Bulgar Kırcaali Müfrezesi buna bağlı Makedon-Edirne Gönüllüleri 3.Tugayı ve diğer mangalar (Kırcaali Müfrezesi içindeki Ermeni Bölükleri başta olmak üzere) Bulgar karışık süvari alayına ait birlikler (İlaveten Makedon Bulgar Komitacıları) Tam sayı bilinmemekle birlikte Osmanlı'dan sayıca çok fazla.
20 Kasım (Jülyen takvimi'nde J.T: 7 Kasım ) 1912'de gerçekleşen Balkan Töresi Muharebesi(bugünkü Makaza Geçidi'nin olduğu yerde ve çevre köy ve tepelerde), Birinci Balkan Savaşı'nın bir muharebesiydi ve bunun sonucunda Bulgarlar Osmanlı birliklerini neredeyse tamamen Rodoplardan çıkardılar. Doğu Rodoplarda, bir zamanlar Osmanlı'ya tabii olan ancak savaştan hemen önce ve sonrasında Bulgar ordusuna geçen Makedon-Edirne Gönüllüleri-3. Tugayının Doğu Anadolu'dan Osmanlı'ya savaş ilanının hemen ardından gelip Bulgar ordusunda katılan Hınçak ve Taşnak çetelerine bağlı Ermeniler ve Makedon-Bulgar Komitacılar Bulgar ordusunun burada başarı kazanmasında kilit rol oynamıştır.[2][3]
Muharebe Öncesi Stratejik Durum
Kasım 1912'nin başında, Kırklareli ve Lüleburgaz Muharebeleri'ndeki başarılarından sonra, Bulgar ordusunun ana kuvvetleri İstanbul'a yaklaştı. Edirne kalesi ve onunla birlikte Bulgaristan'daki en direkt demiryolu hattı Osmanlı kontrolünde kaldı. Bu, Bulgar birliklerine yiyecek ve mühimmat sağlamayı zorlaştırıyor. Bu nedenle, Ordu Genel Komutanlığı Eylemde (Mihail Savov, Ivan Fichev), Bulgar Kırcaali müfrezesine (General Nikola Genev liderliğindeki Birleşik iki alaydan ve Makedon-Bulgar Gönüllüleri ve Ermeni bölüklerini içeren bir tugaydan oluşan) Kırcaali'den ilerlemesini ve Dedeağaç'ı ele geçirmesini emretti. Ege limanından Dimetoka'ya ve Çorlu'ya giden bir demiryolu hattı, Çatalca'nın önündeki Bulgar mevzilerine kadar geçer.[4]
Arda Nehri güneyindeki topraklar Mehmet Yaver Paşa'nın Kırcaali Müfrezesince savunulmaktaydı.Bulgar komutanlığının bu kararı almasında diğer bir sebepte Osmanlı Kırcaali Müfrezesinin bir kıskaç harekâtıyla yok edilmek veya teslime zorlanmak istenmesidir. Zira Kırcaali Muharebesi sonrası Kırcaali ve Paşmaklı'yı kaybeden müfrezenin bir kolu özellikle Paşmaklı'yı sonrasında Kırcaali'yi geri almak için karşı taarruza geçmiş ancak Mestanlı ve Alamidere civarında yapılan Alamidere Muharebesi'ni de kaybetmiştir. Bu yüzden birlikler GümülcineSancağına kadar çekilmiştir. Ancak Edirne'yi Bulgarlar kuşatma altına almakla birlikte geri çekilen Osmanlı birliklerinin önemli bir kısmının Yaver Paşanın müfrezesi ile birleşebileceği bu şekilde müfrezenin 20.000 kişilik bir güce ulaşacağı ve kuşatma birliklerini arkadan saldırılarla tehlikeye düşürebileceği Bulgarlarca hesaplandı. Buna göre de Kırcaali müfrezesine üç koldan yapacağı takip saldırılarla kıskaca alıp kuşatıp teslim alma veya imha planı yapıldı. Bir Bulgar kolordusu doğrudan Gümülcine ve Dedeağaç yönüne taarruz edip Yaver Paşa'nın kuvvetlerine batıda hareket alanı bırakmayacaktı. Birçok güçlü süvari kolu agirlıkli müfreze ve Alayda Gelibolu yönüne Kırcaali Müfrezesinin gitmesini engellemek için Meriç nehrinin Edirne tarafını tutacak neticede Meriç Nehrinden müfreze geçemez hale gelecek doğuda da hareket alanı kalmayacaktı. Diğer bir güçlü süvari koluda kaçacak geri çekilecek Yaver Paşa Kuvvetlerini aralıksız takip edecekti.[5]
