Przyrów

Przyrów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół św. Doroty w Przyrowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

częstochowski

Gmina

Przyrów

Prawa miejskie

1369–1870, od 2024

Burmistrz

Anna Kowalska Ferd

Powierzchnia

12,0654[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


1144[2]
94,82 os./km²

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

42-248[3]

Tablice rejestracyjne

SCZ

Położenie na mapie gminy Przyrów
Mapa konturowa gminy Przyrów, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego
Mapa konturowa powiatu częstochowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Ziemia50°48′01″N 19°31′39″E/50,800278 19,527500
TERC (TERYT)

2404144[4]

SIMC

0143550[4]

Urząd miejski
ul. Częstochowska 7
42-248 Przyrów
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Przyrów – miasto w Polsce, położone w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Przyrów[5][4]. Leży nad rzeką Wiercicą.

Przyrów uzyskał lokację miejską w 1369 roku[6]. Został pozbawiony praw miejskich 31 maja 1870 i włączony do nowo utworzonej gminy Przyrów w powiecie częstochowskim[7]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Przyrów, 1954–1972 gromady Przyrów[8], a od 1973 reaktywowanej gminy Przyrów[9]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa częstochowskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].

Przyrowski rynek wykazał się najwyższym (po Koszycach) stopniem miejskości w badaniach naukowych nad morfologią miast zdegradowanych reformą carską z 1869–1870[10].

Historia

Przyrów został założony jako miasto 15 marca 1369 r.[11] na terenie wsi Komorów przez Jakuba Rechickiego z Nagłowic jako miasto królewskie przez Kazimierza Wielkiego na prawie średzkim[12]. W XV-XVII w. nastąpił znaczny rozwój miasta i wzrost liczby mieszkańców, ale w latach 1655-1660 miał miejsce upadek w wyniku najazdu szwedzkiego (zniszczono ok. 70% zabudowy) i rokoszu Lubomirskiego. Spadek znaczenia Przyrowa był też skutkiem zmiany przebiegu głównej drogi z Krakowa do Wielkopolski[11]. Pozbawiony praw miejskich w 1870 r.[13] dekretem cara Rosji Aleksandra II z 13 lipca wraz z 15 innych miastami guberni piotrkowskiej[11].

Od końca XVIII w. Przyrów zamieszkiwała społeczność żydowska (w 1857 - 954 osób, czyli 43 proc. mieszkańców; w 1921 - 802, około 32 proc.). Istniała synagoga i cmentarz. Wśród Żydów była grupa chasydów, związanych z Lelowem. W 1940 r. Niemcy utworzyli w Przyrowie obóz pracy, w którym zgromadzili ponad 800 Żydów. 18 września 1942 r. wszystkich wywieziono do getta w Koniecpolu, skąd 7 października trafili do obozu zagłady w Treblince i zginęli[14].

8 stycznia 1945 r. wieś została spacyfikowana przez oddział własowców pod dowództwem SS. Zamordowali oni 43 osoby, a zabudowania spalili[15]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

21 października 2022 r. rada gminy jednogłośnie przyjęła uchwałę o podjęciu działań zmierzających do nadania Przyrowowi statusu miasta. Na przełomie 2022 i 2023 r. rozpoczęły się konsultacje społeczne nad zmianą statusu gminy wiejskiej na miejsko-wiejską[11]. 1 stycznia 2024 roku Przyrów odzyskał prawa miejskie i stał się czwartym miastem powiatu częstochowskiego.

W styczniu 2023 r. do rejestru zabytków wpisano drewnianą wieżę strażacką przy ul. Częstochowskiej 7a, pochodzącą z lat 1949–1950[16].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Dz.U. 2023 poz. 1472.
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1063 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.
  7. ↑ Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 123)
  8. ↑ Uchwała Nr 17/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu częstochowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54)
  9. ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103).
  10. ↑ Dymitrow, M. (2014). The effigy of urbanity or a rural parody? A visual approach to small-town public space. Journal of Cultural Geography, 31(1), 1-31.
  11. ↑ a b c d Marek Mamoń, Przyrów pozazdrościł jurajskiemu Olsztynowi i też chce zostać miastem [online], czestochowa.wyborcza.pl, 16 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-16].
  12. ↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333-1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
  13. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.
  14. ↑ Przyrów [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-12-19].
  15. ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 85.
  16. ↑ Michał Bulsa, Decyzje dotyczące wpisów i skresleń w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego w 2023 roku (w:) „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2024, t. 16, s. 426.

Bibliografia

R. Dulias, A. Hibszer; Województwo śląskie. Przyroda, Gospodarka, Dziedzictwo kulturowe, Kraków 2004, s.192.

Linki zewnętrzne

Gmina Przyrów
Miasto
Wsie
Osady leśne

Miasta województwa śląskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Powiat częstochowski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat częstochowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!