Wojewódzki urząd spraw wewnętrznych

Wojewódzki urząd spraw wewnętrznych (WUSW) – nazwa jednostek terenowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, funkcjonujących w Polsce w latach 1983–1990, utworzonych w wyniku przemianowania komend wojewódzkich Milicji Obywatelskiej. Na czele urzędów stali szefowie pełniący funkcję terenowych organów ministra w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, wykonujący swoje zadania poprzez Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską. W 1990 r. w miejsce WUSW utworzone zostały komendy wojewódzkie Policji, a także delegatury Urzędu Ochrony Państwa (w 2002 r. przekształcone w delegatury Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego).

Organizacja urzędów

Przemianowanie terenowych jednostek SB i MO (od końca 1956 r. działających wspólnie pod szyldem Milicji Obywatelskiej) związane było z wejściem w życie ustawy z 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów^[1]. Przekształceniami objęto dotychczasowe komendy stopnia wojewódzkiego, a także podporządkowane im struktury pełniące funkcje komend rejonowych, czyli komendy miejskie i dzielnicowe oraz część komisariatów. Na najniższym szczeblu nadal istniały komisariaty i posterunki, w których pion SB nie został utworzony.

Od 1 sierpnia 1983 r. na terenowe jednostki resortu spraw wewnętrznych (wykonujące zadania z zakresu ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego) składały się:

• wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych (w Warszawie stosowano nazwę Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych),
  • rejonowe, miejskie i dzielnicowe urzędy spraw wewnętrznych (odpowiednią nazwę stosowano w zależności od danego rejonu, który mógł obejmować obszar kilku miast i gmin lub obszar dzielnicy większego miasta wraz z przylegającymi miastami lub gminami albo pokrywać się z obszarem miasta lub dzielnicy większego miasta),
    • komisariaty i posterunki Milicji Obywatelskiej.

Struktura WUSW

Na kierownictwo WUSW składali się:

• Szef WUSW
• I Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Milicji
• I Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa
• II Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Milicji
• II Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa
• Zastępca Szefa WUSW ds. Administracyjno-Gospodarczych
• Zastępca Szefa WUSW ds. Polityczno-Wychowawczych

W mniejszych WUSW istniał tylko jeden Zastępca Szefa WUSW ds. MO i ds. SB. W największych województwach wprowadzono etaty III Zastępców.

Struktura Wojewódzkich Urzędów Spraw Wewnętrznych (wymienione są wyłącznie wydziały wchodzące w skład Służby Bezpieczeństwa, bez tych wchodzących w skład Milicji Obywatelskiej):

• Wydział II (kontrwywiad)
• Wydział III (nadbudowa, w rozumieniu marksistowskim sfera niematerialna (ideologia, kultura, nauka))
  • adekwatnie do potrzeby i rozrostu opozycji, tworzono w niektórych WUSW:
    • III-1 (uczelnie)
    • III-2 (artyści, intelektualiści, dziennikarze)
• Wydział IV (związki wyznaniowe)
• Wydział V (baza, w rozumieniu marksistowskim sfera materialna (środki produkcji, siła robocza))
  • adekwatnie do potrzeby i rozrostu opozycji, tworzono w niektórych WUSW:
    • V-1 (centralne ogniwa opozycji w przemyśle)
    • V-2 (z uwagi na zagęszczenie przemysłu)
• Wydział VI (rolnictwo)
• Samodzielna Sekcja „A” (szyfry)
• Wydział „B” (obserwacja)
• Wydział „C” (ewidencja i archiwa operacyjne)
• Wydział „T” (technika operacyjna)
• Wydział „W” (perlustracja korespondencji)
• Wydział Śledczy
• Wydział Paszportów
• Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (rozpracowywanie funkcjonariuszy SB i MO)
• Inspektorat I (ekspozytura wywiadu)
• Inspektorat II (ekspozytura Biura Studiów MSW)
• Inspektorat Ochrony Przemysłu

W gdańskim WUSW istniał Wydział RKW, w olsztyńskim WUSW – Sekcja RKW. W mniejszych województwach zadania Inspektoratu I realizował st. inspektor ds. Departamentu I przy zastępcy Szefa WUSW ds. SB. W 1982 r. w 23 mniejszych województwach samodzielne piony B, C, T, W zostały przekształcone w Sekcje i włączone do Wydziałów Zabezpieczenia Operacyjnego.

W ostatnich miesiącach funkcjonowania SB przeprowadzono reformę strukturalną, nazywając przy tym niektóre wydziały WUSW wchodzące w skład SB bardziej „wprost”, np. pion I – Wywiadem, II – Kontrwywiadem, III – Ochroną Konstytucyjnego Porządku Państwa. Część komórek połączono – np. piony V i VI zostały pionem Ochrony Gospodarki, pion IV i Studiów zostały pionem Studiów i Analiz, „W” – włączono do kontrwywiadu. Zmiany te, choć nietrwałe, warte są osobnej analizy.

Lista urzędów w 1989 r.

