizacja Stawów Walczewskiego
• 2018 – otwarcie Mediateki^[13]
• 2020 – rozpoczęcie budowy obwodnicy miasta

Nazwa miasta

Nazwa miasta na przestrzeni lat:

• Grodzyssko (1400 i 1490)^[14]
• Grodzyska, Grodziska (1423)^[14]
• Grodzislaw, Grodzisko (1427)^[14]
• Grodysko (1469)^[15]
• Grodzijsko (1494)^[16]
• Grodzysko (1501)^[17]
• Grodzyszcze (1502)^[18]
• Grodzisko (1579)^[19]
• Grodzisk (1792)
• Grodzisk Mazowiecki (1928, obecna)

Legendy

Obwołanie wsi Grodzisko miastem

Według tej legendy monarchowie drogą przez osadę Grodzisko przejeżdżali jadąc na polowania do puszczy jaktorowskiej. Pewien zmęczony król dostał na posilenie kubek wody z grodziskiego źródełka o nadzwyczajnym smaku. Zachwycony smakiem wody król nakazał nadać osadzie rangę miasta^[20].

Herb Bogoria

W uznaniu waleczności i męstwa rycerza Bogorii w wojnie z Tatarami król Bolesław Śmiały własnoręcznie wyciągnął z jego rannego ciała tatarskie strzały, które połamał i oddał mu. Tym samym nadał mu herb o nazwie Bogoria ze złamanymi strzałami.

Gospodarka

Największym zakładem pod względem zatrudnienia i obrotów jest Danfoss. Ustępuje mu firma Gedeon Richter wcześniej zwana Polfą, założona na początku XX w., specjalizująca się w produkcji salicylanów, leków przeciwzawałowych i materiałów chirurgicznych. Przemysł spożywczy reprezentują firmy Frito-Lay z grupy PepsiCo, piekarnia Hiestand, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska. Dogodne położenie miasta wykorzystuje firma logistyczna Raben Logistic. Inne większe firmy działające w Grodzisku to: Firmenich, Fabryka Tarcz Ściernych „Słoń” (obecnie nieistniejąca), Trouw Nutrition i Amerplast (obecnie „Suominen”), Grodziska Spółdzielnia MALWA (działa od roku 1949)^[21].

Handel

Park handlowy „Retalia”

Plan zagospodarowania przestrzennego zakazuje budowy obiektów handlowych o powierzchni przekraczającej 5000 m kw. 1 grudnia 2016 w Grodzisku przy ulicy Sienkiewicza 46/50 otwarto obiekt handlowy Galeria Grodova. W Grodzisku działają markety handlowe: 2 sklepy sieci Netto, 4 sklepy Biedronka, supermarket Lidl, Aldi, Carrefour, MediaExpert.

Transport

Autobusy PKS obsługujące trasy miejskie

Nowoczesny parking P+R w Grodzisku Mazowieckim

Transport drogowy

Niedaleko miasta istnieje autostrada A2. Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
• droga wojewódzka nr 579 kierunek Kazuń Polski droga krajowa nr 7 – Leszno – Błonie – Grodzisk Mazowiecki – Radziejowice
• 15 kwietnia 2013 – zamknięcie wiaduktu nad torami kolejowymi w Grodzisku Mazowieckim w ciągu drogi wojewódzkiej nr 579, ze względu na jego remont. Objazd dla pojazdów o masie do 10 t DMC przez Milanówek, przejazd kolejowy na ulicy Bałtyckiej w Grodzisku Mazowieckim oraz we wsi Kozerki, a dla pojazdów powyżej 10 t DMC przez Żyrardów. Przewidywany czas otwarcia nowego wiaduktu marzec 2014 r.
• W dniu 31.12.2013 – uroczyste otwarcie wiaduktu połączone z zabawą sylwestrową w Parku Skarbków.

Komunikacja autobusowa

Komunikacja autobusowa jest domeną firmy PKS Grodzisk Mazowiecki. Obsługuje ona jedenaście miejskich linii oraz połączenia międzymiastowe (także z Warszawą). Z Grodziska kursuje też autobus do Centrum Janki.

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy

Warszawska Kolej Dojazdowa

Na stacji kolejowej zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich oraz PKP Intercity. Władze miasta obiecywały też wydłużenie linii S1 Szybkiej Kolei Miejskiej aż do Grodziska Mazowieckiego.