Muharebe Başlangıcı ve Bulgar Kırcaali Müfrezesinin Diğer Birliklerin Saldırısı
Verilen emir uyarınca, 15 Kasım'da (J.T: 2 kasım) Genev saldırı'ya geçti ve iki gün sonra 17 Kasımda Mestanlı'yı (bugünkü Momchilgrad) tamamen ele geçirdi. Aynı zamanda,serbest kalan Bulgar Rodop müfrezesi kıskaç harekâtı gereği batıdan İskeçe'ye doğru (20 Kasım'da tamamen eline geçecektir) ilerledi ve Bulgar Kırcaali Müfrezesi gibi bir zamanlar Osmanlı vatandaşı Makedon,Bulgar gönüllülere ve Ermeni bölüklere sahip karışık süvari tugayıSofulu'yu işgal etti. Üç taraftan tehdit edilen Yaver Paşa, Mestanlı'daki kuvvetlerini de alarak Gümülcine üzerinden Dedeağaç'a çekildi.
Bununla birlikte Yaver Paşa, Bulgar ilerlemesini engellemek için Balkan Töresi Geçidi Uzun Hamitler Tepesi,Mahmutlar köyünü içine alan hat boyunca 5 hızlı ateşli dağ topuyla üç Tabur dan oluşan gizli bir müfreze bırakarak bir savunma hattı oluşturdu.Yaver Paşa Bulgarların uyguladiğı kıskacın farkına varmıştı,takviye birlik gelme şansı hiç yoktu. Batıda kendisine yardım edecek Osmanlı birliği kalmamiştı.Selanik ve civarı 8 Kasım'da Hasan Tahsin Paşa'nın tek bir mermi atmadan 26.000 Osmanlı askeriyle teslimi ile Yunanların eline geçmişti.
Serbest kalan Bulgar Rodop müfrezeside üzerine geliyordu, doğuda ise Bolayır ve Gelibolu'ndaki Osmanlı birlikleri Bulgar hatlarınin biraz gerisinde kalmıştı Edirne kuşatmada olsa da Osmanlı birlikleri direniyordu. Ancak bir umut oralara müfreze çekilebilir diğer Gelibolu'ndaki birliklerle birleşebilirdi. Zaten Osmanlı başkumandanlığı'da bu yönde bir plan içindeydi. Osmanlı başkomutanlığı ile yazişarak önce Dedeağaç'a oradan ivedi olarak Gelibolu yönüne bütün kuvvetlerini çekme yönünde bir plan yaptılar. Balkan Töresi Geçidi, Uzun Hamitler tepesi,Mahmutlar köyüne yayılı stratejik noktalara yerleştirilen bu 3 taburun ana amacı da buraları mümkün olan en iyi şekilde savunarak, Bulgar taarruzunu mümkün olduğu kadar yavaşlatmak ve ana kuvvetlerin engelsiz geri çekilmesi için zaman kazanmaktır.[6]
Muharebe ve Bulgarlarca Balkan Töresinin Ele Geçirilmesi
Öncü çatışmalar 19 Kasım 1912'de (J.T: 6 Kasım 1912) Uzun Hamitler tepesinde başlamıştır.İki taraf arasında şiddetli çarpışmalar olmuş ve çatışmalar öğleden sonrasına kadar devam etmiştir. Ermeni bölüğü tehlikeli bölgede savaşmasına rağmen başarılı
bir şekilde Türkleri durdurmuştur. En kritik anda ise Ermeni bölüklerinde Osmanlı'ya karşı doğuda da çete faaliyetlerinde bulunan Andranik Ozanyan'ın komutasındaki keskin nişancılarından oluşan müfrezesi ile açılan ateşle Türk askerlerini püskürtmüştür.Tepeler öğleden sonra ele geçirilmiştir. Bu çarpışmalar Ermeni Gönüllüleri bölüğüne 7 ölü ve 16 yaralıya