Stan na 1 sierpnia 1989 r. opracowano na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 grudnia 1985 r. w sprawie terytorialnego zasięgu działania rejonowych urzędów spraw wewnętrznych i podległych im jednostek^[2], zmienionego zarządzeniem z dnia 22 grudnia 1987 r.^[3] oraz zarządzeniem z dnia 29 czerwca 1989 r.^[4]

urzędy spraw wewnętrznych stopnia wojewódzkiego	urzędy spraw wewnętrznych stopnia rejonowego
WUSW w Białej Podlaskiej	RUSW w Białej Podlaskiej, Łosicach, Międzyrzecu Podlaskim, Parczewie i Radzyniu Podlaskim
WUSW w Białymstoku	RUSW w Białymstoku, Bielsku Podlaskim, Dąbrowie Białostockiej, Hajnówce, Łapach, Mońkach, Siemiatyczach i Sokółce
WUSW w Bielsku-Białej	RUSW w Andrychowie, Bielsku-Białej, Cieszynie, Oświęcimiu, Suchej Beskidzkiej, Wadowicach i Żywcu
WUSW w Bydgoszczy	RUSW w Bydgoszczy, Chojnicach, Inowrocławiu, Koronowie, Mogilnie, Nakle nad Notecią, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Tucholi i Żninie
WUSW w Chełmie	RUSW w Chełmie, Krasnymstawie i Włodawie
WUSW w Ciechanowie	RUSW w Ciechanowie, Działdowie, Mławie, Płońsku, Pułtusku i Żurominie
WUSW w Częstochowie	RUSW w Częstochowie, Kłobucku, Koniecpolu, Lublińcu, Myszkowie i Oleśnie
WUSW w Elblągu	RUSW w Braniewie, Elblągu, Kwidzynie, Malborku i Nowym Dworze Gdańskim
WUSW w Gdańsku	MUSW w Gdańsku i Sopocie RUSW w Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Pruszczu Gdańskim, Pucku, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie
WUSW w Gorzowie Wielkopolskim	RUSW w Choszcznie, Gorzowie Wielkopolskim, Międzyrzeczu, Myśliborzu, Słubicach i Strzelcach Krajeńskich
WUSW w Jeleniej Górze	RUSW w Bolesławcu, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Lubaniu, Lwówku Śląskim i Zgorzelcu
WUSW w Kaliszu	RUSW w Jarocinie, Kaliszu, Kępnie, Krotoszynie i Ostrowie Wielkopolskim
WUSW w Katowicach	MUSW w Bytomiu, Chorzowie, Jaworznie, Katowicach, Mysłowicach, Piekarach Śląskich, Rudzie Śląskiej, Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu, Świętochłowicach i Zabrzu RUSW w Będzinie, Chrzanowie, Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Jastrzębiu-Zdroju, Olkuszu, Pszczynie, Raciborzu, Rybniku, Tarnowskich Górach, Tychach, Wodzisławiu Śląskim, Zawierciu i Żorach
WUSW w Kielcach	RUSW w Busku-Zdroju, Jędrzejowie, Kazimierzy Wielkiej, Kielcach, Końskich, Miechowie, Ostrowcu Świętokrzyskim, Pińczowie, Skarżysku-Kamiennej, Starachowicach i Włoszczowie
WUSW w Koninie	RUSW w Kole, Koninie, Słupcy i Turku
WUSW w Koszalinie	RUSW w Białogardzie, Drawsku Pomorskim, Kołobrzegu, Koszalinie i Szczecinku
WUSW w Krakowie	DUSW Kraków-Krowodrza, Kraków-Nowa Huta, Kraków-Podgórze i Kraków-Śródmieście RUSW w Krzeszowicach, Myślenicach, Proszowicach, Skawinie, Słomnikach i Wieliczce
WUSW w Krośnie	RUSW w Brzozowie, Jaśle, Krośnie, Lesku, Sanoku i Ustrzykach Dolnych
WUSW w Legnicy	RUSW w Głogowie, Jaworze, Legnicy, Lubinie i Złotoryi
WUSW w Lesznie	RUSW w Gostyniu, Górze, Kościanie, Lesznie, Rawiczu i Wschowie
WUSW w Lublinie	RUSW w Bychawie, Kraśniku, Lubartowie, Lublinie, Łęcznej, Opolu Lubelskim, Puławach, Rykach i Świdniku
WUSW w Łomży	RUSW w Grajewie, Kolnie, Łomży, Wysokiem Mazowieckiem i Zambrowie
WUSW w Łodzi	DUSW Łódź-Bałuty, Łódź-Górna, Łódź-Polesie, Łódź-Śródmieście i Łódź-Widzew RUSW w Pabianicach i Zgierzu
