Merhamlı Muharebesi

Merhamlı Muharebesi
Balkan Savaşı - Birinci Balkan Savaşı
Muharebe planı
40°57′N 26°16′E Tarih 27 Kasım 1912 Bölge Merhamlı (Murhamlı), Edirne Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu (şimdiki Evros ili, Dedeağaç yakınlarında Peplos yerleşim merkezi Yunanistan) Sonuç Kesin Bulgar zaferi *Osmanlı Kırcaali Müfrezesi ve komutanları teslim oldu savaş dışı kaldı, kaçabilen az sayıda asker Gelibolu'daki Osmanlı birliklerine ulaşabildi. *Batı Trakya'da Osmanlı kontrolü kaybedildi. *Kuşatılan Edirne'nin durumu daha da zora düştü.
Taraflar
Bulgaristan Krallığı	Osmanlı İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Nikola Genev Aleksandar Tanev Andranik Ozanyan (Bulgar-Kırcaali Müfrezesi, Makedon-Edirne Gönüllüleri Ermeni Bölüklerinin Komutanı)	Mehmed Yaver Paşa  (esir)[1]
Güçler
Bulgar Kırcaali Müfrezesi Bulgar Rodop Müfrezesi Bulgar Karışık Süvari Alayına bağlı kuvvetler 25.000	Osmanlı Kırcaali Müfrezesi 10.000-18.000
Kayıplar
Bilinmiyor	9.122- 15.000 asker 265 kadar subay teslim oldu. 8 dağ topu 2 mitralyöz zaptedildi.[2]

Merhamlı ya da (Muhramlı, şimdiki adı Peplos), eskiden Edirne vilayetine şimdi ise Yunanistan'ın Dedeağaç iline bağlı bir yerleşim birimidir. Bulgar ve Osmanlı orduları arasında 14/27 Kasım 1912'de yaşanan Merhamlı Muharebesi Birinci Balkan Savaşı muharebelerindendir. Uzun bir takip sonrası Batı Trakya'da General Nikola Genev ve Albay Aleksandar Tanev yöetimindeki Bulgar ordusu Kırcaali Muharebesi sonrası Gümülcine tarafına geri çekilmeye çalışan askerlerle birlikte 10,000-18.000 arası güçlü Tuğgeneral Mehmet Yaver Paşa komutasındaki Kırcaali Müfrezesi birliklerini sıkıştırır.^[3] Merhamlı köyünde (şimdi Yunanistan da kalan köyün adı Peplos'tur) sarılıp sıkıştırılıp saldırıya uğrayan Osmanlı birliklerinin, sadece bir kısmı Meriç nehrini geçerek kaçabildi. Kalan kısmı sonraki gün olan 28 Kasım'da teslim oldu.

Kasım ayına kadar olan savaştaki gelişmeler

1912 başında Osmanlı-Karadağ arasında çatışmalarla başlayan Balkan Savaşı sonrasında Balkanların çoğuna yayılır; savaşta özellikle Doğu Trakya ve Makedonya bölgesinde çatışmalar yoğunlaşır.Balkan harbinde Osmanlı Devleti'nin ordusu Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Trakya'daki Doğu ordusunun başında Abdullah Paşa, Makedonya'daki Batı ordusunun başında ise Ali Rıza Paşa vardı.^[4] Osmanlı Devleti'nin Doğu ordusu toplam dört nizamiye kolordusu (I., II., III. ve IV. kolordular), geçici üç mürettep kolordu (XV., XVI. ve XVII. kolordular), bir mürettep bağımsız süvari tümeni ve bir bağımsız süvari livasından oluşuyordu. Harp için görev teşkilatının hazırlanmasından sonra, Trakya'daki Osmanlı kuvvetleri üç ayrı komutanlığa ayrıldı. Bu komutanlıklar şunlardır: Doğu ordusu, Edirne Müstahkem Mevkii ve Kırcaali Müfrezesi.^[2][5]

Osmanlı Ordusunun Balkan savaşından önce yaptığı hatalardan ve Nazım Paşa'nın yanlış taktiklerinden yararlanan Bulgar-Sırp -Yunan ve Karadağ birlikleri Osmanlı İmparatorluğuna karşı zafer üstüne zafer kazanmaya başladılar.

