Polska
lubelskie
lubelski
Bełżyce
1417–1870, 1958
Joanna Kaznowska[1] (od 2024)
23,46[2] km²
211 m n.p.m.
6067[2]259[2] os./km²
(+48) 81
24-200
LUB
0609014
0955555
Bełżyce (jid. בעלזשיצע) – miasto w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie lubelskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bełżyce. Położone na Równinie Bełżyckiej.
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1417 roku[3], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim[4]. Miasto prywatne Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie lubelskim, obwodzie lubelskim województwa lubelskiego[5]. Miasto zdegradowane w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1958 roku[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. lubelskiego.
Miasto położone jest nad rzeką Krężniczanką, która jest dopływem Bystrzycy. Od Lublina oddalone jest o 25 km.
Bełżyce leżą w historycznej Małopolsce, w XIV i XV wieku położone były w ziemi lubelskiej województwa sandomierskiego, zaś w 1474 roku włączono je do województwa lubelskiego[7].
Językoznawcy nie są zgodni co do pochodzenia nazwy Bełżyce[8]. Według Stefana Warchoła pochodzi najprawdopodobniej od imienia Bełz, należącego do naczelnika rodu[9]. Bełżyc to syn Bełza, a Bełżyce to synowie Bełza[10]. Słowo „bełz” oznaczało dawniej „błyszczy”[11]. Stanisław Rospond twierdzi, że nazwa ta może pochodzić też od ukraińskiego belz – głęboka zarośnięta dolina potoku[12].
Pewne jest, że w czasach prehistorycznych na terenie obecnych Bełżyc istniało osadnictwo. Znaleziono tu zabytki pochodzące z przełomu późnego neolitu i początków epoki brązu (koniec III i początek II tysiąclecia p.n.e.)[13]. Nie ma wielu szczegółów na temat życia ówcześnie mieszkających tam ludzi, ani ciągłości osadnictwa.
Przypuszczalnie na terenie obecnego miasta przed XIV w. powstał gród królewski. Później król oddał go w dzierżawę Dzierżykrajowi z Wielowsi herbu Mądrostki. W 1349 roku trafiła w posagu Dzirżysławy z Wielowsi do Rafała z Tarnowa herbu Leliwa (syna Spycimira, kasztelana krakowskiego). W tymże roku, na wniosek Rafała z Tarnowa, król Kazimierz Wielki wydał dokument, przenoszący osadę z prawa polskiego na niemieckie. Jest tu wymieniana jako Belsszice (Bełzice). W bitwie pod Grunwaldem brały udział chorągwie wystawione przez dziedziców wsi: Jana z Tarnowa i jego brata Spytka. Na 27 kwietnia 1416 roku jest datowana pierwsza wzmianka o istnieniu w granicach dóbr bełżyckich zamku warownego. Budynek umiejscawia się przy granicy dóbr z Jaroszewicami[potrzebny przypis]. W 1416 roku rozpoczął się proces lokacyjny miasta. 17 maja 1417 roku król Władysław Jagiełło wydał przywilej lokacyjny. W czasie lokacji miasta erygowana została parafia katolicka, wzniesiono również drewniany kościół parafialny pw. nawrócenia św. Pawła, przy którym od połowy XV w. funkcjonowała szkoła parafialna[14]. Późniejsze rodziny mające miasto w posiadaniu to: Pileccy, Bziccy, Spinkowie, Orzechowscy, Gałęziowscy, Szaniawscy, Osuchowscy, Kossowscy i Brzezińscy. Bełżyce w początkowym okresie po uzyskaniu praw miejskich zasiedlali rolnicy, rzemieślnicy oraz kupcy, a także producenci alkoholu. Od 11 lutego 1432 roku, dzięki przywilejom przymusu drogowego oraz prawa składu miasto prężnie się rozwijało. Żyli tu mieszczanie różnych wyznań i religii: katolicy i prawosławni zajmujący się rolnictwem oraz protestanci zajmujący się rzemiosłem, pod koniec XV w. osiedlili się tu także Żydzi, obsługujący handel na szlaku Kraków–Wilno[15]. W 1446 roku miał tu miejsce zjazd możnowładztwa małopolskiego[16]. Został zorganizowany przez ówczesnego właściciela miasta – Jana Pileckiego oraz właściciela Kurowa – Piotra Kurowskiego. Prawdopodobnie pomysł zwołania zjazdu przedstawiła królowa Zofia. 24 kwietnia 1446 roku uczestnicy zjazdu wystawili dokument, w którym proponowali objęcie polskiego tronu[17] Kazimierzowi Jagiellończykowi[18]. 24 listopada 1464 roku Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu prawo do odbywania jarmarków: na św. Małgorzatę Pannę i św. Michała[17].