WUSW w Nowym Sączu	RUSW w Gorlicach, Limanowej, Nowym Sączu, Nowym Targu i Zakopanem
WUSW w Olsztynie	RUSW w Bartoszycach, Biskupcu, Iławie, Kętrzynie, Lidzbarku Warmińskim, Morągu, Mrągowie, Nidzicy, Olsztynie, Ostródzie i Szczytnie
WUSW w Opolu	RUSW w Brzegu, Głubczycach, Kędzierzynie-Koźlu, Kluczborku, Krapkowicach, Namysłowie, Nysie, Opolu, Prudniku i Strzelcach Opolskich
WUSW w Ostrołęce	RUSW w Makowie Mazowieckim, Ostrołęce, Ostrowi Mazowieckiej, Przasnyszu i Wyszkowie
WUSW w Pile	MUSW w Pile RUSW w Chodzieży, Czarnkowie, Trzciance, Wałczu, Wągrowcu i Złotowie
WUSW w Piotrkowie Trybunalskim	RUSW w Bełchatowie, Opocznie, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku i Tomaszowie Mazowieckim
WUSW w Płocku	RUSW w Gostyninie, Kutnie, Łęczycy, Płocku i Sierpcu
WUSW w Poznaniu	RUSW w Gnieźnie, Nowym Tomyślu, Obornikach, Poznaniu, Szamotułach, Śremie, Środzie Wielkopolskiej i Wrześni
WUSW w Przemyślu	RUSW w Jarosławiu, Lubaczowie, Przemyślu i Przeworsku
WUSW w Radomiu	MUSW w Pionkach RUSW w Białobrzegach, Grójcu, Kozienicach, Lipsku, Przysusze, Radomiu, Szydłowcu i Zwoleniu
WUSW w Rzeszowie	RUSW w Kolbuszowej, Leżajsku, Łańcucie, Mielcu, Ropczycach, Rzeszowie i Strzyżowie
WUSW w Siedlcach	RUSW w Garwolinie, Łukowie, Mińsku Mazowieckim, Siedlcach, Sokołowie Podlaskim i Węgrowie
WUSW w Sieradzu	RUSW w Łasku, Poddębicach, Sieradzu, Wieluniu i Zduńskiej Woli
WUSW w Skierniewicach	RUSW w Brzezinach, Łowiczu, Rawie Mazowieckiej, Skierniewicach, Sochaczewie i Żyrardowie
WUSW w Słupsku	RUSW w Bytowie, Człuchowie, Lęborku, Miastku, Sławnie i Słupsku
WUSW w Suwałkach	RUSW w Augustowie, Ełku, Giżycku, Gołdapi, Olecku, Piszu, Suwałkach i Węgorzewie
WUSW w Szczecinie	RUSW w Goleniowie, Gryficach, Gryfinie, Kamieniu Pomorskim, Łobzie, Nowogardzie, Policach, Pyrzycach, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie i Świnoujściu
WUSW w Tarnobrzegu	RUSW w Janowie Lubelskim, Nisku, Opatowie, Sandomierzu, Stalowej Woli, Staszowie i Tarnobrzegu
WUSW w Tarnowie	RUSW w Bochni, Brzesku, Dąbrowie Tarnowskiej, Dębicy i Tarnowie
WUSW w Toruniu	RUSW w Brodnicy, Chełmnie, Golubiu-Dobrzyniu, Grudziądzu, Nowym Mieście Lubawskim, Toruniu i Wąbrzeźnie
WUSW w Wałbrzychu	RUSW w Bystrzycy Kłodzkiej, Dzierżoniowie, Kłodzku, Nowej Rudzie, Świdnicy, Wałbrzychu i Ząbkowicach Śląskich
SUSW w Warszawie	DUSW Warszawa-Mokotów, Warszawa-Ochota, Warszawa-Praga-Południe, Warszawa-Praga-Północ, Warszawa-Śródmieście, Warszawa-Wola i Warszawa-Żoliborz RUSW w Grodzisku Mazowieckim, Legionowie, Nowym Dworze Mazowieckim, Otwocku, Piasecznie, Pruszkowie i Wołominie
WUSW we Włocławku	RUSW w Aleksandrowie Kujawskim, Lipnie, Radziejowie, Rypinie i Włocławku
WUSW we Wrocławiu	DUSW Wrocław-Fabryczna, Wrocław-Krzyki, Wrocław-Psie Pole, Wrocław-Stare Miasto i Wrocław-Śródmieście RUSW w Miliczu, Oleśnicy, Oławie, Strzelinie, Środzie Śląskiej, Trzebnicy i Wołowie
WUSW w Zamościu	RUSW w Biłgoraju, Hrubieszowie, Tomaszowie Lubelskim i Zamościu
WUSW w Zielonej Górze	RUSW w Krośnie Odrzańskim, Lubsku, Nowej Soli, Sulechowie, Szprotawie, Świebodzinie, Wolsztynie, Zielonej Górze, Żaganiu i Żarach

Przypisy

1. Dz.U. z 1983 r. nr 38, poz. 172
2. M.P. z 1985 r. nr 48, poz. 313
3. M.P. z 1987 r. nr 38, poz. 337
4. M.P. z 1989 r. nr 22, poz. 171