Bełżec (gmina)

Bełżec

gmina wiejska
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	tomaszowski
TERC	6018022
Wójt	Mateusz Damian Jarosz
Powierzchnia	33,55 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	3375[1]
• gęstość	100,7 os./km²
Nr kierunkowy	84
Tablice rejestracyjne	LTM
Adres urzędu: ul. Lwowska 5  22-670 Bełżec
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 7[2] Liczba miejscowości 5[3][2]
Położenie na mapie województwa
50°23′04″N 23°26′18″E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Bełżec (daw. gmina Bełzec) – gmina wiejska w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie zamojskim.

Siedziba gminy to Bełżec.

Według danych z 31 grudnia 2009 gminę zamieszkiwało 3440 osób^[4].

Gmina Bełżec jest najmniejszą terytorialnie gminą wiejską województwa lubelskiego.

Gmina położona jest w południowo-zachodniej części powiatu tomaszowskiego, w odległości 8 km od Tomaszowa Lubelskiego oraz 16 km od przejścia granicznego w Hrebennem. Obszar Gminy posiada bogatą rzeźbę terenu. Maksymalne i minimalne wzniesienia wynoszą 327,6 i 257 m n.p.m. Gmina Bełżec leży na granicy Roztocza Środkowego i Wschodniego.

Historia

Obszar współczesnej gminy Bełzec jest przestrzennie niespójnym zlepkiem obszarów historycznych (Lubelszczyzny i Galicji), należących wcześnie do różnych powiatów (rawskiego, lubaczowskiego i tomaszowskiego) i gmin (Bełżec, Lipsko, Lubycza Królewska i Jarczów).

Pierwsza gmina zbiorowa (1934–1954)

Gmina Bełzec w 1934 roku

Pierwsza gmina zbiorowa Bełzec (do 1953 pisownia przez z) została utworzona 1 sierpnia 1934 w powiecie rawskim w województwie lwowskim z obszaru dotychczasowej jednostkowej gminy wiejskiej Bełzec^[5]. Ponieważ składała się tylko z jednej wsi, nie została podzielona na gromady.

Podczas II wojny światowej gmina Bełżec zachowała granice przedwojenne, lecz okupanci niemieccy wyodrębnili z Bełżca Brzeziny, przez co obszar gmin składał się z dwóch gromad (Dorfgemeinden). Włączono ją do dystryktu lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa (powiat Zamość). W 1943 roku liczyła 4622 mieszkańców (4260 w Bełżcu i 362 w Brzezinach)^[6].

Po wojnie powrócono praktycznie do granic gminy sprzed wojny, lecz gromadę Bełżec podzielono na dwie: Bełżec A i Bełżec B, zachowując także gromadę Brzeziny, a więc w sumie trzy gromady. W związku ze zmianami granic państwowych i zlikwidowaniem powiatu rawskiego, gminę Bełżec włączono do powiatu tomaszowskiego w województwie lubelskim^[7].

Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[8], a jej obszar wszedł w skład nowo utwrzonej gromady Bełżec z siedzibą GRN w Bełżcu A. W skład jednostki weszły zatem obszary dotychczasowych gromad Bełżec A, Bełżec B i Brzeziny ze zniesionej gminy Bełżec, ponadto miejscowość Żyłka wieś z dotychczasowej gromady Żyłka ze zniesionej gminy Jarczów oraz miejscowości Szalenik kol. i Święć wieś (obecnie Święcie) z dotychczasowej gromady Lubycza Kameralna ze zniesionej gminy Lubycza Królewska w powiecie tomaszowskim w woj. lubelskim, a także przysiółek Chyże z dotychczasowej gromady Kadłubiska ze zniesionej gminy Lipsko w powiecie lubaczowskim w woj. rzeszowskim^[9]. W takich granicach gromada Bełżec przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej^[10].

Druga gmina zbiorowa (1992–)

W związku z kolejną reformą gminną w 1973 roku^[11] gminy Bełżec nie przywrócono^[12], a Bełżec utracił funkcje administracyjne na okres 19 lat.

Powrócił do nich dopiero 1 stycznia 1992 kiedy to w woj. zamojskim (utworzonym 1 czerwca 1975^[13]) reaktywowano gminę Bełżec w zmienionych granicach. W jej skład weszły początkowo^[14]:

• wsie Szalenik-Kolonia i Święcie-Kolonia z gminy Lubycza Królewska,
• wsie Bełżec i Chyże z gminy Tomaszów Lubelski.

Poza gminą Bełżec, w gminie Lubycza Królewska, pozostały natomiast od dawna związane z Bełżcem Brzeziny, a także (należąca w latach 1954–1972 do gromady Bełżec) wieś Żyłka, która początkowo (1973–1986) weszła w skład gminy Jarczów, lecz od 1 lipca 1986 należała już do gminy Lubycza Królewska^[15].

Dopiero 1 stycznia 2007 gmina Bełżec otrzymała obecne granice, kiedy to do niej włączono sołectwa Brzeziny (333,58 ha) i Żyłka (101,34 ha) z gminy Lubycza Królewska^[16].

W 1999 roku gmina weszła w skład powiatu tomaszowskiego w nowo utworzonym województwie lubelskim^[17].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[18] gmina Bełżec ma obszar 28,66 km², w tym:

• użytki rolne: 56%
• użytki leśne: 34%

Gmina stanowi 1,93% powierzchni powiatu.

Z dniem 1 stycznia 2007 zwiększono powierzchnię gminy do 33,52 km² (obszar odcięty od gminy Lubycza Królewska)^[19].

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[20]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	2990	100	1471	49,2	1519	50,8
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	104,3		51,3		53

• Piramida wieku mieszkańców gminy Bełżec w 2014 roku^[1].

Sołectwa

Bełżec (sołectwa: Bełżec I, Bełżec II i Bełżec III), Brzeziny, Chyże, Szalenik-Kolonia, Żyłka^[3].

Sąsiednie gminy

Lubycza Królewska, Narol, Tomaszów Lubelski

Przypisy

1. Gmina Bełżec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Urząd Statystyczny w Lublinie
3. Strona gminy. Charakterystyka
4. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, stan 31.12.2009. [dostęp 2010-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-22)].
5. Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 550
6. Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement (1943)
7. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
8. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
9. Uchwała Nr 16 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu tomaszowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 23 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 64)
10. Wykaz miast, osiedli i gromad: stan z dn. 1 I 1971 r., Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny – Biuro Spisów, 1971. Brak numerów stron w książce
11. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
12. Uchwała Nr XXI/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr 12, Poz. 239)
13. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
14. Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497
15. M.P. z 1986 r. nr 18, poz. 133
16. Dz.U. z 2006 r. nr 137, poz. 972
17. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603)
18. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
19. Dz.U. z 2006  r. nr 137 , poz. 972
20. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).