W okresie reformacji, w XVI i XVII wieku był to jeden ważniejszych ośrodków małopolskiego kalwinizmu, następnie znaczący ośrodek braci polskich, miejsce zjazdów i synodów, aż do połowy XVII w. W 1558 roku ówczesny właściciel miasta, Andrzej Bzicki przekazał tutejszy kościół w ręce kalwinów. Wydał on mieszczanom nakaz uczestniczenia (pod rygorem grzywny lub więzienia) w nabożeństwach w przekształconym ze świątyni katolickiej zborze[19]. W latach 1618–1663 przy tutejszym zborze działało kalwińskie gimnazjum prowincji małopolskiej. W mieście funkcjonował drewniany wodociąg, doprowadzający wodę ze stawów nad rzeką do zamku i domostw. W 1617 roku dobra bełżyckie wraz z wsiami Będki, Podole i Wzgórze zostały wydzierżawione Mikołajowi Siestrzewitowskiemu za 21 tysięcy złotych na trzy lata. W latach 1620–1630 katolicy podjęli pierwszą, nieudaną próbę odzyskania budynku kościoła. W 1646 roku król Władysław IV Waza wydał przywilej zezwalający na założenie cechu bednarzy i kołodziejów[20]. W 1648 roku miasto zostało spustoszone przez kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Dokonali oni też pogromu Żydów. Koniec XVII i początek XVIII w. to dla miasta kolejne napaści zbrojne, pożary i tumulty wyznaniowe. Mieszkańcy byli dziesiątkowani epidemiami cholery i tyfusu. 31 lipca 1645 roku miasto od króla Władysława IV uzyskało przywilej organizowania jarmarków: na św. Michała, na NMP Gromniczną i na Niedzielę Śrópostną[17]. W 1654 roku Trybunał Główny Koronny w Lublinie nakazał kalwinom zwrócić katolikom budynek kościoła. Dziedzic Bełżyc (Paweł Bogusław Orzechowski) wybudował nowy zbór, mniejszy i drewniany[21]. W 1662 roku podjęto decyzję o wypędzeniu z Bełżyc braci polskich. 2 czerwca 1667 roku król Jan Kazimierz udzielił zezwolenia na cztery dodatkowe jarmarki w mieście: na Święto Trójcy, na Św. Idziego Opata, na Św. Dominika i Wyznawcy, oraz na Wszystkich Świętych. W 1670 roku został odbudowany i na nowo erygowany budynek kościoła katolickiego[18]. W 1721 roku miała miejsce wizytacja archidiakonatu lubelskiego, z której można się dowiedzieć, że na terenie parafii bełżyckiej było około tysiąca katolików i kilku kalwinów[22]. W 1783 roku miał miejsce pożar zboru kalwińskiego, który zakończył obecność protestantów w mieście. Na początku XVIII w. przez Bełżyce przebiegał szlak przemarszów wojsk szwedzkich i rosyjskich, a także wojsk koronnych i litewskich, którym towarzyszyły rekwizycje i grabieże. Aby ratować chylące się ku upadkowi miasto król August II nadał mu kolejne przywileje.
