Nazwa obecnego miasta Otwocka nawiązuje bezpośrednio do dawnej, centralnej siedziby dóbr otwockich, którą był pobliski Otwock Wielki. Sprzyjało temu wydzielenie w XIX i XX w. terenów obecnego miasta Otwocka z tychże dóbr i potoczne określanie tej ziemi, jako „fragmentu dóbr Otwock”.
W XV-wiecznych zapiskach dotyczących Otwocka Wielkiego, nazwa wsi pojawia się kilkukrotnie zapisana jako: Otwosko (1407 – w związku ze sporną sprawą graniczną między Ostrowcem a Otwockiem[4]), Othwoczsko (1408), Othwoczsk (1413), Odwoczsko (1429), Odwoczsko (1437). Średniowieczna nazwa brzmiała Otwocsko. Powstała ona z dodania przyrostka -ьsko do wyrażenia ot- woda. Staropolskiemu ot odpowiadają dzisiejsze od i ot. Użycie takiego wyrażenia mogło być związane z położeniem miejscowości w obfitym w wodę starorzeczuWisły[5], będącym częścią zalewowych terenów Urzecza.
Historia
Okres powstania styczniowego
Tereny dzisiejszych powiatów otwockiego, mińskiego i garwolińskiego w okresie powstania styczniowego wchodziły w skład powiatu stanisławowskiego oraz garwolińskiego[6]. Organizacja spiskowa cywilna i wojskowa w przeddzień powstania rozwijała się powoli. Na początku powstania miała ona za zadanie przerzut części poborowych z Warszawy do formujących się oddziałów na terenie Podlasia.
Powstanie i rozwój
Otwock jako miejscowość sanatoryjno-uzdrowiskowa zaistniał dzięki budowie Kolei Nadwiślańskiej pod koniec XIX w. – Otwock Sanatoryjny. Jednym z prekursorów działalności wypoczynkowej był malarz i rysownik Michał Elwiro Andriolli, który w roku 1880 zamieszkał na północ od Karczewa w folwarku Anielin zakupionym od Zygmunta Kurtza, byłego właściciela majątku Otwock Wielki. Status uzdrowiska nadała całemu regionowi działalność karczewskiego lekarza dra Józefa Mariana Geislera, który jako pierwszy otworzył gabinet w Otwocku. Geisler ordynował w Otwocku najpierw tylko w czasie sezonu, później zaś przeniósł się tu na stałe. Do dziś dnia przy obecnej ulicy Dr.J. Geislera można oglądać pozostałości jego domu. W 1893 r. utworzył on pierwsze w Polsce stałe sanatorium nizinne chorób płuc.
W sierpniu 1900 roku w mieście odbył się II Zjazd SDKPiL[7]
W latach 1931-1938 w mieszkaniu stolarza Stanisława Brzezińskiego ps. „Staszek” przy ul. Słonecznej (ob. Marusarzówny) mieściła się jedna z większych drukarń Komunistycznej Partii Polski, gdzie drukowano prasę i odezwy[9].
W 1936 roku, jako pierwszy w Polsce, został zelektryfikowany odcinek linii kolejowej z Otwocka do Warszawy.
II wojna światowa
Przed 1939 r. większość mieszkańców Otwocka stanowili Żydzi[10]. W pierwszej połowie 1936 roku w mieście doszło do ekscesów o podłożu antysemickim[11].
W listopadzie 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej. Składało się one z dwóch części: mieszkaniowej i kuracyjnej[12].
Zostało ono zlikwidowane 19 sierpnia 1942 roku, kiedy to otwoccy Żydzi zostali wywiezieni, a następnie wymordowani w obozie zagłady w Treblince. Opis relacji polsko-żydowskich w Otwocku czasie II wojny światowej, funkcjonowania i likwidacji otwockiego getta opisał w swojej książce SpowiedźCalek Perechodnik[13].
Zakład dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Żydów „Zofiówka” w Otwocku był jednym z 24 miejsc, gdzie rozpoczęto niemiecką akcję T4 mającą na celu eksterminację niepełnosprawnej psychicznie ludności, a będącą wstępem do uruchomienia eksterminacji na szeroką skalę (Holocaust). W sierpniu 1942 zamordowano tam 110 niepełnosprawnych umysłowo osób narodowości żydowskiej.
W czasie wojny liczba mieszkańców spadła z 20 tys. do 12 tys.
Okres powojenny
Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 150 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Otwocku[14].
Po wojnie zlikwidowano zbudowaną na początku XX wieku kolej wąskotorową z Jabłonny przez Warszawę do Karczewa. W 1958 roku uruchomiono w Świerku, dzielnicy Otwocka, pierwszy w Polsce reaktor jądrowy „EWA”, później drugi „Maria”. W 1967 miasto utraciło status uzdrowiska. Po reformie administracyjnej zlikwidowano powiat, który przywrócono w 1999.