W obrębie miasta znajdują się siedziba Warszawskiej Kolei Dojazdowej oraz jej cztery przystanki:

• Grodzisk Mazowiecki Radońska,
• Grodzisk Mazowiecki Jordanowice (dawniej Muzeum),
• Grodzisk Mazowiecki Piaskowa,
• Grodzisk Mazowiecki Okrężna.

Transport lotniczy

W 2014 przy ul. Dalekiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Grodzisk Mazowiecki-Szpital Zachodni. W 2017 poinformowano oficjalnie o tworzeniu rządowej koncepcji umiejscowienia Centralnego Portu Komunikacyjnego kilka kilometrów na północny zachód od miasta.

Infrastruktura

Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II w Grodzisku Mazowieckim

Na przełomie XIX i XX w. miasto było znanym ośrodkiem letniskowym. Pozostałością po tym są piękne wille i budynek zakładu hydropatycznego. Obecnie Grodzisk stracił charakter miejscowości typowo wypoczynkowo-letniskowej. Na potrzeby mieszkańców powstały obiekty sportowej infrastruktury miasta: Grodziska Hala Sportowa (1997) i kryta Pływalnia Miejska „Wodnik 2000” (2000). W kompleksie ośrodka sportu i rekreacji znajdują się także stadion piłkarski (pojemność – 750 osób, w tym 520 miejsc siedzących) oraz korty tenisowe.

W 2002 r. oddano do użytku nowoczesny Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II (poza nim w mieście działa sześć przychodni opieki podstawowej i 10 placówek specjalistycznych). 28 czerwca 2008 został oddany nowoczesny budynek „Centrum Kultury” (m.in. z dużą salą kinową, 2 kawiarniami, jedna z dwutorową kręgielnią i stołami do bilarda) i restauracją. Mieści się w nim również siedziba lokalnego radia Bogoria.

Edukacja

Dworek Skarbków – siedziba szkoły muzycznej

Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2

Rodzaj placówki	Szkoły podstawowe	Gimnazja	Szkoły średnie i zasadnicze	Szkoły wyższe
Liczba placówek	8 (w tym 1 społeczna)	4	3	1
Liczba uczniów	2767	1361	2183	146

W Grodzisku działa 6 publicznych szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna szkoła podstawowa społeczna, jedna szkoła podstawowa prywatna STiF oraz kilka szkół Montessori, w tym integracyjna Drugie Piętro^[22].

Grodziskie szkoły średnie i zasadnicze połączone są w zespoły:

• Zespół Szkół Technicznych i Licealnych Nr 2 (Technikum, Liceum dla Dorosłych i Szkoła Branżowa I Stopnia),
• Zespół Szkół nr 1 (Liceum Ogólnokształcące i Technikum),
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół im. H. Szczerkowskiego.

W mieście działa pięć przedszkoli publicznych oraz pięć prywatnych, a także dziewięć prywatnych szkół języków obcych. Znajdują się tu także sala wykładowa Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej i punkty konsultacyjne dwóch innych uczelni (Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz Collegium Varsoviensis).

Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda kształci uczniów w 2 działach: dziecięcym (6-letnim) i młodzieżowym (4-letnim) m.in. na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli, gitarze, akordeonie, flecie, klarnecie, saksofonie i na perkusji^[23].

Prywatna Szkoła Podstawowa STiF przy ulicy Kopernika

Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego udostępnia swoim słuchaczom pracownie: rysunku, malarstwa, interdyscyplinarną (grafika, ceramika, rzeźba w glinie, kolaż), wiedzy o sztuce oraz pracownię fotograficzną^[24].

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Anny

Willa Radogoszcz

Wpisane do rejestru zabytków nieruchomych^[25]:

• kościół parafialny pw. św. Anny, pl. Zygmunta Starego (nr rej.: 1028/451/62 z 23.03.1962), XVII-XIX, ufundowany w 1687 r. przez Wojciecha Mokronoskiego herbu Bogoria, kasztelana rawskiego; murowany, wybudowany w stylu późnobarokowym, później stopniowo rozbudowywany; pod koniec XIX wieku przez architekta Bronisława Żochowskiego, który dostawił nawy boczne (1884–1889) i zachowaną do dziś dzwonnicę; we wnętrzu wyposażenie manierystyczne, barokowe, klasycystyczne, głównie z XVII i XVIII wieku; w tym liczne epitafia m.in. Okuniów z początku XVII w. i Mokronoskich z lat 1616–1911; w ołtarzu głównym obraz „Ukrzyżowanie”, którego autorem był pochodzący z Neapolu Filippo Castaldi, mieszkający na przełomie XVIII/XIX w. na grodziskiej plebanii, we wnętrzu inne jego obrazy: „św. Józef z Dzieciątkiem”, „św. Anna z rodzicami”, „św. Roch”^[26],
• kaplica pw. Świętego Krzyża (przedpogrzebowa), ul. Sienkiewicza, koło kościoła św. Anny (nr rej.: 1029/453/62 z 23.03.1962), XVIII; wybudowana w 1713 roku na granicy miasta jako wotum dziękczynne po wygaśnięciu epidemii cholery, później pełniła funkcje kaplicy przedpogrzebowej; dwukrotnie restaurowana w 1839 roku i w XX w.; w listopadzie 1995 roku została przeniesiona ze skrzyżowania ulic Sienkiewicza i Kościuszki na plac koło kościoła parafialnego,
• cmentarz żydowski (nr rej.: 1607 z 27.02.1996) oraz brama (nr rej.: j.w.), założony w 1780 r., jeden z najstarszych na Mazowszu; na jego dzisiejszym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków; do 1941 r. stanowił miejsce pochówku Żydów mieszkających w Grodzisku i okolicach,
• willa „Foksal” (nr rej.: 1031/1088 z 7.01.1975 oraz 1155 z 22.05.1975), 1846
• dworzec kolejowy, ul. 1 Maja 4 (nr rej.: A-787 z 26.03.2008), 1920–1925, projektu Romualda Millera,
• dom z ogrodem, k. XIX (nr rej.: 1612 z 9.09.1996), budynek byłego Zakładu Wodoleczniczego dr. Bojasińskiego 1884 r.
• zespół willi, 1884, 1896 (nr rej.: 1199 z 25.10.1982): willa „Kaprys”, budynek gospodarczy, stajnia i park
• willa „Niespodzianka”, ul. Kościuszki 12 (nr rej.: dec. 480/10 z 1.06.2010), 1906, projektował Józef Moszyński,
• willa „Radogoszcz” z k. XIX w., ul. H. Sienkiewicza 31 (nr rej.: 1030/454/62 z 23.03.1962),
• „Dwór Skarbków”, XVIII (nr rej.: 51/5/55 z 21.09.1955) (Jordanowice); kazał wznieść go w drugiej połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym Andrzej Mokronowski (1713–1784); w 1869 roku przeszedł na własność rodziny Skarbków; w jego wnętrzu zajmowanym obecnie przez Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im. Tadeusza Bairda, znajdują się niezwykle cenne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku oraz barokowo-klasycystyczne kominki,
• willa Haberlego, 1897, 1910–1912 (nr rej.: A-795 z 21.04.2008),
• dom drewniany, ul. Okulickiego 11 (nr rej.: A-887 z 3.12.2009), 1878 z parkiem z poł. XIX w.

Pomniki

Pomnik Józefa Chełmońskiego

• Pomnik Kolejarza,
• pomnik Józefa Chełmońskiego,
• pomnik Wolności,
• obelisk upamiętniający Leopolda Okulickiego,
• tablice z myślami Jana Pawła II,
• Pomnik Leonida Teligi^[27],
• Płaskorzeźba z brązu „Synagoga”, upamiętniająca żydowskich obywateli miasta^[28].