Bełżyce w 1796 roku znalazły się w Galicji Zachodniej (zabór austriacki), od 1810 roku należały do Księstwa Warszawskiego, natomiast od 1816 roku wchodziły w skład Królestwa Polskiego. Do 1821 roku istniała tu fabryka sukiennicza. W 1822 roku miał miejsce pożar kościoła, który wyremontowano dopiero w 1855 roku. W 1829 roku tutejszy zamek został przebudowany na browar i gorzelnię[18]. W 1860 roku miasto zajmowało obszar około 930 ha. Znajdowało się w nim 25 domów murowanych i 115 drewnianych. Był tu: drewniany młyn oraz wspomniane gorzelnia i browar. Właścicielami miasta byli wtedy bracia Witold i Konstanty Brzezińscy. W 1866 roku wybuchł pożar, który strawił 25 budynków. Straty szacowano na 8970 rubli[23]. Miasto straciło prawa miejskie po upadku powstania styczniowego w 1869 roku, a odzyskało w 1958 roku. Od 1874 roku działa tu apteka. W 1913 roku wybuchł pożar, który strawił Bełżyce prawie w całości. Zniszczył on starą synagogę, 12 domów mieszkalnych, 14 stodół, 18 obór i budynek spółdzielni mleczarskiej[15]. Po pożarze w mieście zaczęła funkcjonować straż pożarna, została wybudowana remiza strażacka[24]. W tym samym roku na ul. Prebendarskiej został zbudowany przez rodzinę Szubartowskich duży młyn. W 1917 roku osada Bełżyce była zamieszkana przez 3666 osób, w znacznej części narodowości żydowskiej. Mieściła się tu siedziba władz gminnych i sąd. Działały tu: Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe z kasą, Stowarzyszenie Spożywców „Gwiazda”, Ochotnicza Straż Ogniowa, trzyklasowa szkoła ludowa, 2 masarnie, 2 herbaciarnie, 4 piwiarnie i kilkanaście sklepów pozostających głównie w rękach żydowskich właścicieli. Bełżyckie rzemiosło składało się wtedy z cechów murarzy, szewców, bednarzy, kowali, stelmachów, krawców i garncarzy. W mieście pracował również lekarz i kilku felczerów.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Bełżyce znalazły się w powiecie lubelskim, w województwie lubelskim. W 1919 roku powstał dom parafialny z dużą salą i sceną[25]. W 1922 roku dawne dobra bełżyckie zostały ostatecznie rozparcelowane. W byłym dworze władze miasta otworzyły szpital komunalny, którego prowadzeniem zajmował się dr Szymon Klarner. W 1925 roku zmarł dr Klarner, a jego stanowisko zajął dr Władysław Grażewicz. W 1929 roku w mieście i gminie działały: Spółdzielnia Bankowa „Kasa Spółdzielcza”, Spółdzielnia Budowlana, Stowarzyszenie Spożywców, młyny wodne i wiatraki. W 1936 roku została założona Spółdzielnia Rolniczo-Handlową „Rolnik”, funkcjonowały także spółdzielnie żydowskie. W latach 30. powstała tu elektrownia, która dostarczała prąd mieszkańcom miasta i okolicznych miejscowości[15].
Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Bełżyce zajęły wojska niemieckie. Miasto znalazło się w dystrykcie lubelskim w Generalnym Gubernatorstwie. W 1940 roku Niemcy założyli w Bełżycach getto, do którego przywieźli Żydów ze Szczecina (300 osób), Krakowa (500 osób) i Lublina (500 osób). W maju 1942 roku dotarł transport z kilkoma tysiącami Żydów z Niemiec. W październiku 1942 roku około 3 tysięcy Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Sobiborze. W marcu 1943 roku Niemcy przeprowadzili akcję likwidacji getta, wywożąc wszystkich Żydów do obozu koncentracyjnego Majdanek. Część Żydów rozstrzelano na miejscu, a około 600 wywieziono do obozu pracy przymusowej w Budzyniu. Podczas okupacji hitlerowskiej zginęło tu 3,5 tys. osób, 60% mieszkańców. Na cmentarzu w Bełżycach stoi zbiorowa mogiła więźniów obozu na Majdanku. W 1942 roku budynek gorzelni (dawny zamek) został przebudowany na zakład mleczarski. Nocą 15/16 kwietnia 1944 roku pod Bełżycami miała również miejsce operacja Most I – wywiezienie z Polski 5 osób do Londynu. Na początku sierpnia 1944 roku uruchomiono elektrownię obsługującą Bełżyce i okoliczne miejscowości.
