Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,14 km²[3].
Miasto Łapy powstało 1 stycznia 1925 z części gminy Poświętne (osada Łapy oraz wsie Łapy-Barwiki, Łapy-Leśniki, Łapy-Bociany, Łapy-Wity, Łapy-Goździki i Łapy-Zięciuki)[4].
Nazwa Łapy jest pochodzenia mazowieckiego i pierwotnie oznaczała przydomek rodu, który założył osadę nad Narwią. Legenda wiąże powstanie miasta Łapy ze szlachcicem Łappą herbu Lubicz, który osiadł tutaj w czasie kolonizacji mazowieckiej w XV wieku.
Pierwsze wzmianki historyczne o tych terenach pochodzą z początku XIII wieku. Wiadomo, że w 1375 Płonka Kościelna była samodzielną parafią. Początkowo Łapy stanowiły zaścianek, gdzie szlachta od zawsze kultywowała tradycje patriotyczne. Wkrótce w wyniku rozrostu wioski powstały osady zlokalizowane na zachodnim i wschodnim brzegu rzeki Narew (w późniejszych wiekach handlowego szlaku wodnego z miejscowości Suraż do Gdańska, XVI–XVII w. i po II wojnie światowej z Puszczy Białowieskiej do Tykocina) i po wschodniej stronie traktu Suraż – Płonka.
W wyniku powiększania się rodu powstało szereg zaścianków, takich osad jak: Rechy, Brusięta, Barwiki, Korczaki, Pluśniaki, Wągle, Wity, Zięciuki, Kosmyki, Łazie, Stryjce, Wojtysze. Niektóre z tych nazw zaniknęły, a pojawiły się nowe, takie jak: Goździki, Dębowizna, Bociany, Leśniki. Po III rozbiorze Polski Łapy znalazły się pod zaborem pruskim, a w 1807 po układzie w Tylży ziemie te znajdowały się w Księstwie Warszawskim, następnie w 1815 w Królestwie Polskim. Ważnym wydarzeniem dla dalszej historii Łap był 1812, kiedy to dwukrotnie przemaszerowały tędy wojska napoleońskie. W latach dwudziestych XIX wieku zaścianki liczyły ponad 1000 mieszkańców i 180 domów. W 1925 przez połączenie sześciu zaścianków (Łapy-Barwiki, Łapy-Leśniki, Łapy-Zięciuki, Łapy-Wity, Łapy-Goździki, Łapy-Bociany) powstały Łapy mające charakter osady rolniczej.
Łapy swój rozwój zawdzięczają oddaniu do użytku 15 grudnia 1862 linii kolei warszawsko-petersburskiej ze stacją kolejową w Łapach oraz wybudowaniu przez Francuzów w tym samym roku warsztatów naprawy parowozów oraz wagonów. Spowodowało to nie tylko napływ rzemieślników i robotników z okolicznych wiosek, ale i również z odległych ziem polskich i Cesarstwa Rosyjskiego. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. stacja kolejowa w Łapach została zdobyta przez grupę kolejarzy z warsztatów oraz oddział powstańczy Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Zakłady naprawy wagonów istniały w Łapach pod nazwą Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Łapach S.A. Inwestycje te miały decydujący wpływ na urbanizację Łap, którym 1 stycznia 1925 zostały nadane prawa miejskie. W 1929 istniał tu kościół katolicki i synagoga[7]. W okresie międzywojennym miejscowość była bastionem wpływów Polskiej Partii Socjalistycznej (w 1928 roku partia zdobyła tu w wyborach sejmowych aż 2/3 głosów)[8]. W przededniu II wojny światowej miasto liczyło około 7300 mieszkańców.