Özellikle Bulgar ordusunun Osmanlı ordusuna karşı kazandığı zaferler Osmanlı ordusunu Doğu ve Batı Trakya'yı savunamaz bütün Balkanlardaki birliklerine takviye yapamaz ve kendi başkentini işgale karşı savunma durumuna getirmiştir. 22 Ekim - 24 Ekim 1912'de Kırkkilise Muharebesi ardından Lüleburgaz Muharebesi (28 Ekim-2 Kasım) Osmanlı Ordusunun Doğu Trakya'daki bütün savunma hatlarının çökmesine ve ordunun güneyde Çanakkale- Gelibolu, doğuda İstanbul'da Çatalca'ya kadar gerilemesine neden oldu. Edirne'deki Osmanlı birlikleri kuşatıldı. Bu da yetmezmiş gibi 9 Kasımda Selanik'teki Osmanlı birlikleri Yunan kuvvetlerine teslim olup Yunanlar Selanik'i aldılar.^[6]

Rodop Dağlarında ise savaşın ilk ayında çatışmalar sınırlıydı ancak burada da Bulgarlar önemli başarılar kazandılar. 21 Ekimde Kırcaali Muharebesi ile Kırcaali Bulgarların eline geçti sonrasında ise 26 Ekimde Bulgarlar Paşmaklı'yı ele geçirdiler. Burada savunma pozisyonuna geçen Bulgarlara karşı Osmanlı Kırcaali müfrezesinin bir kolu Kırcaali ve Paşmaklı'yı geri alabilmek için karşı saldırıya geçti ancak Alamidere (Polkovnik Serafimovo) köyü üzerinden yapılan Alamidere Muharebesi de Osmanlı aleyhine neticelendi ve Arda Nehri boyunca cephe stabil hale geldi.^[7]

Doğu Rodoplarda Kırcali müfrezesinin esas amacı Doğu Rodoplarda Bulgarların Osmanlının Trakya ile Makedonya orduları arasındaki kara ulaşımı ve lojistik yollarının, demiryolu hatlarının korunup kesilmemesidir ilaveten Filibe yanında gelecek Bulgar kuvvetlerinin Edirne'ye varmadan engellenmesidir. Ancak Balkan Devletlerinin doğuda ve batıda kazandıkları zaferler, kaybedilen Kırcaali Muharebesi bu görevleri anlamsız hale getirmiştir.^[5][8]

