Janów Podlaski

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Janów Podlaski
wieś
Ilustracja
Panorama
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

bialski

Gmina

Janów Podlaski

Liczba ludności (2021)

2659[2][3]

Strefa numeracyjna

83

Kod pocztowy

21-505[4]

Tablice rejestracyjne

LBI

SIMC

0012960[5]

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Janów Podlaski”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko górnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Janów Podlaski”
Położenie na mapie powiatu bialskiego
Mapa konturowa powiatu bialskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Janów Podlaski”
Położenie na mapie gminy Janów Podlaski
Mapa konturowa gminy Janów Podlaski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Janów Podlaski”
Ziemia52°11′44″N 23°12′38″E/52,195556 23,210556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Janów w 1916 r.
Kolegiata pw. św. Trójcy
Pałac biskupi po odbudowie, obecnie hotel
Pałac biskupi od frontu
Grota Naruszewicza
Dawny budynek seminarium duchownego w Janowie Podlaskim, obecnie Zespół Szkół im. A. Naruszewicza
Rzeźba „Galopujące konie” na miejscowym rynku
Stadnina Koni Janów Podlaski – Stajnia Zegarowa
Koń wyhodowany w Janowie Podlaskim

Janów Podlaski – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski[5][6].

Wieś jest sołectwem[7], siedzibą gminy Janów Podlaski, rzymskokatolickiego dekanatu Janów Podlaski i parafii Trójcy Świętej..

Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2720 mieszkańców[8].

Integralne części wsi Janów Podlaski[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
1021748 Zaborek część wsi

Janów Podlaski uzyskał lokację miejską w 1465 roku, zdegradowany w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku, degradacja w 1945 roku[9]. Prywatne miasto duchowne w końcu XVIII wieku leżało w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[10]. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim.

Współczesny Janów słynie z hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzonej przez Stadninę Koni Janów Podlaski, najstarszą, założoną w 1817, państwową stadninę koni[11][12].

Położenie

Wieś leży na obszarze Niziny Południowopodlaskiej[13], kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.

Historia

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów[14] łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770–1780 z inicjatywy biskupa Feliksa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.

Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714–1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818–1867 i 1918–1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685–1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.

Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, poety i dziejopisarza, który spędził w nim ostatnie lata życia. Mieszkał w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą z kamienia. Tradycja podlaska mówi, że w Janowie pisał tezy Konstytucji 3 Maja. Został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni jest pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego.

W roku 1818 utworzono diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli licznie udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. W 1874 prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale nie wpłynęło to na ożywienie gospodarcze.

W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (połowa stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940[15]) stracił prawa miejskie[15]. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta[16], przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)[17]. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasta nie wymieniają[15][18] (wieś w gminie Janów Podlaski).

Prawa miejskie

Janów miał prawa miejskie w latach 1465[19]–1870[20], 1919[21]–1940[22] i 1944[16]–1946[15][17][18]:

  • prawa miejskie uzyskał po raz pierwszy w roku 1465 – miasto lokowano na terenie wsi Porchów; w wieku XIX nazywane równolegle Janowem Biskupim lub Janowem Podlaskim[23]
  • utrata praw miejskich w roku 1869[24]
  • odzyskanie praw miejskich w roku 1919
  • w roku 1940, za okupacji niemieckiej prawa miejskie zniesiono, zmieniając podział administracyjny
  • w latach 1944–1946 Janów ponownie miał status miasta (po 14 lutego 1946 ponownie wieś)[15]

Stadnina Koni w Janowie Podlaskim

 Osobny artykuł: Stadnina Koni Janów Podlaski.

Zabytki

  • pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 na miejscu zamku z XV wieku rozbudowanego w 1520 i dworu z XVII wieku:
  • kościół pw. św. Trójcy z lat 1714–1735, barokowy:
    • dzwonnica murowana z 1745, barokowa
    • gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
    • ogrodzenie
  • kościół pw. św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790–1801:
    • dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874
    • plebania z końca XIX w.
  • kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w. na cmentarzu katolickim, dawniej unickim i wielowyznaniowym
  • stacja benzynowa z 1928, jedna z najstarszych w Polsce – zachowały się m.in. ręczne dystrybutory paliw Temper Extakt z roku 1928
  • założenie parkowe Wygoda – I połowa XIX w. – i zespół stajni projektu Henryka Marconiego:
    • stajnia Czołowa z 1885
    • stajnia Zegarowa z 1841
    • stajnia Woroncowska z 1885
    • stajnia Wyścigowa z 1848
    • brama wjazdowa z ok. 1840

Sport

W Janowie działa powstały w 1989 roku klub piłkarski GKS Janowia Janów Podlaski.

Turystyka

  • szlak turystyczny czerwony Nadbużański szlak rowerowy.
  • 16 lipca 2016 oficjalnie otwarto hotel „Zamek” mieszczący się w dawnym pałacu biskupim. Inwestorem jest Grupa Arche. 4-gwiazdkowy hotel oferuje 199 pokoi oraz gabinety odnowy biologicznej i inne atrakcje[25].
  • 15 lipca 2021 udostępniono przebudowany skwer w centrum miejscowości – powstała fontanna z rzeźbą przedstawiającą galopujące konie, autorstwa miejscowego rzeźbiarza Arkadiusza Markiewicza[26]; uporządkowano okoliczną zieleń, wybudowano wielofunkcyjny, mający służyć głównie turystom, budynek z toaletami oraz dokonano korekty ustawienia okolicznych pomników[27].

Ludzie związani z Janowem Podlaskim

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Janowem Podlaskim.
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Janowie Podlaskim.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44294
  2. ↑ Wieś Janów Podlaski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-04], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-28].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 368 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  6. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. ↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-11-28]
  8. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  9. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36–37.
  10. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
  11. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
  12. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
  13. ↑ Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego.
  14. ↑ Porchów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 815.
  15. ↑ a b c d e Stanisław Srokowski (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77).
  16. ↑ a b Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8.
  17. ↑ a b GUS (1947). Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: GUS.
  18. ↑ a b Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Kolumna, 1948.
  19. ↑ M. Najgrakowski, Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji, Warszawa: PAN IGiPZ, 2009.
  20. ↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
  21. ↑ M.P. z 1919 r. Nr 234, poz. 0; Niektóre źródła (np. Stanisław Pazyra (red.), Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1965–1967.) podają 1915 jako rok odzyskania praw miejskich, co przypadałoby na wydarzenia okresu wojennego. Oficjalne uznanie za miasto przez administrację polską nastąpiło w 1919 roku.
  22. ↑ Stanisław Srokowski (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77), s. 81.
  23. ↑ Janów Podlaski w publikacji Nazwy misat Polskich, K. Rymut.
  24. ↑ Podstawa: Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
  25. ↑ Uroczyste otwarcie hotelu Zamek Biskupi Janów Podlaski. e-Hotelarz.pl, 2016-07-19. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
  26. ↑ Paulina Chodyka-Łukaszuk: Janów Podlaski: Otwarcie skweru w cieniu krytyki. Słowo Podlasia, 2021-07-20. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
  27. ↑ Aleksandra Bielecka: Pędzą konie po… wodzie. Biała24, 2021-07-15. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Gmina Janów Podlaski
wsie
Kolonie
Osady

Dawne miasta na obszarze obecnego województwa lubelskiego
Powiat konstantynowski (1867–1932)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1867–1932)
Gminy wiejskie (1867–1932)
Legenda
Powiat bialski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).