Inne

Willa Foksal

• Willa „Foksal” z 1845 r., uważana za pierwszy dworzec (w rzeczywistości dom dla podróżnych); sylwetką nawiązuje do dawnej lokomotywy; wybudowana przez rodzinę Mokronoskich w 1845-46 roku z przeznaczeniem na dom zajezdny do dzisiaj stanowi ozdobę Parku im. hr. Skarbków; obecnie mieści się w niej siedziba oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie,
• wille z przełomu XIX i XX w.: „Janówek”, „Milusin”, „Kaprys”, „Kniaziew” oraz znajdująca się na terenie fabryki tarcz ściernych, piękna, lecz zapomniana i zaniedbana Willa Haberlego,
• Willa „Kaprys” wybudowana w 1886 r., obok willi znajduje się stara powozownia,
• Willa „Kniaziew” postawiona na letnią rezydencję gen. Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewicza, inżyniera fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie; w rękach generała, a później jego żony znajdowała się do 1938 r.; następnymi właścicielami zostało małżeństwo Michalina i Stefan Rogińscy; w okresie II wojny światowej willa zamieniła się w schronisko dla uciekinierów z Warszawy,
• Willa „Janówek”, sąsiadująca z willą „Niespodzianka” (ul. Kilińskiego 7), zbudowana przez Jana Kobylińskiego, pracownika „Drogi Żelaznej” dla swej rodziny, jeden z pierwszych zelektryfikowanych prywatnych domów w Grodzisku,
• park im. hr. Skarbków,
• aleja grabowa – pomnik przyrody,
• Muzeum Regionalne PTTK,
• stanowisko archeologiczne Szwedzkie Góry w Chlebni nad rzeką Mrowną,
• Grodziska Galeria Uliczna obrazów Józefa Chełmońskiego^[29],
• Cmentarz katolicki, założony w 1817 r., z wieloma cennymi nagrobkami m.in. Izabelli Szymkiewicz (lata 40. XIX w.)^[30], Wojciecha Trzetrzewińskiego (lata 60. XIX w.), Józefa Kobierskiego (1862 r.), Jana i Edwarda Wolframów (l. 70. XIX w.), rodziny Palimączyńskich (l. 70. XIX w.), rodziny Pillerów (k. XIX w.), Korduli z Żerońskich hr. Sokolnickiej (k. XIX w.), rodziny Kobylińskich (1900 r.), rodziny Colonna-Czosnowskich (pocz. XX w.), dra Baranowskiego (pocz. XX w.), Leonarda Kociszewskiego (pocz. XX w.), gen. Jerzysława Freyera (pocz. XX w.)^[31].

Kultura

Mediateka w Grodzisku Mazowieckim

Pawilon Kultury przy ulicy Witolda Westfala

Domy kultury

• Centrum Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
• Mediateka
• Willa „Radogoszcz”
• Pawilon Kultury
• Świetlica w Łąkach^[32]

Muzea

Wystawa w Galerii Instrumentów Folkowych

Fragment wystawy w Izbie Tradycji EKD/WKD

• Izba Tradycji EKD/WKD^[33]
• Galeria Etnograficzna w Willi „Radogoszcz”^[34]
• Galeria Instrumentów Folkowych

Media

Radio

Dziennikarze Radia Bogoria

• Radio Bogoria 94,5 FM

Prasa

• „Gazeta WPR”
• Grodziskie Pismo Społeczno-Kulturalne „Bogoria”
• „Gazeta Grodziska”
• „TuGrodzisk.pl”

Portale informacyjne

• WPR24.pl
• www.obiektyw.info
• www.infogrodzisk.pl
• www.tugrodzisk.pl.
• GrodziskNews.pl
• AleGrodzisk.pl. alegrodzisk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-16)].
• Kocham Grodzisk Mazowiecki

Telewizja lokalna

• Telewizja Internetowa GTV Twoja okolica www.gtv.info.pl

Kina

• Kino Grodziskiego Centrum Kultury^[35]
• Kino „Wolność” w Willi „Radogoszcz”^[36]

Inne instytucje kulturalne

• Studio Tańca MW działające przy Centrum Kultury
• PKP - Przestrzeń Kulturze Przyjazna

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Przemienienia Pańskiego w Łąkach

Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Kościół Miłosierdzia Bożego

Katolicyzm

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy^[37]
  • parafia Miłosierdzia Bożego^[37]
  • parafia Przemienienia Pańskiego^[37]
  • parafia św. Anny^[37]
• Kościół Starokatolicki Mariawitów:
  • wierni należą do parafii Trójcy Przenajświętszej w Błoniu.

Protestantyzm

• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
  • placówka misyjna w Grodzisku Mazowieckim^[38]
• Kościół Boży w Polsce:
  • Kościół Chrześcijański „Jezus – Nowe Przymierze”^[39]
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP:
  • placówka Kościoła Chrześcijan Baptystów w Grodzisku Mazowieckim^[40]
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP:
  • Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan w Grodzisku Mazowieckim^[41]
• Wspólnota Chrześcijańska „Pojednanie”^[42]

Świadkowie Jehowy

• zbór, Sala Królestwa^[43]