W czasie II wojny światowej w Łapach Niemcy umiejscowili posterunek żandarmerii. Żandarmi brali udział w licznych pacyfikacjach okolicznych wsi[9]. W lipcu 1941 Niemcy utworzyli w Łapach getto dla ludności żydowskiej[10]. Przebywało w nim ok. 600 osób, które m.in. były zatrudniane w firmie Goltza[10]. Ponadto do pracy w warsztatach kolejowych, przejętych przez administrację niemiecką pod nazwą Reichsbahnusbesserungswerk Lapy, dowożono codziennie pociągiem żydowskich robotników przymusowych z pobliskich Sokół, gdzie również znajdowało się getto. Podczas likwidacji getta 2 listopada 1942 (równocześnie z gettem w Sokołach) ok. 450 Żydów wywieziono do obozu przejściowego w Białymstoku[10]. Około 100 osób zbiegłych z getta zamordowano w następnych dniach podczas obław w okolicach Łap[10].
W trakcie działań wojennych miejscowość została zniszczona w 80%.
osiedle kolejarskie Łapy-Osse (27 murowanych domów mieszkalnych), 1925 – po 1930, nr rej.: 646 z 26.06.1987:
domy, ul. Kolejowa nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21,
domy, ul. Warszawska nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31
osiedle kolejarskie Wygwizdowo, po 1930, nr rej.: A-421 z 22.06.1987:
domy, drewniane, ul. Wygwizdowo nr 3, 5, 7, 9 z 1924
dom, ul. Sikorskiego 54, po 1920, nr rej.: A-140 z 8.07.2005
Dom Etkunów przy ul. Spółdzielczej 8 z lat 30. XX w.[13], 1930, nr rej.: AQ-21 z 17.08.2001
Synagoga
Synagoga została wybudowana przy obecnej ul. Piwnej przed 1914. Był to budynek drewniany na murowanej podmurówce, kryty dwuspadowym dachem z gontem. Został całkowicie zniszczony podczas działań wojennych w 1939. Żydzi nowy dom modlitw urządzili przy ulicy Pierackiego[14].
Demografia
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto liczyło 16 153 mieszkańców.
Gospodarka Łap do 2009 roku była oparta przede wszystkim na działających wówczas: cukrowni i Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. Niestety dla miasta, zakłady te zostały zamknięte.
↑Stefan Krzysztof Kuczyński (red.): Drobna szlachta podlaska w XVI-XIX wieku. Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 1991, s. 49.
↑Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 132.
↑Rafał Chwedoruk "Geografia wyborcza Polskiej Partii Sojalistycznej w latach dwudziestych XX wieku" z "O niepodległość i socjalizm" IPN 2020 ISBN 978-83-8098-332-8, str. 215
↑Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945, Warszawa 1981, s. 42.
↑ abcdCzesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 287. ISBN 83-01-00065-1.
↑Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 36–37.
Bitwy i potyczki 1863-1864, oprac. Stanisław Zieliński, Raperswil 1913.
Rocznik Statystyczny Królestwa Polskiego za 1913, Warszawa 1914.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych; Warszawa-Przemyśl 1933.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1887.
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa na 1930 r., Warszawa 1930.
J. Beszta Borowski, Pół wieku zarazy 1944-200. Moje zapiski faktów i refleksji, Komorów 2002.
S. Chankowski, Powstanie styczniowe w Augustowskiem, Warszawa 1972.
A. Dobroński, Infrastruktura społeczna i ekonomiczna guberni łomżyńskiej i obwodu białostockiego (1866-1914), Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego, 197, Białystok 1979.
Ł. Lubicz-Łapiński, Łapy i ich mieszkańcy. Zaścianki Łapińskich w XV-XVIII w., Białystok 2004.
S. Łaniec, Partyzanci żelaznych dróg w roku 1863, Warszawa 1974.
M. Olechnowicz, Z przeszłości Łap i okolic, z. 1, Łapy 1999.
J. Szumski, Łapy w latach 1862–1914, „Białostocczyzna”, nr 1, 1997.
P. Sobieszczak, Poświętne wczoraj i dziś. Rys historyczny parafii i gminy do końca XX wieku., Łapy 2008.
P. Sobieszczak, Łapy. Miasto przy kolei, Łapy 2013.
