Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 7 grudnia 2022 Ostrów Wlkp. liczył 70 296 mieszkańców i pod względem liczby ludności był 4. miastem w województwie i 49. w Polsce[2].
Północna część miasta leży nad Ołobokiem[5], lewym dopływem Prosny, którego prawym dopływem jest ciek Struga Ostrowska, w całości płynąca w granicach miasta. W południowo-zachodniej części miasta znajduje się strefa źródłowa prawobrzeżnych dopływów Baryczy i przechodzi dział wodny między dorzeczami Odry i Warty[potrzebny przypis].
Ostrów Wielkopolski graniczy z 3 gminami powiatu ostrowskiego: od południa graniczy z gminą Przygodzice, od północnego zachodu z gminą Raszków, zaś od zachodu i od wschodu z dwiema rozdzielonymi przez miasto częściami gminy wiejskiej Ostrów Wielkopolski.
Według danych z 7 grudnia 2022 powierzchnia miasta wynosiła 41,90 km²[2].
Nazwa
Etymologia nazwy miasta odnosi się do topografii terenu – słowo ostrów to archaizm, oznaczający wyspę lubkępę wśród mokradeł otoczonych wodą[6][7].
Od 1404 wzmiankowany w źródłach jako niewielki ośrodek miejski na dobrach prywatnych, ustępujący innym pobliskim ośrodkom takim jak Raszków, Sulmierzyce, Odolanów oraz Kwiatków i Sobótka[6][8][9]. Na początku XVI w. Ostrów posiadał najmniejszą liczbę mieszkańców, spośród wszystkich ówczesnych miast regionu (około 150–180)[6]. W 1579 wielki pożar zniszczył prawie całe miasto, w którym ocalało tylko czterech mieszczan, a od 1655 kolejne, niespotykane dotąd zniszczenia przyniósł potop szwedzki[6].
Na początku XVIII w. przez Ostrów przechodziły liczne wojska m.in. saskie, szwedzkie oraz rosyjskie, a w okolicznych miejscowościach panowała zaraza[6]. Zbieg nieprzychylnych wydarzeń a tym samym wyludnianie się miasta, sprawiło iż ostrowscy mieszczanie zrezygnowali z praw miejskich w dniu 30 grudnia 1711 roku[6][10].
Dzięki staraniom Jana Jerzego Przebendowskiego Ostrów w 1713 ponownie otrzymał prawa miejskie na prawie magdeburskim, połączone z wydaniem licznych przywilejów królewskich[6]. Od 1729 właścicielami miasta była córka Przebendowskiego Dorota Henryka wraz z mężem marszałkiem wielkim koronnymFranciszkiem Bielińskim, którzy w obszernym dokumencie potwierdzili stare przywileje i nadali mu nowe[6].
Impulsem rozwojowym było umiejscowienie w Ostrowie węzła kolejowego. Stację wybudowano w 1875 na linii kolejowej prowadzącej z Poznania na Śląsk, następnie linię rozbudowano ciągami: w 1888 do Leszna, w 1896 do Skalmierzyc i w 1909 do Wrocławia przez Odolanów[6][11].
Szczególnym epizodem w dziejach Ostrowa, był bezkrwawy przewrót w listopadzie 1918 określany jako Republika Ostrowska, w wyniku którego Polacy przejęli władzę w mieście. W Niedzielę wielkanocną 1919 przez Ostrów wracała koleją do Polski tzw. Błękitna Armia[12].
Na początku XX w. miasto miało charakter lokalnego ośrodka przemysłowego związanego z rolnictwem, a w Ostrowie mieszkało ponad 16 tys. osób[6]. W 1921 uruchomiono zakład metalowo-maszynowy Fabryka Wagon.
W latach powojennych charakterystyczny dla Ostrowa Wielkopolskiego był szybki wzrost liczby mieszkańców. W 1985 miasto liczyło 68 431 mieszkańców, wynikało to także z przyłączania do miasta przyległych wsi, m.in. Pruślina i Zacharzewa[6].