Sport

Siedziba klubu GKS Pogoń

Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej

Kluby sportowe

• Grodziski Klub żeglarski „Czysty Wiatr”
• drugoligowy piłkarski Grodziski Klub Sportowy „Pogoń”, założony w 1922 r.,
• klub tenisa stołowego Bogoria Grodzisk Mazowiecki (przed 2006 r. – Tur Jaktorów), drużynowy Mistrz Polski Mężczyzn 2008, 2009, 2010 i 2012, zdobywca Pucharu Polski 2008, 2009, 2017, wiele tytułów indywidualnych mistrzów Polski mężczyzn i chłopców.
• klub piłkarski LKS Chlebnia^[44]
• Grodziski klub sportowy „Sparta”
• Grodziski Klub Koszykarski^[45]
• Grodziski Klub Szermierczy

Wnętrze Grodziskiej Hali Sportowej przy ulicy Westfala

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski
• Grodziska Hala Sportowa
• Pływalnia „Wodnik 2000”
• Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej^[46]
• Kompleks boisk „Orlik 2012” przy Stawach Walczewskiego
• Hala Widowiskowo - Sportowa w Grodzisku Mazowieckim.

Grodzisk Mazowiecki w kulturze

Mural Tytusa Brzozowskiego

W 1985 roku stacja kolejowa w Grodzisku Mazowieckim wystąpiła w serialu „Zmiennicy” (reż. Stanisław Bareja), gdzie pokazano ją jako dworzec kolejowy w Kutnie^[47].

W 1999 roku w Grodzisku Mazowieckim powstawały zdjęcia do filmu pt. „Wielkie rzeczy” (reż. Krzysztof Krauze), w filmie pokazano grodziski deptak, jako nadmorską promenadę, ponadto w filmie wystąpiła Grodziska Orkiestra Dęta^[48].

W 2019 roku na kanale Planete+ wyemitowano odcinek programu „Polska z góry”, poświęcony Grodziskowi Mazowieckiemu^[49].

W 2020 roku na terenie Grodziska Mazowieckiego, realizowane były zdjęcia do filmu „Furioza” (reż. Cyprian T. Olencki)^[50]. W tym roku też, na terenie grodziskiego Aresztu Śledczego powstawały zdjęcia do filmu „Asymetria” (reż. Konrad Niewolski)^[51].

Osoby związane z Grodziskiem Mazowieckim

Miasta partnerskie

• Weiz^[52]
• Szawle^[52]
• Radziwiliszki^[52]
• Danilovgrad^[52]
• Giżycko^[52]
• Carros^[52]

Zobacz też

• Powiat grodziski (województwo mazowieckie)
• Powiat grodziskomazowiecki
• Gmina Grodzisk Mazowiecki