Öte yandan oluşan durum karşısında Gümülcine sancağına kadar çekilmek zorunda kalan Yaver Paşa'nın Kırcaali Müfrezesi Bulgar Yüksek Komutanlığı tarafından bir tehdit olarak görülmekteydi. Zira Edirne'yi Bulgarlar kuşatma altına almakla birlikte geri çekilen Osmanlı birliklerinin önemli bir kısmının Yaver Paşanın müfrezesi ile birleşebileceği bu şekilde müfrezenin 20.000 kişilik bir güce ulaşacağı ve kuşatma birliklerini arkadan saldırılarla tehlikeye düşürebileceği Bulgarlarca hesaplandı. Buna göre de Kırcaali müfrezesine üç koldan yapacağı takip saldırılarla kıskaca alıp kuşatıp teslim alma veya imha planı yapıldı. Bir Bulgar kolordusu doğrudan Gümülcine ve Dedeağaç yönüne taarruz edip Yaver Paşa'nın kuvvetlerine batıda hareket alanı bırakmayacaktı. Birçok güçlü süvari kolu ağırlıklı müfreze ve Alayda Gelibolu yönüne Kırcaali Müfrezesinin gitmesini engellemek için Meriç nehrinin Edirne tarafını tutacak neticede Meriç Nehrinden müfreze geçemez hale gelecek doğuda da hareket alanı kalmayacaktı. Diğer bir güçlü süvari kolu da kaçacak geri çekilecek Yaver Paşa Kuvvetlerini aralıksız takip edecekti.^[9] Bu iş için Bulgar Kırcaali Müfrezesi, Rodop Müfrezesi, Karışık Süvari alayı görevlendirildi ayrıca Bulgarlar bölgedeki Makedon çetecilerle de bağlantı kurup kendilerine yardım etmelerini sağladılar. Zaten savaştan hemen önce Osmanlı'ya saldırı için bir ķısım Makedon-Bulgar çetecilerden (komitacılardan) hatta yabancılardan Kırcaali müfrezesine bağlı Makedon-Edirne Gönüllüleri birlikleri ve dahası bu birliklere bağlı Osmanlı'ya karşı çete faaliyetlerinde bulunup Doğu Anadolu'da Türklere karşı katliamlara girişip ardından Bulgaristan'a kaçan Andranik Ozanyan ve Garegin Njdeh liderliğinde Ermenilerden çevredeki diğer Ermeni gruplardan gönüllüler alıp Ermeni bölükleri bile kurmuşlardı. Bütün bu birliklerde kıskaç harekâtında aktif rol oynamış Bulgarlar için büyük başarılar yararlılıklar göstermiş ancak bu başarılar kadar müslüman Türk ve Pomak halka yaptıkları katliamlarla da bilinmişlerdir.

Mehmet Yaver Paşa ve Kırcaali Müfrezesi kurmayları da bu planın farkına sonradan vardilar. Özellikle önemli bir liman konumundaki Dedeağaç yönüne Bulgar taarruzu, müfrezenin durumunu iyice kritik hale getirdi ve Mehmet Yaver Paşa İstanbul ile yazışıp Gelibolu yönüne çarpışarak vuruşa vuruşa çekilmeye karar verdi.^[5] Osmanlı Komutanlığı da Mehmet Yaver Paşa'nın kuvvetlerinin Çanakkale yönüne çekilmesi bu sırada Şevket Turgut Paşa'nın kumandasında 60-70 bin kişilik hazırlanacak ordusu ile birleşip Çatalca ve Edirne'deki Bulgar ordularının zora sokulması niyetindedir. Ancak Osmanlı komutanlığının gerçeklerden kopuk bu niyeti bir hayalden öteye geçememiştir.^[10]

Mehmed Yaver Paşa'nın Takibi (Bulgar Ordusu'nun Osmanlı Kırcaali Müfrezesine Yönelik Kıskaç Harekatı)

Bulgar Rodop Müfrezesinin Harekatı

Selanik düşünce serbest kalan Rodop Müfrezesi General Stiliyan Kovaçev komutasında ilerlemeye başladı. Serez ve Drama dan ilerleyen doğuya doğru giden Rodop Müfrezesi 20 Kasımda İskeçe'yi ele geçirdi. 6 gün sonra da zaten Bulgarlarca ayaklandırılan Makedon çetelerce ele geçirilen Dedeağaç'a girdiler.^[11]