20 lutego 1946 oddział WiN dowodzony przez “Renka” opanował posterunek MO w Bełżycach niszcząc dokumenty i sprzęt. Rozstrzelano komendanta posterunku. 23 czerwca 1946 na polach w pobliżu Bełżyc rozstrzelano referenta wojskowego Starostwa Powiatowego w Lublinie Mieczysława Piątkowskiego. 23 września 1946 – ponad 30-osobowy oddział WiN dowodzony przez zastępcę Hieronima Dekutowskiego – “Zapory” kpt. Aleksandra Głowackiego ps. “Wisła” – opanował posterunek MO w Bełżycach. Po jego zdemolowaniu oddział wycofał się do Lasu Krężnickiego i tu zorganizował zasadzkę na szosie Bełżyce – Chodel. Rankiem 24 września wpadła w nią grupa pościgowa składająca się z 30 żołnierzy z Mazowieckiej Jednostki Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 20 funkcjonariuszy MO i 3 pracowników Urzędu Bezpieczeństwa. Zginęło 14 żołnierzy i 4 milicjantów, oddział WiN zdobył kilka ciężarówek, radiostację i wiele broni bez strat własnych. W 1947 w mieście wybuchł pożar, spłonęły zabudowania przy ówczesnej ul. Urzędowskiej. W tymże roku w Bełżycach mieszkało 3227 osób. 22 lutego 1947 Hieronim Dekutowski – “Zapora” prowadził, w budynku szkoły w Bełżycach, rozmowę z przedstawicielami Urzędu Bezpieczeństwa, na temat ujawnienia się. 4 sierpnia 1947 grupa z oddziału “Zapory” zastrzeliła w restauracji w Chodlu i komendanta posterunku MO w Bełżycach Bronisława Pikułę, członka PPR. W nocy z 14 na 15 października 1948 grupa ok. 50 ludzi “Zapory” w ubraniach cywilnych i mundurach Wojska Polskiego w Spółdzielni Rolniczo-Handlowej w Bełżycach zarekwirowała materiały włókiennicze, galanteryjne i spożywcze o wartości ok. 200 tys. zł i 1050 zł w gotówce. W grudniu 1948 powstał w Bełżycach Komitet Gminny PZPR. W 1954 rozpoczęto budowę nowej remizy strażackiej. W 1956 osada stała się siedzibą nowo utworzonego powiatu bełżyckiego. W 1958 przywrócono Bełżycom prawa miejskie. W 1971 utworzyła w Bełżycach swój zakład Warszawska Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego “Warmasz”. Po 1974 zakład ten przejęła Fabryka Aparatury Mleczarskiej “Spomasz”, specjalizująca się w produkcji maszyn i urządzeń dla przemysłu spożywczego oraz ciepłownictwa; w 2021 zatrudniałą ona 181 osób[26]. W 1975 po likwidacji powiatów miasto stało się siedzibą gminy. W dotychczasowej siedzibie władz powiatowych rozpoczął pracę szpital. W połowie lat 70. XX w. stworzono nową oczyszczalnię ścieków oraz ujęcie wody, rozbudowano sieć wodociągową oraz kanalizacyjną. Po ogłoszeniu stanu wojennego w 1981, w Bełżycach powstała Miejsko-Gminna Rada Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. Jej przewodniczącym został Jan Szubartowski. W 1983 doprowadzono do miasta gaz ziemny.
Przed wyborami parlamentarnymi w 1989 w mieście rozpoczął działalność Komitet Obywatelski „Solidarność”, któremu przewodniczył Stanisław Listoś oraz “Solidarność” Rolników Indywidualnych, z przewodniczącym Romanem Jaroszyńskim. W 1990 rozpoczęła działalność „Gazeta Bełżycka”. W 1997 uroczyście obchodzono 580 rocznicę lokacji miasta. 3 maja 2000, w 95 rocznicę urodzin Tadeusza Kościuszki, odsłonięto w Bełżycach jego nowy pomnik, gdyż poprzedni skradziono w marcu 1999[25].
17 marca 2024 w Bełżycach uroczyście odsłonięto pomnik majora Hieronima Dekutowskiego "Zapory''.[27]
Działania kulturalne w Bełżycach opierają się o dwie samorządowe instytucje kultury: Miejsko-Gminną Bibliotekę Publiczną[29] oraz Miejski Dom Kultury[30], organizacje pozarządowe zajmujące się kulturą: Fundację Zamek Bełżyce[31], Towarzystwo Przyjaciół Teatru w Bełżycach[32], Stowarzyszenie Razem Dla Bełżyc[33], Stowarzyszenie Kreatywnych Kobiet „Stokrotka”[34], Towarzystwo Regionalne Bełżyc[35], Społeczną Szkołę Muzyczną im. H.Wieniawskiego[36], a także inicjatywy Parafii Nawrócenia św. Pawła Apostoła w Bełżycach, Ochotniczej Straży Pożarnej oraz lokalnych szkół.