Otwock – niegdyś letnisko i kolebka specyficznego stylu „świdermajer”, a także uzdrowisko. Szczególne role w kształtowaniu tych funkcji miejscowości, a tym samym dla historii Otwocka odegrały dwie nietuzinkowe postacie: Michał Elwro Andriolli i dr Józef Marian Geisler. Nieco upraszczając: pierwszy odkrył Otwock dla letników, drugi dla kuracjuszy
Herb to charakterystyczny znak miejskiej wspólnoty. Symbol ten pojawił się w II połowie XIII w. wraz z kodyfikacją prawa miejskiego. Od samego początku jego wzór ściśle określały reguły heraldyczne. Otwock w swojej 100- letniej historii w roli miasta „dorobił” się już dwóch... a nawet trzech herbów. Pierwszy otwocki herb został zatwierdzony jeszcze przed nadaniem praw miejskich 7 sierpnia 1916 r. z inicjatywy radnego Edwarda Kasperowicza i był w użyciu do 1927 r. Od tego roku oficjalnym znakiem Otwocka jest dzisiaj nam znany herb. Chyba każdy otwocczanin wie, jak on wygląda. Kogo byśmy się nie spytali, to usłyszymy, że widać na nim pół orła w koronie i kielich z wężem będącym symbolem medycyny, co nawiązuje do uzdrowiskowej przeszłości miasta. Nowy symbol miasta został zatwierdzony przez Radę Miejską 2 sierpnia 1926 r., a przez wojewodę warszawskiego 16 maja 1927 r. Projekt herbu wykonał artysta plastyk Józef Tom.
Hart ducha i mądrość
Obecny herb Otwocka jest dwupolowy. W polu prawym, czerwonym, znajduje się połowa - zwróconego na prawo - białego polskiego orła w złotej koronie oraz ze złotymi szponami i dziobem. W polu lewym, złotym (kolor żółty), widnieje połowa szarego kielicha, z którego wypełza zielony wąż zwrócony w lewą stronę. Zastosowane barwy na tarczy herbowej nie są przypadkowe. W heraldyce, zarówno tak szlacheckiej jak i miejskiej, barwy wykazywały zależność od barw herbu dynastii i państwa. Kolorami dominującymi w heraldyce polskiej są więc czerwień i srebro. Kolor czerwony oznacza wspaniałomyślność, hart ducha i waleczność, a kolor złoty - wiarę, stałość, mądrość, chwałę, doskonałość. W przypadku Otwocka możemy mówić o harcie ducha i mądrości, mając na myśli jego uzdrowiskową przeszłość. Połowa wizerunku koronowanego orła nawiązuje do dawnego herbu województwa warszawskiego i do herbu państwowego, co jest elementem jednoznacznie osadzającym Otwock w konkretnym miejscu na mapie Polski
Bogini uzdrowiska
Ciekawszą symbolikę ma pole lewe, gdzie znajduje się pół kielicha z wypełzającym zeń wężem. Przez długie lata na herbach pokazywanych publicznie prezentowano cały kielich z wężem, a nawet kielich z wężem owijającym się wokół niego. Każde z tych wyobrażeń nawiązuje do postaci greckiej bogini zdrowia Higiei (Hygieia, Hygieja, Hygea, Hygia, Higieja), której atrybutem był kielich z wężem (tzw. Kielich Higiei). Według greckiej mitologii Higieja była córką boskiego lekarza Asklepiosa (rzymskiego Eskulapa) i Epione oraz siostrą Panakei (Panacei). Bogini czczona była wraz z Asklepiosem często pojawiając się w orszaku ojca, uosabiając… zdrowie. Jej rzymską odpowiedniczką była Salus.
Połączenie kielicha z wężem ma bogate znaczenie mitologiczne. W kielichu podawano wino, ale także ziołowe mikstury lecznicze. Wąż natomiast jest zwierzęciem, którego jad może zabić, ale jednocześnie zrzuca swoją skórę i regeneruje siły. Ze względu na swe linienie („odradzanie się”) symbolizuje ciągłą samoodnowę życia, ozdrowienie, długowieczność, uzdrawianie. Wysunięty jadowy języczek przypomina natomiast o ostrożności i odpowiedzialności, z jaką należy korzystać z darów natury. Kielich tutaj symbolizuje zdrowie, a wąż ciągłą samoodnowę życia, ozdrowienie, długowieczność i uzdrawianie, czyli dokładnie to, czego oczekujemy od kuracji w uzdrowisku. Z czasem Kielich Higiei stał się symbolem farmacji – aptek (czasami mylnie uznawany jest za ogólny symbol medycyny, której faktycznym godłem jest laska Asklepiosa-Eskulapa), a od jej imienia nazwano dział medycyny zajmujący się wpływem środowiska na zdrowie ludzkie, czyli higienę.
Części miasta
Miasto Otwock nie jest oficjalnie podzielone na dzielnice, lecz obowiązują nazwy zwyczajowe[17]:
Kasyno z lat 30. XX w. (planowano wtedy uruchomienie tu kasyna gry, ale ostatecznie w Polsce 1918–1939 tego typu hazard nie został zalegalizowany; w tym budynku była restauracja i kino, obecnie szkoła ponadpodstawowa).