Bulgar Kırcaali Müfrezesinin Harekatı

15 Kasım'da (J.T: 2 kasım) Müfrezeye bağlı Makedon-Edirne Gönüllüleri Tugayı ve diğer birlikler saldırıya geçti ve iki gün sonra 17 Kasımda Mestanlı'yı (bugünkü Momchilgrad) tamamen ele geçirdi. Sonrasında müfreze güneye inmeye devam etti. Bulgarlar Makedon hatta bazı Ermeni çetecilerle bile ilişki kurup onları da ayaklandırdılar, bir kısmını zaten kendi ordusuna katıp Makedon—Edirne gönüllüleri olarak da bilinen gönüllü kuvvetlerde oluşturmuşlardı. Mahmutlar köyü yakınında Balkan Töresi denen Makaza geçidinde (şimdiki Makaza - Nimfea Sınır Kapısı nın olduğu stratejik geçit) Osmanlılar savunma hattı oluşturmuştu. Buralara sızan çeteler Osmanlı savunmasını zora düşürdü.^[12] Büyük ölçüde Makedon gönüllülerden oluşan Bulgar Kırcaali Müfrezesi de (Makedon-Edirne Gönüllüleri 3.Tugayı, 2 karışık alay ve diğer mangalar) bu çetelere yetişip buradaki Osmanlı kuvvetlerini sarmaya başladı ancak bu durumu fark eden birliklerin önemli bir kısmı Ferecik (Feres) yönüne çekilerek buradaki kıskaçtan kurtuldu, bir kısmı ise esir düştü. Bu şekilde 20 kasımda Balkan Töresi Muharebesi Bulgar zaferi ile sonuçlandı ve ertesi gün Gümülcine'de düştü. Birliklerin komutanı general Nikola Genev, uzun bir yürüyüş yapan ve muharebeye giren birliklerini burada kısa bir süre dinlendirdi. 25 Kasımda müfreze doğuya yönelip 2 gün sonra Mehmet Yaver Paşanın Meriç Nehrinin sağ tarafında askeri kampının bulunduğu Ferecik (Feres) kasabasını alır.^[13]

Karışık Süvari Alayının Harekatı

15 Kasımda Albay Tanev komutasındaki karışık süvari alayı Sofulu (Soflu) ilçesini ele geçirir. Makedon-Edirne Gönüllüleri 2.Tugayı bu alaya takviye olarak gelir ve alay Meriç nehri boyunca güneye ilerler 18 Kasımda Ferecik ve 19 kasımda Dedeağaç alayca alınsa da Osmanlı takviye birliklerinin geldiği yönündeki haber üzerine Tanev 150 gönüllüyü Dedeağaç'ta bırakıp Sofulu'ya geri çekilir.^[13]

Muharebe

26 Kasımda Mehmed Yaver Paşa kuvvetleri Bulgar kıskaç harekâtından Gelibolu'ya ulaşarak kurtulabilmek için çekile çekile Merhamlı'ya gelip Meriç nehrini geçmeye başlar ancak kuvvetli yağmur nedeniyle sadece 1500-2000 kadar asker ve 2 top karşıya bütün uğraşlara karşın geçmiştir. Çekilmenin yavaş olması müfrezenin peşindeki Bulgar birliklerinin durumun farkına varıp hareketlenmelerine sebep olur Tanev'in birlikleri kuzeyden saldırıya başlar Genev ise batı yönünden yaklaşıp Osmanlı ordusunu iyice sıkıştırır özellikle Kırcaali müfrezesindeki Edirne Makedon Gönüllüleri birliği ve bu birliğe bağlı Andranik Ozanyan komutasındaki Kırcaali Müfrezesindeki Bulgar Ermeni birlikleri ve Bulgar topçu birlikleri de saldırıya katılınca hızlı ilerleme 2 saat süren çatışma top atışları ardından Mehmet Yaver Paşa 27 kasımda teslim belgesini imzalayıp Bulgarlara teslim olur. Osmanlı Kırcaali Müfrezesinde ele geçirilen askerlerle ilgili tartışmalar vardır Bulgar Kaynakları 10.000 kişilik müfrezede 9,600 asker subay ve 8 topun ele geçirildiğinden söz ederken^[14] bazı Türk kaynaklarında bu sayı ve Kırcaali Müfrezesindeki asker sayısı çelişkilidir. Kırcaali Müfrezesinin mevcudu Aram Andonyan'ın “Balkan Savaşı” adlı eserine göre yaklaşık 16.000'dir. Bunun 13.000i Kırcaali'de 3.000'i Paşmaklı'dadır.^[15] buna karşın Genelkurmay mevcudu 21.155 olarak belirtir.^[16][17] Koçak'a göre Kırcaali Müfrezesinde muharebe sırasında 18.000e yakın asker olup 15.000 asker 265 kadar subay teslim olup 8 Dağ topu Bulgarlarca ele geçirilmiştir.^[2]