Samorządowa instytucja kultury powstała w 1949 r. jako Gminna Biblioteka Publiczna, licząca 500 woluminów. W latach 1955–1975 funkcjonowała jako Powiatowa Biblioteka Publiczna. Od 1962 r. biblioteka mieści się w budynku Miejskiego Domu Kultury w Bełżycach. Sieć biblioteczna gminy Bełżyce to wypożyczalnia dla dorosłych, oddział dla dzieci, filia biblioteczna o profilu pedagogicznym w Bełżycach oraz cztery filie wiejskie: w Babinie, Matczynie, Starych Wierzchowiskach i Wronowie. W latach 1974–2002 funkcję Dyrektora pełniła Izabella Kołodziej. Od 2002 r. Dyrektorem jest Magdalena Widelska[37].
W październiku 1962 roku został oddany do użytku budynek Powiatowego Domu Kultury w Bełżycach, z salą widowiskowo-kinową o 320 miejscach, salą klubową, sceną urządzoną przez teatr im. J. Osterwy i pomieszczeniami dla zespołów artystycznych. Po odebraniu Bełżycom statusu powiatu funkcjonuje jako Miejski Dom Kultury w Bełżycach[38]. Wśród najważniejszych inicjatyw warto wymienić[39]:
Specyficznym wyróżnikiem kultury w Bełżycach są tradycje teatralne sięgające 1913 r.[40] Teatr w Bełżycach ma wymiar społeczny i jest przede wszystkim tworzony przez mieszkańców, a nie przyjeżdżających z zewnątrz artystów[41]. Trzy najważniejsze inicjatywy teatralne w historii miasta to:
Bełżyckimi twórcami są[47]:
W Bełżycach funkcjonuje Szpital Powiatowy im. Wojciecha Oczki[49].
Przy ulicy Przemysłowej znajduje się Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Nr 1 w Bełżycach, Misją zakładu jest kompleksowe zaspokojenie potrzeb leczniczych, diagnostycznych i rehabilitacyjnych z zakresu lecznictwa otwartego oraz pomocy doraźnej na wysokim poziomie jakościowym i technologicznym dla pacjentów[50]. Przy zakładzie znajduje się pogotowie ratunkowe[51].
W Bełżycach funkcjonuje obecnie 8 aptek[52].
W Bełżycach rozpoczyna się Szlak "Rowerem po gminie Bełżyce" o długości ok. 10 km.
W Bełżycach znajdują się trzy zespoły szkół, szkoła podstawowa oraz przedszkole.
Szkoła powstała w latach 30. XX w. Na początku mieściła się przy ulicy Bychawskiej. W 1975 przeniosła się z budynku, który dzieliła z Liceum Ogólnokształcącym im. M. Kopernika, na ówczesną ulicę XX-lecia PRL (zmieniona na ks. bp. Tomasza Wilczyńskiego)[54]. Do 1984 funkcjonowała jako Zbiorcza Szkoła Gminna. Od 1984 nosiła nazwę Szkoła Podstawowa nr 1, po reorganizacji oświaty w 1999 funkcjonowała jako Zespół Szkół nr 1, a po kolejnej reformie znów nosi nazwę Szkoły Podstawowej. 17 października 2005 szkoła przyjęła imię Jana Pawła II[55].