W 1914 roku otwarto nowy odcinek trasy kolei wąskotorowej WAWER – KARCZEW. Było to przedłużenie trasy kolei jabłonowskiej, istniejącej już wtedy od 14 lat. Na odcinku otwockim pokrywała się z obecnymi ulicami: Turystyczną, Wawerską, Staszica, Karczewską.
Cała linia miała wtedy ponad 40 km:
JABŁONNA II (Zegrzyńska) – Modlińska – Jagiellońska – zjazd nad Wisłę – bulwar wiślany – Warszawa Most – bulwar wiślany – Zamoyskiego – Grochowska – Płowiecka – Wawer – Anin – Kaczy Dół – Borków – Radość – Falenica – Jarosław – Józefów – Świder – Otwock – KARCZEW.
Początkowo linia stawała się coraz bardziej atrakcyjna. Z czasem jednak napotykano na próby wycofania kolei jabłonowskiej. Wielokrotnie też zawieszano kursowanie linii na niektórych odcinkach, ale głównie z przyczyn wojennych.
W 1952 r. wskutek likwidacji środkowej części trasy doszło do rozdzielenia linii na dwa oddzielne odcinki: północny (funkcjonujący jeszcze do 1956 roku) oraz południowy. Ostatni, czterokilometrowy odcinek kolei OTWOCK – KARCZEW zlikwidowano w 1963 roku.
Obecnie widać charakterystycznie daleko odsuniętą zabudowę po wschodniej stronie ul. Karczewskiej i Wawerskiej. To pozostałość po trasie kolei. Zachował się też budynek stacji (Wawerska 9A/11).
Publiczny transport zbiorowy
Otwock jest częścią aglomeracji warszawskiej i sieć komunikacji miejskiej nadzoruje Zarząd Transportu Miejskiego.
Obecnie kursuje 6 linii:
702 (od 1956 jako 132[20], później jako linia S, następnie od 1959 roku przekształcona w 202[21], zaś od 1985[22] jako 702)
– trasa na terenie Otwocka: … – Orla – Powstańców Warszawy – Park Miejski – Urząd Skarbowy – Olszowa – Batorego – Okrzei – Tysiąclecia – Świdry Wielkie (z powrotem: Świdry Wielkie – Okrzei – Mazurska – Batorego – Olszowa – Szpital Powiatowy – Park Miejski – Hoża – Orla –).
L51 – linia na terenie Otwocka i Karczewa, następca linii L46: – Warsztatowa – Miziołka – Wysockiego – Bednarska – Stare Miasto – Pomnik Kolei Wąskotorowej – Os. Ługi – Szpital Powiatowy – Hoża – Orla
S1(SKM) – trasa na terenie Otwocka: – Świder – Otwock
N72 – nocna linia łącząca Karczew oraz Otwock z Dworcem Centralnym w Warszawie. W latach 2007–2012 kursowała jako N75. Po 8 latach przerwy wróciła i została wydłużona do Karczewa
M1[23] - bezpłatna komunikacja miejska łącząca Ługi, Kresy oraz Świder z Centrum Otwocka (Danuty - Orla - Jasna)
M2[24] - bezpłatna komunikacja miejska łącząca Mlądz oraz Śródborów z centrum Otwocka (Mlądz - Orla - Śródborów)
W1 Speed[25] - bezpłatna linia łącząca Otwock z Metrem Imielin w Warszawie
Historyczne linie komunikacji miejskiej:
220– kursowała w latach: 1984-1985
250– kursowała w latach: 1985-1991
251– kursowała w latach: 1985-1991
720– kursowała w latach: 1985 oraz 1991-1993
721– kursowała w latach: 1985 oraz 1991-1993
N75– kursowała w latach: 2007-2012
ŚWIDRY WIELKIE– kursowała w latach: 1966-1980 (linia sezonowa, kursująca w okresie letnim w dni wolne od pracy)
Szkoła Podstawowa Niepubliczna nr 96 i Społeczne Gimnazjum nr 1 im. Świętej Rodziny
Media
Na terenie powiatu działały cztery telewizje regionalne: „Halotv” „Pixel tv”, „Otwock tv”, „Linia tv” oraz tygodnik "Linia Otwocka". Obecnie funkcjonują następujące portale internetowe: HaloOtwock,IOtwock, Portalotwocki.pl.
gromadzeniem materiałów dotyczących historii regionu otwockiego, szeroko rozumianej tematyki grobownictwa wojennego i związanych ze szlachecką przeszłością regionu.
W Otwocku również mieści się siedziba Zespołu Mazowieckich Parków Krajobrazowych oraz Muzeum Ziemi Otwockiej. Dziś walory turystyczne miasta i powiatu to rzeka Świder, która powoli jest oczyszczana po długoletnim okresie zanieczyszczenia, a także sosnowe lasy wchodzące w skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W pobliżu znajduje się również rezerwat przyrody „Na Torfach”.
↑Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. XIII, oprac. Seweryn Uruski, Adam Amilkar Kosiński, Aleksander Włodarski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1916, s. 131.