Do 2005 w mieście stacjonowała jednostka wojskowa[14]; w tym samym roku założono Ostrowskie Towarzystwo Genealogiczne. W 2008 powstało lapidarium z fragmentów macew z inskrypcjami na obrysie pierwszego cmentarza żydowskiego w mieście[15]. W 2012 uruchomiono Ostrowski Park Przemysłowy (holding), mający na celu wspierać lokalną przedsiębiorczość[16].
Ostrów Wielkopolski podzielony jest na 11 jednostek pomocniczych – osiedli[21][22]. W większości nazwy poszczególnych osiedli pochodzą od dawnych wsi, kolonii i obszarów dworskich przyłączanych do miasta od 1934[6].
Stary Cmentarz (1784) – jeden z najstarszych czynnych cmentarzy w Polsce; miejsce spoczynku wielu wybitnych mieszkańców Ostrowa Wielkopolskiego i Wielkopolski.
W mieście znajduje się Punkt Informacji Turystycznej przy oddziale PTTK. Przez miasto przebiega siedem szlaków turystycznych: trzy piesze i cztery rowerowe[25].
Zabudowa przemysłowa usytuowana jest w obrębie linii kolejowych, centrum i części zachodniej Ostrowa Wielkopolskiego oraz na terenie osiedla Zębców i Stare Kamienice[28].
Kompleksy terenów zielonych, stanowiące miejsce rekreacji koncentrują się w północnej części miasta (Piaski-Szczygliczka), wschodniej (Krępa) oraz południowej (Zębców)[28].
Środowisko naturalne
Klimat
W Ostrowie Wielkopolskim przeważają masy powietrza polarnego (PP) od zachodu i polarno-kontynentalnego (PPk) od wschodu[6]. Okres wegetacyjny trwa tutaj ok. 210–220 dni[28]. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8 °C, przy czym najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperaturą 18,2 °C, natomiast najchłodniejszym – styczeń (–2,2 °C). Całkowita roczna suma opadów wynosi 500–550 mm, w tym 350 mm w półroczu ciepłym. Pokrywa śnieżna utrzymuje się przez 50–60 dni i osiąga maksymalną grubość około 20 cm (najczęściej w lutym)[29][30].
Warunki klimatyczne Ostrowa Wielkopolskiego wykazują cechy typowe dla zjawiska określanego jako miejska wyspa ciepła, czego efektem jest podwyższenie temperatury powietrza[30].
21 czerwca 2016 roku w mieście otwarto Regionalny Zakład Zagospodarowania Odpadów (RZZO), do przetwarzania mechaniczno-biologicznego śmieci komunalnych z Ostrowa Wielkopolskiego oraz 20 gmin regionu[31][32].
W styczniu 2018 roku w mieście zamontowano sieć czujnikówpowietrza (po jednym na każdym osiedlu), które identyfikują źródło smogu[33].
W 2018 roku Centrum Rozwoju Komunalnego zainicjowało projekt stworzenia miejskiego systemu energetycznego, obejmującego podnoszenie efektywności energetycznej, wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, rozwój elektromobilności oraz zarządzenie energią w celu zapewnienia miastu samowystarczalności energetycznej[39]. Pierwsze autobusy elektryczne w mieście, napędzane są energią elektryczną z lokalnych źródeł odnawialnych[39].
Układ drogowy Ostrowa Wielkopolskiego (niebieską linią ciągłą oznaczone najważniejsze drogi miejskie, przerywaną planowane i budowane)Wiadukt na drodze wojewódzkiej nr 445
Transport drogowy
W mieście krzyżują się drogi krajowe (na schemacie w kolorze czerwonym) oraz wojewódzkie (kolor zielony):
Od 2010 roku budowana jest rama komunikacyjna łącząca zewnętrzne osiedla miasta i umożliwiająca komunikację z pominięciem zatłoczonego centrum[40]. Rama dzieli się na: zachodnią (ul. Wybickiego – Chłapowskiego przebudowane w latach 2020–2021[41], Długa – Siewna – Brzozowa przebudowane w 2014[42]), wschodnią (Sadowa budowana w 2011[43], Strzelecka budowa odcinka w 2009–2010[44], Witosa – Ofierskiego – Serwańskiego budowa w 2010–2011[45]) oraz północną (od Kaliskiej do Grunwaldzkiej) budowaną w latach 2019–2020[46].