Szkoła powstała w 1870 na mocy postanowienia władz carskich. Na początku funkcjonowała w drewnianym domu jako szkoła ludowa. Od 1915 była tu 3-klasowa szkoła polska. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę otwarto 4-klasową Szkołę Powszechną. W roku szkolnym 1920/1921 miała 287 uczniów. W 1924 wybudowano nowy obiekt szkolny o 7 izbach lekcyjnych. Powstał on z inicjatywy ówczesnego dyrektora szkoły – Piotra Wiszniewskiego. 5 lutego 1925 budynek został poświęcony. W 1936 przebudowano go uzyskując 4 sale lekcyjne. W 1937 szkoła uruchomiła świetlicę dla młodzieży wiejskiej, a latem 1938 dzieciniec dla dzieci wiejskich. Na początku lat 60. XX w., w ramach akcji 1000 szkół na 1000-lecie Państwa Polskiego wybudowano nowy obiekt szkolny. W latach 1994–1999 placówka funkcjonowała jako Szkoła Podstawowa nr 2 w Bełżycach. 1 września 1999 uchwałą Rady Miejskiej w Bełżycach utworzono Zespół Szkół Nr 2 w Bełżycach składający się ze Szkoły Podstawowej Nr 2 i Gimnazjum Nr 2. We wrześniu 2001 do Zespołu dołączyła Szkoła Filialna we Wronowie[56].
Powstała w 1970 jako Zasadnicza Szkoła Rolnicza w Jastkowie. W 1974 została przeniesiona do Babina, a w 1981 do Bełżyc i do 1992 funkcjonowała w budynku Zespołu Szkół w Bełżycach (przy ul. Bychawskiej). Wówczas dyrekcja placówki zdecydowała o przeniesieniu szkoły do obiektów pozostałych po zlikwidowanym Państwowym Ośrodku Maszynowym. W 1996 uregulowano sprawy związane z własnością. W latach 1997–2000 trwała budowa nowego skrzydła szkoły oraz nowej pełno wymiarowej sali gimnastycznej. Od 1999 placówka funkcjonuje jako Zespół Szkół Technicznych im. Tadeusza Kościuszki[57].
Krótko przed II wojną światową powstał Komitet Budowy Szkoły. 3 września 1939 odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego. Rozpoczęto budowę, którą przerwały działania wojenne. Została wznowiona po wojnie. W październiku 1953 oddano do użytku budynek przeznaczony na internat. Ze zlikwidowanego Liceum Ogólnokształcącego w Garbowie przywieziono rozmaite sprzęty i pomoce dydaktyczne. Szkoła funkcjonowała wtedy jako Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące w Bełżycach. W roku szkolnym 1956/1957 przystąpiono do budowy sali gimnastycznej, którą oddano do użytku w 1959. W 1967, w wyniku reorganizacji szkolnictwa, nastąpił podział administracyjny szkoły: wyodrębniono Szkołę Podstawową oraz Liceum Ogólnokształcące. W 1973 placówka przyjęła imię Mikołaja Kopernika. Od 1974 w obiektach szkoły rozpoczęła działalność Zasadnicza Szkoła Zawodowa, działająca jako filia Zasadniczej Szkoły Zawodowej Nr 2 w Lublinie. W 1975 budynek opuściła Zbiorcza Szkoła Gminna. W 1979 rozpoczęto kapitalny remont budynku, podjęto też decyzję o likwidacji internatu. 13 kwietnia 1975 odbyła się uroczystość wręczenia sztandaru szkoły, który ufundował Państwowy Ośrodek Maszynowy w Bełżycach. 22 marca 1980 utworzono Zespół Szkół w Bełżycach. W jego skład weszły: Liceum Ogólnokształcące, Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Technikum Mechaniczne dla pracujących. W 1983 powołano 5-letnie Technikum Mechaniczne. 1 września 1987 uruchomiono Technikum Mechaniczne. W listopadzie 1995 w ramach Zasadniczej Szkoły Zawodowej otwarto Stację Kontroli Pojazdów i Dział Naprawy Samochodów. W roku szkolnym 2000/2001 rozpoczęła działalność Policealna Szkoła Zawodowa kształcąca w zawodzie technik informatyk. 19 grudnia 2001 na mocy uchwały Rady Pedagogicznej imię Mikołaja Kopernika, które dotychczas przysługiwało Liceum Ogólnokształcącemu, przyjął cały Zespół Szkół. W latach 2005–2007 w szkole powstały dwie nowe pracownie komputerowe i dwa centra multimedialne. W 2009 utworzono Technikum kształcące w zawodzie technik informatyk. W tym samym roku ukończono budowę nowej klatki schodowej, szatni i sali konferencyjnej, zaadaptowano również dawną halę warsztatów szkolnych na salę sportów siłowych[58].