mal olmuştur. Makedonya-Edirne Gönüllüler birliğinin 3. Tugay’ı ise toplam 40 ölü 124 yaralı vermiştir.[7] Balkan Töresi Geçidi için ise muharebe 20 Kasım'da şafak saatinde Bulgar saldırısı ile başladı.Genev'in planı gereği kuzeybatıdan 1. Birleşik Alay (üç bölükten oluşan sağ sütun) ve kuzeydoğudan 2.Birleşik Alay (sol sütün), ardından Makedon-Edirne Gönüllüleri'nin 3. Tugayı (dört bölük) ile cepheden bir taarruz izledi. Bu arada Bulgar komitacılarınında saldırıları oldu. Ancak saldırı koordineli değildi - yan kollar geç kaldı ve az sayıda olmalarına karşın Türk birlikleri canla başla savunma yaptılar hatta Makedon-Edirne milisleri Türklerin karşı saldırılarına maruz kaldı.Tugayın bir kısmı geri çekildi, ancak Türk ilerlemesi, karşı saldırıları sağ kanattan gelen yedek birlikler tarafından durduruldu.Sağ koldan daha fazla yedek Bulgar Birliklerinin gelişiyle güç dengesi değişti. Bulgarlar Türk mevzilerini iki taraftan saldırarak oraları akşam 21.00 sıralarında ele geçirdiler. Bulgar Kırcaali müfrezesinin sol kolu muharebeye katılmak için zamanında yetişemedi.[8]
21 Kasımda ise (J.T: 8 Kasım) Bulgar birlikleri bu kuvvetlere bağlı arka birliklerin saldırılarını da püskürtüp Osmanlı'nın boşaltmak zorunda kaldığı Gümülcine'ye girdi.[9] Balkan Töresi Muharebesi'ne katılan Osmanlı Kırcaali Müfrezesi birlikleri (3 tabur 5 top ve arka birlikler) kuşatmaya alınmamak için Ferecik yönüne çekilir. Bulgar birliklerin komutanı general Nikola Genev, uzun bir yürüyüş yapan ve muharebeye giren birliklerini burada kısa bir süre dinlendirdi. 25 Kasımda müfreze doğuya yönelip 2 gün sonra Mehmet Yaver Paşanın Meriç Nehrinin sağ tarafında askeri kampının bulunduğu Ferecik (Feres) kasabasını ele geçirip 27-28 Kasımda Merhamlı Muharebesi'ne katılan birlikler arasında yer alır. Bu muharebe de Meriç nehrini geçmeye çalışan Kırcaali Müfrezesi birliklerinin büyük kısmı tamamen kuşatılıp teslim alınır.Osmanlı Kırcaali Müfrezesi savaş dışı bırakılır.
Kaynakça
Özel
^Genelkurmay Başkanlığı(2004),Balkan Savaşı’na Katılan Komutanların Yaşam Öyküleri ( Alay ve Daha Üst Birlik Komutanları),Genelkurmay Basımevi, Ankara s. 454
^Suzan Ertürk,I. Balkan Savaşı’nda Bulgar Ordusundaki Anadolu Ermenileri,Türk Dünyası Đncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2 (Kış 2012), s.121-140
^İbrahim KAMİL, I. Balkan Savaşı’nda Bulgar Ordusunda Ermeni Bölüğü, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Güz 2016, Sayı 51 (s.1-18) s.4-5
^Sinan Koçak, Bulgar Yazar İvan Lesiçkof’un Gözünden Balkan Harbinde Kırcaali Müfrezesi ve Mehmed Yaver Paşa’nın Esareti, Journal of Universal History Studies, Cilt: 2 Sayı:1, Haziran 2019, (Sayfa: 154-172) s.163,164 DOI: 10.38000/juhis.553237
