Bolayır Muharebesi (Bulgarca: Битка при Булаир), 26 Ocak 1913 tarihinde General Georgi Todorov'un Rila Yedinci Piyade Tümeni ve Binbaşı Fethi Bey'in 27. Piyade Tümeni arasında gerçekleşti. Bulgar Ordusu Bolayır'ı ele geçirdi. 1913 yılının ortalarında Türk Ordusu Bolayır'ı geri aldı.
Muharebe Öncesi
Güçlü Osmanlı kalesi Edirne, 1912'de savaşın başlamasından bu yana Bulgar ordusu tarafından kuşatmadaydı. Ateşkes görüşmeleri Balkan Ligi'nin Yanya,İşkodra talepleri karşısında tıkanmıştı. Osmanlı birlikleri Rumeli'de Yanya, İşkodra, Edirne ve Çatalca'da direnmeye çalışıyordu. Ocak 1913'ün ortasından itibaren Osmanlı yüksek komutanlığı, ablukayı kırmak için Edirne'ye bir saldırı planı hazırladı.Bu arada Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki Cemiyeti, başarısızlığın sorumlusu olarak görülen Nazım Paşa'yı öldürüp yönetime el koymuş ve görüşmelere son verip savaşa başlamıştı. Buradaki amaç Bulgarları iki hat arasında bırakarak yenilmelerini sağlamak ve Edirne'yi geri almak ve Bulgarları Doğu Trakya'dan atmak idi. Bu harekât yanında Bulgar geri hatlarına Şarköy'eden çıkarma yapılması Enver Paşa tarafından öngörülüp planlanmıştı. Ancak bu iki harekâtın kaderi birlikte koordineli hareket etmeye bağlı idi.
Bolayır Kolordusu Komutanı Fahri Paşa olmak üzere Kurmay Ali Fethi ve Hareket Şube Müdürü ise Mustafa Kemal idi. Aynı zamanda Şarköy'den çıkarma yapacak Onuncu Kolordu Komutanı Hurşit Paşa ve Kurmayı Enver Paşa idi. Bolayır Kolordusu ve Onuncu Kolordu subayları 7 Şubat 1913'te Kuvay-ı Müretteba Komutanlık Karargahı'nda durum değerlendirmesi yaptı.
Muharebe
İlerleme 8 Şubat (Jülyen takvimde: 26 Ocak) sabahı Mürettep Tümeni'nin sis örtüsü altında Saros Körfezi'nden Bolayır yoluna doğru ilerlemesiyle başladı. Saldırı, Bulgar mevzilerinden sadece 30,5 metre (100 feet) ötede ortaya çıkarıldı. Saat 7'de Osmanlı topçusu ateş açtı. 13. Piyade Alayı askerleri gibi Bulgar yardımcı topçuları da ateş açtı ve Osmanlı'nın ilerlemesi yavaşladı. Marmara Denizi kıyı şeridinde yoğunlaşan Osmanlı 27. Piyade Tümeni saat 8'den itibaren ilerledi. Osmanlılar üstünlüklerinden dolayı Doğanarslan Çifliği'ndeki mevziyi ele geçirerek Bulgar 22. Piyade Alayı'nın sol kanadını kuşatmaya başladılar. Fakat Şarköy'de 10. Kolordu'yu çatışma alanına taşıyacak vapurların geliş saatinde sıkıntı vardı ama Fahri Paşa ve Ali Fethi'nin bundan haberi olmadan saldırıya planlandığı gibi başlamıştı.
Harekâtta Yedinci Rila Piyade Tümeni'nin komutanlığı hemen tepki gösterdi ve 13. Rila Piyade Alayı'na karşı saldırı emri verdi ve Mürettep Tümenini geri çekilmeye zorladı. Bulgarların kararlı hareketlerine şaşıran Osmanlı kuvvetleri, ilerleyen Bulgar 22. Trakya Piyade Alayı'nı görünce paniğe kapıldı. Bulgar topçusu artık ateşini Doğanarslan Çiflik'e yoğunlaştırdı. Saat 15 sularında Bulgar 22. Alayı, Osmanlı kuvvetlerinin sağ kanadına karşı taarruza geçti ve kısa ama şiddetli bir çarpışmanın ardından Osmanlı geri çekilmeye başladı. Kaçan Osmanlı birliklerinin çoğu, Bulgar topçularının isabetli ateşiyle kayba uğratıldı. Bundan sonra bütün Bulgar ordusu Osmanlı sol kanadına saldırdı ve bozguna uğrattı. Saat 17 civarında Osmanlı kuvvetleri taarruzu yeniledi ve Bulgar merkezine yöneldi, ancak geri püskürtüldü ve ağır kayıplar verdi.Mevki Osmanlı kuvvetlerinden arındırılıp ve Bulgarlarca savunma hattı yeniden düzenlendi. Bolayır muharebesinde Osmanlı kuvvetleri insan gücünün neredeyse yarısını kaybederek tüm teçhizatını savaş alanında bırakmıştır.
Kısaca Şarköy'deki çıkarma zamanında gelmeyince büyük zayiat verildi. Osmanlı Onuncu Kolordu çıkarması beklenirken, Bulgar birliklerinin Şarköy üzerinden saldırı yapmasıyla beraber Bolayır Kolordusu çok sayıda kayıp verdi.[3]
Sonrası
Enver Paşa tüm kayıplara rağmen Şarköy'den taarruz yapmak için yeniden ısrar etti. Fakat yaşanan durum sonrasında Fahri Paşa, Ali Fethi ve Mustafa Kemal buna karşı çıktı. Enver Paşa, Bolayır'a gelerek durumun aslında o kadar kötü olmadığını söyledi. Bolayır Muharebesi ve Şarköy Çıkarması, Osmanlı ordusunun yenilmesi ile sonuçlandı. İki kolordudaki komutanlar, yaşanan yenilgiyi birbirlerinin üzerine atmaya çalıştı. Yaşanan süreç, İttihatçı komutanlar arasında anlaşmazlıklar yaşandığını gün yüzüne çıkardı. Yenilgi sonucunda Ali Fethi ve Mustafa Kemal Paşa istifa etmek istedi ama istifaları kabul edilmedi. 26 Mart'ta Edirne'ye Bulgarlar girdi ve 30 Mayıs'ta Londra Antlaşması ile resmen elden çıktı.[4]
Sonrası Bulgar ordusu Bolayır'ı ele geçirip Londra Antlaşmasının imzalandığı 1913 mayıs-haziran ayına kadar elinde tutmuştur. İkinci Balkan Savaşı sırasında Edirne, Osmanlı tarafından geri alınabildi.
Пейчев, А. и др. 1300 години на стража, София, 1984, Военно издателство
Марков, Г. България в Балканския съюз срещу Османската империя, 1912–1913 г., София, 1989, Издателство “Наука и изкуство”
Колектив, История на Българите: Военна история, София, 2007, Труд, 954-528-752-7
Косев, К., Подвигът, София, 1983, Военно издателство
Balkaya, İhsan Sabri (2005). Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943) (I. bas.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. ISBN9751617162.|erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım)
Okyar, F. (2024), Bolayır Savaşı'ndaki Başarısızlığın Sebepleri, Mevzu Yayın, Ankara.