Przypisy

1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23]  (pol.).
2. M.P.1928.163.311.
3. Kazimierz Pacuski, Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7543-105-6, s. 41.
4. Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 1, S. Orgelbrand Księgarz, Warszawa 1843, s. 585.
5. Związek Miast Polskich [online], miasta.pl [dostęp 2022-05-12] .
6. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-03] .
7. Grodzisk Mazowiecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
8. Geoportal.gov.pl [online], geoportal.gov.pl [dostęp 2022-05-16]  (pol.).strona główna serwisu
9. Hydroportal | ISOK [online], Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2022-06-24]  (pol.).
10. Grodzisk stawia na zielone – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2022-06-24]  (pol.).
11. Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński, Mazowsze, mały przewodnik, wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 124–125.
12. Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 192. ISBN 83-01-00065-1.
13. Otwarcie Mediateki (2018-10-06) [online] [dostęp 2022-03-24]  (pol.).
14. A.A. Włodarski A.A., Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV–XVI w., Warszawa 1918–1930 . Brak numerów stron w książce
15. B.B. Ulanowski B.B., S.S. Zachorski S.S., Z dziejów kolegiaty w pułtuskiej, 1916 . Brak numerów stron w książce
16. T.T. Lubomirski T.T., Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863 . Brak numerów stron w książce
17. T.T. Wierzbowski T.T., Matricularum Regni Poloniae summaria. Contextuit indicesque adiecit, Warszawa 1961 . Brak numerów stron w książce
18. A.A. Wolff A.A., Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku., Kraków 1937 . Brak numerów stron w książce
19. A.A. Pawiński A.A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Warszawa 1892 . Brak numerów stron w książce
20. https://web.archive.org/web/20150725013102/http://www.grodzisk.pl/media/biblioteka/1/legenda-o-obwo_aniu-grodziska-miastem-2012.pdf
21. O nas – MALWA [online] [dostęp 2021-10-01]  (pol.).
22. Szkoły podstawowe – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2021-10-01]  (pol.).
23. Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Tadeusza Bairda w Grodzisku Mazowieckim – Rekrutacja [online], psmgrodzisk.pl [dostęp 2021-10-01] .
24. Pracownie | Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego w Grodzisku Mazowieckim [online], popkolor.com, 11 czerwca 2018 [dostęp 2021-10-01]  (pol.).
25. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 19–20 [dostęp 2015-10-02] .
26. https://web.archive.org/web/20171008030024/http://nimoz.pl/upload/wydawnictwa/cenne_bezcenne_utracone/2015_1/Strony_od_cenne_8-11_BENDKOWSKI.pdf
27. W Grodzisku Mazowieckim odsłonięto pomnik Leonida Teligi [online], zagle.se.pl [dostęp 2019-09-09] .
28. Obchody 75. rocznicy likwidacji grodziskiego getta – [online], wpr24.pl, 12 lutego 2016 [dostęp 2019-09-13] .
29. https://web.archive.org/web/20150924023752/http://www.grodzisk.pl/images/wirtualny-spacer/Chelmonski_11czerwca_A.pdf
30. Nagrobek panny Izabelli i jego sekrety [online], docplayer.pl [dostęp 2018-02-13] .
31. Janusz Sobieraj, Jerzy Kowalczyk, Grodziski cmentarz, Grodzisk Mazowiecki 1987, brak paginacji.
32. Strona główna [online], Świetlica Łąki [dostęp 2022-03-20]  (pol.).
33. SuperS. User SuperS., IZBA TRADYCJI - WKD [online], wkd.com.pl [dostęp 2022-03-20]  (pol.).
34. Willa Radogoszcz [online], willaradogoszcz.eu [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-01]  (pol.).strona główna serwisu
35. Strona główna [online], Kino Grodziskiego Centrum Kultury [dostęp 2022-03-20]  (pol.).
36. Strona główna [online], Kino Wolność [dostęp 2022-03-20]  (pol.).
37. Dekanat grodziski [online], archwwa.pl [dostęp 2023-03-29] .
38. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15] .
39. Adresy kościołów [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2023-03-29] .
40. Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2023-03-29] .
41. Zbory KECh w Polsce [online], kech.pl [dostęp 2023-03-29] .
42. Kontakt [online], pojednanie.pl [dostęp 2023-03-29] .
43. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-01-12] .
44. LKS Chlebnia. oficjalna strona.
45. Grodziski Klub Koszykarski. oficjalna strona.
46. Budowa Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej z ukształtowaniem i zagospodarowaniem na cele kulturalno-edukacyjne oraz sportowo-rekreacyjne przestrzeni publicznej terenów poprzemysłowych przy ul. Sportowej w Grodzisku Mazowieckim – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2022-03-24]  (pol.).
47. MaciejM. Replewicz MaciejM., Oczko się odlepiło temu misiu... Biografia Stanisława Barei, Warszawa 2015, s. 313, ISBN 978-83-8079-007-0 .
48. Wielkie rzeczy [online], FilmPolski [dostęp 2022-06-24]  (pol.).
49. Polska z góry: Grodzisk Mazowiecki, sezon 3 – program online, Oglądaj na Player.pl [online], Player.pl [dostęp 2022-05-14]  (pol.).
50. Portal, Furia! Furia! Furioza! Jarociniak na planie filmu sensacyjnego o kibolach [online], Furia! Furia! Furioza! Jarociniak na planie filmu sensacyjnego o kibolach [dostęp 2022-05-14] .
51. Sławomir Sikora, bohater "Długu": Ten film mi skomplikował życie [#RigamontiRazy2] [online], wiadomosci.dziennik.pl, 15 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-24]  (pol.).
52. Gminy partnerskie [online], grodzisk.pl [dostęp 2019-09-27]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Grodzisk Mazowiecki
• Historia Żydów w Grodzisku Mazowieckim na portalu Wirtualny Sztetl
• Grodzisk Mazowiecki – o historii i zabytkach
• Grodzisk (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 838 .

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 295992297
• LCCN: n97103766
• GND: 4284254-2
• BnF: 12541644n
• NKC: ge1132728
• J9U: 987007545143805171

Encyklopedie internetowe:

• VLE: grodzisk-mazowiecki