Krasnobród to lokalny ośrodek usługowy, uzdrowiskowy i popularny ośrodek turystyczno-wypoczynkowy na RoztoczuŚrodkowym. Latem najpopularniejszą formą wypoczynku jest plażowanie i kąpiel w zalewie położonym nad rzeką Wieprz.
Atrakcyjny punkt widokowy w mieście to położony dość wysoko kamieniołom, na północ od zalewu, gdzie od niedawna znajduje się niewielka wieża (baszta).
Pierwszymi znanymi właścicielami Krasnobrodu byli Lipscy. W ciągu wieków zmieniali się właściciele miejscowości: Leszczyńscy, Zamoyscy, Tarnowscy i Jackowscy. Od 1880 mieszkali w Krasnobrodzie Fudakowscy. Z powodu dużego oddalenia od głównych szlaków handlowych oraz nieurodzajnych, piaszczystych gleb nigdy nie stanowił dużego i zamożnego ośrodka miejskiego[7].
Do czasów II wojny światowej, struktura etniczno-wyznaniowa miasta była zróżnicowana. W 2 poł. XIX wieku społeczność współtworzyli głównie Polacy (katolicy) oraz Żydzi, którzy zaczęli się osiedlać już w 2 poł. XVI wieku. Niewielki odsetek ludności miasta i okolicznych miejscowości stanowili Rusini[8].
Parafia rzymskokatolicka została erygowana prawdopodobnie w II poł. XVI wieku. W 1595 świątynię parafialną przejęli wierni wyznania kalwińskiego na skutek przejścia na to wyznanie właścicieli miasta, Leszczyńskich. W 1647 miejscowość przeszła na własność Zamoyskich i sytuacja religijna uległa zmianie. W miejscu objawień Matki Bożej, w latach: 1648-64, postawiono kościół. Wojewoda sandomierski Jan Zamoyski, 23 listopada 1664, wystawił dokument będący podstawą do założenia klasztoru dominikańskiego w Krasnobrodzie.
Miasto mocno ucierpiało w czasie powstania Chmielnickiego. W drugiej połowie XVII wieku Krasnobród kilkakrotnie plądrowali Tatarzy. Podczas jednego z najazdów miejscowość spłonęła, a wraz z nią okazały kościół drewniany. W 1763 król August III na nowo nadał Krasnobrodowi prawa miejskie.
Na przełomie XVIII i XIX wieku Krasnobród stał się ośrodkiem garncarstwa i meblarstwa. Produkowano tu gonty, kafle porcelanowe, patyczki do zapałek oraz tzw. „skrzynie krasnobrodzkie”. Pod koniec XIX wieku Krasnobród stał się znany dzięki jednemu z pierwszych w Europie sanatoriów przeciwgruźliczych, założonemu przez dr Alfreda Rose, w którym gruźlicę leczono kumysem, jednakże brak dobrych połączeń komunikacyjnych przyczynił się do upadku placówki.
W czasie agresji niemieckiej na Polskę w 1939 miejsce potyczek cofających się armii polskich z wojskami niemieckimi. Na miejscowym cmentarzu leży 500 poległych żołnierzy polskich. W zabudowaniach klasztoru mieścił się szpital dla żołnierzy polskich i niemieckich. 23 września 1939 miała tu miejsce szarża 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich podpułkownika Stachlewskiego, którzy w okolicy Kaplicy „Na Wodzie” stoczyli zwycięską bitwę z kawalerią niemiecką, opanowując miasteczko (to prawdopodobnie arena ostatniej bitwy między oddziałami konnymi w historii II wojny światowej). Przez pewien czas Krasnobród był okupowany przez wojska sowieckie.
Podczas okupacji niemieckiej okolica była terenem działań oddziałów partyzanckich Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Działał tu również oddział Gwardii Ludowej im. Kotowskiego składający się w większości ze zbiegłych z obozów jenieckich żołnierzy radzieckich. Oddział dowodzony był przez Michaiła Atamanowa ps. „Miszka Tatar”. Oddział ten 16 maja 1943 zaatakował tartak w Krasnobrodzie i zniszczył stację kolejową[9]. Krasnobród został spacyfikowany w lutym i marcu 1943[10] a wysiedlony przez Niemców 5 lipca 1943. Miejscowa ludność żydowska została wymordowana w 1942 roku[11], bądź też wcześniej uciekła do ZSRR. Krasnobród został zdobyty przez Armię Czerwoną 22 VII 1944.
W wyniku zniszczeń wojennych oraz rozwoju cywilizacyjnego nie zachował się dawny układ urbanistyczny miasteczka z drewnianą zabudową (charakterystyczne były podcienia).
Życie religijne
W Krasnobrodzie większość mieszkańców jest wyznania rzymskokatolickiego; istnieją dwie parafie:
Pod koniec XVI i w pierwszej połowie XVII wieku funkcjonował w Krasnobrodzie zbór kalwiński (w latach 1595, 1638, 1642 i 1647 odbyły się tu nawet synody). Teren gminy zamieszkiwali dawniej również unici (przed zawarciem unii brzeskiej byli to wyznawcy prawosławia), którzy posiadali swoje świątynie. Po kasacie unii założono parafie prawosławne, zmuszając grekokatolików do powrotu do tego wyznania. Prawosławni zamieszkiwali ten teren głównie do I wojny światowej (krasnobrodzka cerkiew została rozebrana)[12]. Jednakże do II wojny światowej w miasteczku przeważała ludność żydowska[13] (synagoga i cmentarz uległy zniszczeniu, pozostał natomiast dawny budynek mykwy).
Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach 1690–1699 wraz z klasztorem został ufundowany przez Marysieńkę Sobieską jako wotum wdzięczności za uzdrowienie. Wewnątrz kościoła znajdują się m.in.: XVIII-wieczna chrzcielnica, barokowa ambona w kształcie wazy oraz główny ołtarz wykonany przez Jana Mauchera w latach 1774–1776. Kościół od 300 lat jest znanym ośrodkiem kultu maryjnego, odwiedzanym przez liczne rzesze pielgrzymów. Szczególną czcią cieszy się Obraz Matki Bożej Krasnobrodzkiej. Tradycją stały się międzynarodowe letnie koncerty organowe w Sanktuarium Maryjnym.
Ważniejsze uroczystości religijne: odpust Matki Bożej Jagodnej (1 i 2 lipca), MB Zielnej (15 sierpnia), Św. Rocha (pierwsza niedziela po 15 sierpnia), MB Siewnej (8 września), MB Różańcowej (pierwsza niedziela października) oraz Dożynki Diecezjalne (wrzesień).
W Krasnobrodzie funkcjonuje Miejsko-Gminny Klub Sportowy Igros Krasnobród – amatorski klub piłkarski, założony w 1966 roku. Obecnie drużyna seniorów gra w [IV liga (grupa lubelska)]. Igros rozgrywa mecze na Miejskim Stadionie w Krasnobrodzie, o pojemności 2000 widzów, znajdującym się przy ul. Wczasowej.
↑Irena Rolska-Boruch: Siedziby szlacheckie i magnackie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną 1500–1700: założenia przestrzenne, architektura, funkcje. Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999, s. 191. ISBN 83-228-0660-4.
↑Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
↑W 1683 r. w Krasnobrodzie było 98 domów; w 1716 r.: 46; w 1810 r. miasto liczyło 780 mieszkańców; w 1827 r.: 116 domów i 973 mieszkańców, w 1860 r.: 10 domów murowanych i 153 drewnianych oraz 1268 mieszkańców, w 2 poł. XIX w. – 1602 mieszkańców; w 1890 r.: 2109 mieszkańców; w 1910 r.: 3370 mieszkańców; w 1921 r.: 304 domów i 2036 mieszkańców; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 244–245.
↑Pod koniec XIX wieku w Krasnobrodzie mieszkało 558 katolików, 1039 Żydów i 5 prawosławnych.
↑Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 157.
↑Historia. krasnobrod.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-15)]., krasnobrod.pl. [dostęp 2018-05-05].
↑W dniach 4–12 lutego 1942. Niemcy rozstrzelali 40 mieszkańców Krasnobrodu i spalili 53 gospodarstw. W październiku podczas czterech egzekucji zamordowano kolejno: 6, 32, 30, a następnie 128 osób; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 244.
↑Cerkiew istniała w Krasnobrodzie już w 1620 i prawdopodobnie została zbudowana już w końcu XVI wieku. W 1759 miejscowość posiadała drewnianą cerkiew parafialną pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, należącą do dekanatu szczebrzeszyńskiego (istniała jeszcze w 1860). W 1870 władze carskie wybudowały murowaną cerkiew prawosławną (filia parafii w Suchowoli), którą rozebrano w latach 30. XX wieku; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 244.
↑Według spisu z 1921 Krasnobród liczył 2036 mieszkańców, w tym 1148 Żydów; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 245.
↑Krasnobród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
Bibliografia
Izabela Juchniewicz, Krasnobród, Kraków 2002.
Mieczysław Kościński, Znani i nieznani. Szkice z przeszłości Krasnobrodu, Lublin 2002; Krasnobród dawnych lat. Opowieści i wspomnienia, Lublin 2003; Z gliny ulepione. Dzieje krasnobrodzkiego garncarstwa, Lublin 2004; Za bramą ciszy. Na krasnobrodzkich cmentarzach, Lublin 2005; Dawny Krasnobród – ludzie, domy, ulice, Lublin 2006; Dominikanie w Krasnobrodzie (1664-1864), z dziejów kościoła i klasztoru, Lublin 2008.
Teresa Kozłowska-Szczęsna, Krzysztof Błażejczyk, Barbara Krawczyk, Bioklimat Krasnobrodu, Warszawa 2001.
JózefJ.NiedźwiedźJózefJ., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość: Oficyna Wydawnicza Kresy, 2003, s. 243–245, ISBN 83-906745-7-2, OCLC836903923.
Edward Słoniewski, Wędrówki po Ziemi Krasnobrodzkiej, Krasnobród 1998.
Zofia Tyrka, Jan Rodzik, Krasnobród, mała monografia miasta, Lublin 1998.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