W maju 1919 otwarto ochronkę dla dzieci przy ul. Polnej. W 1948 powołano jedno-oddziałowe przedszkole z siedzibą przy ul. Lubelskiej, a w 1965 zostało przekształcone w dwuoddziałowe. W 1987 przedszkole przeniesiono do obecnej siedziby, przy ul. Bychawskiej.
Miejscowe Centrum Kultury Fizycznej i Sportu jest organizatorem wielu imprez sportowych, takich jak np. Bełżycka Liga Piłki Halowej, Liga Tenisa Stołowego[59]. W hali sportowej, mieszczącej się przy Zespole Szkół NR1 rozgrywane są turnieje, różnych dyscyplin sportowych. Przez miasto kilka razy przebiegała trasa Tour de Pologne.
W Bełżycach działa Bełżyckie Towarzystwo Narciarskie[60].
Klub piłkarski powstał 25 kwietnia 1970. Wtedy to w ówczesnym Powiatowym Domu Kultury odbyło się pierwsze zebranie założycielskie. 6 maja 1970 wybrano pierwszego prezesa, Czesława Bartuzi, ustalono plan pracy oraz zaproponowano powołanie komisji budowy obiektów sportowych przy klubie. Uruchomiono następujące sekcje: piłki nożnej, zapasów, piłki siatkowej i tenisa stołowego. 24 czerwca 1970 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie zatwierdziło nazwę stowarzyszenia na Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy w Bełżycach i wpisało je do rejestru stowarzyszeń i związków Urzędu Spraw Wewnętrznych pod nr 296. W 1974 dokonano zmiany w statucie klubu, ustalając nową nazwę na Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy „Unia” Bełżyce. W sezonie 1974/1975 klub grał w klasie B i uzyskał awans do wyższej klasy rozgrywkowej, z której spadł rok później. W wyniku reorganizacji rozgrywek w sezonie 1976/1977 „Unia” trafiła do grupy wschodniej klasy B. Zespół był wtedy kierowany przez trenera Szczepana Bogusza. Klub znów uzyskał awans o szczebel wyżej i grał na nim przez kilka kolejnych sezonów. Od sezonu 1991/1992 drużyna występowała w lubelskiej klasie okręgowej. Od 1994 klub jest jedno-sekcyjny, działa tylko sekcja piłki nożnej. 28 czerwca 1996 odbył się w Bełżycach Dzień Piłkarza zorganizowany przez działaczy klubu w związku z zakończeniem sezonu rozgrywkowego 1995/1996[61]. Po sezonie 2001/2002, w wyniku połączenia MLKS Unii Bełżyce z BKS Lublin, zespół przyjął nazwę BKS Unia Bełżyce. Rok później zespoły rozdzieliły się, jednak dawna Unia przyjęła nazwę BKS Unia Bełżyce. W 2009 zostały wyremontowane trybuny stadionu, zapowiedziano też zmodernizowanie w przyszłości murawy. Klub został zlikwidowany po sezonie 2011/2012.
Od 2021 r. klub "Tęcza Bełżyce" (wcześniej "Tęcza Zagórze") podjął decyzję by kontynuować lokalną tradycję i występować pod nazwą Unia Bełżyce[62].
Klub piłkarski Tęcza Bełżyce powstał od sezonu 2013/2014 w wyniku przekształcenia klubu Tęcza Zagórze, który wywalczył awans z klasy A do klasy okręgowej. Zespół rozgrywa mecze na stadionie w Bełżycach i oparł swój skład o dawnych zawodników Unii Bełżyce. W grudniu 2020 r. klub wybrał nowe władze i podjął decyzję by od roku 2021 grać pod historyczną nazwą Unia Bełżyce[62].
Miasta partnerskie Bełżyc to[63]:
Obok miasta (obwodnicą) przebiega droga wojewódzka nr 747 łącząca Lublin z Iłżą w województwie Mazowieckim, droga wojewódzka nr 827 – do Nałęczowa oraz droga wojewódzka nr 834 – do Bychawy. Najbliższe stacje kolejowe znajdują się w odległym o 14 km od Bełżyc Motyczu oraz w Niedrzwicy Dużej. 12 km od Bełżyc znajduje się lotnisko Lublin-Radawiec.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).