Sağ kalıp Meriç nehrini geçen az sayıdaki Osmanlı askeri ise Çanakkale-Gelibolu'daki Osmanlı kuvvetlerine katılmıştır.^[5]

Muharebe Sonrası

Kırcaali Müfrezesinin teslim olması Osmanlı'nın Batı Trakya da kontrolü tamamen kaybetmesine neden olmuştur. Meriç'in aşağı taraflarındaki İstanbul'daki Bulgar pozisyonları güvence altına alınmıştır. Özellikle Bulgar Kırcaali müfrezesi ve karışık süvari alayı bu başarısıyla kuşatılan Edirne'de artık kuşatmayı yapan Sırp ve Bulgar birliklerinin arkadan saldırıya uğrama ihtimalleri ortadan kalktığı gibi kuşatmanın daha da sıkılaştırılmasına oradaki zaten kötü haldeki Osmanlı Kuvvetlerinin durumunun daha da kötüleşmesine neden olmuştur. Ayrıca Çatalca'daki Bulgar 1. ve 3. Ordularının lojistik takviye olanakları kolaylaşmıştır.^[18] Burada Selanik'i teslim eden Hasan Tahsin Paşa'nın aksine Mehmet Yaver Paşa'nın teslim durumu farklıdır zira Kırcaali Müfrezesi kurmayları ile birlikte kötü durumuna rağmen son ana kadar çarpışmış, Bulgar kıskacından kurtulmak için bütün yolları denemeye Gelibolu'na çekilip oradaki birliklerle birleşmeye çalışmış ancak Meriç nehri kıyısında kurtuluş ümidi kalmayıp Bulgarlarca tümden sarılıp müfreze sıkıştırılınca teslim olmak zorunda kalmıştır.^[10]

Kaynakça

Özel

1. Genelkurmay Başkanlığı(2004), Balkan Savaşı’na Katılan Komutanların Yaşam Öyküleri (Alay ve Daha Üst Birlik Komutanları), Genelkurmay Basımevi, Ankara s.454
2. ^ Sinan Koçak, Bulgar Yazar İvan Lesiçkof’un Gözünden Balkan Harbinde Kırcaali Müfrezesi Ve Mehmed Yaver Paşa’nın Esareti, Journal of Universal History Studies, Cilt: 2 Sayı:1, Haziran 2019, (Sayfa: 154-172) s.163,164 DOI: 10.38000/juhis.553237
3. M. Türker Acaroğlu, Bulgaristan Türkleri Üzerine Araştırmalar, Cilt 1, Kültür Bakanlığı, 1999, p. 198. 9 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)
4. Bülent Yıldırım,(2014), Bulgaristan'daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri(1890-1918 ), TTK, Ankara. s.118
5. ^ <Erickson s.151-153
6. Марков, 1.3. 19 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1.4. 19 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
7. Erickson, pp. 149-150
8. Koçak,s.165
9. Koçak s.162
10. ^ Koçak,s.172
11. БВ, стр. 298, 306
12. Koçak s.164
13. ^ БВ, стр. 304-306
14. Марков, 2.2. 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (19.08.2009)
15. Andonyan, Aram(2002),Balkan Savaşı, 2.Baskı, Aras Yayıncılık, İstanbul,s.493
16. Genelkurmay Başkanlığı(1993), Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Balkan Harbi (1912- 1913), Edirne Kalesi Etrafındaki Muharebeler, 2. Baskı, Cilt 2, Kısım 3, Genelkurmay Basımevi, Ankara s.37
17. Koçak s.161
18. БВ, стр. 308

Genel

• Балканската война 1912-1913, Държавно военно издателство, София 1961 (БВ)
• Марков, Г. България в Балканския съюз срещу Османската империя 1912-1913 г. 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., "Наука и изкуство", София 1989 (електронно издание „Книги за Македония“, 19.08.2009)
• Erickson, E. Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913, Greenwood Publishing Group, 2003, 0-275-97888-5