W lipcu 2022 roku rozpoczęto budowę połączenia z ul. Torową i przebudowę tej ulicy aż do budowanego ronda na skrzyżowaniu z Limanowskiego, która ma zakończyć się w październiku kolejnego roku[47]. Planowana jest dalsza budowa ramy komunikacyjnej wzdłuż Osadniczej oraz połączenie z Rondem Republiki Ostrowskiej i ul. Poznańską wiaduktem kolejowym[40].
W 2019 roku otwarte zostało Centrum Przesiadkowe, które obsługuje połączenia autobusowe większości linii miejskich, podmiejskich oraz połączenia dalekobieżne[50].
W 2017 roku rozpoczął działalność system Ostrowskiego Roweru Miejskiego, który cztery lata później obejmuje 13 stacji i 121 rowerów (w tym rowery typu cargo)[51].
Wg planów sprzed 2014 roku w Ostrowie albo Kaliszu miało być zlokalizowane rozwidlenie linii Y kolei dużych prędkości, jednak z w związku z planami Centralnego Portu Komunikacyjnego rozwidlenie znajdzie się w Sieradzu, a linia w kierunku Poznania przebiegnie przez Kalisz.
Główne instytucje kultury w Ostrowie Wlkp. to Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, Ostrowskie Centrum Kultury, Forum Synagoga (z siedzibą w Nowej Synagodze), Biblioteka Publiczna im. Stefana Rowińskiego, Młodzieżowy Dom Kultury, Galeria Sztuki Współczesnej, Galeria 33[55]. W latach 1996–2020 w mieście działało kino „Komeda”, a od 2021 kino „Helios”
↑Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 7. Warszawa: Władysław Walewski, 1886, s. 708.
↑Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 186. ISBN 83-01-10630-1.
↑Paweł Anders: Województwo kaliskie. Szkic monograficzny. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 278–285. ISBN 83-01-04549-3.
↑Jak twierdzi Wacław Kieremkampt w „Dobra majętności ostrowskiej i przygodzickiej w aktach i instrukcjach XVIII wieku” (ISBN 978-83-930587-4-7), samo odprzysiężenie miasta na wieś przez przedstawicieli miasta nie miało prawnego znaczenia i nie mogło zmienić jego statusu, bo o tym decydował jego właściciel.
↑Zarządzenie Wojewody Wielkopolskiego Nr 70/2010 z dnia 22 lutego 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2010 r. Nr 55, poz. 1239).
↑Uchwała Nr XXXVI/510/2005 Rady Miejskiej Ostrowa Wielkopolskiego z dnia 22 listopada 2005 r. ws. przystąpienia.
↑Prokuratura Okręgowa. Prokuratura Okręgowa w Ostrowie Wielkopolskim. [dostęp 2011-06-22].
↑Uchwała Nr IX/114/2003 Rady Miejskiej Ostrowa Wielkopolskiego z dnia 17 czerwca 2003 roku ws. ustalenia Statutów Osiedli (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2003 r., Nr 139, poz. 2617).
↑Jednostki pomocnicze. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. Urząd Miejski w Ostrowie Wielkopolskim. [dostęp 2016-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-12)].
Wielkopolska Szkoła Edukacji Narodowej. Studia i wspomnienia z dziejów Gimnazjum Męskiego (Obecnie I Liceum Ogólnokształcącego) w Ostrowie Wielkopolskim, w 125-lecie jego założenia 1845-1970, praca zbiorowa, Wrocław 1970
Ostrów Wielkopolski – dzieje miasta i regionu, praca zbiorowa, Poznań 1990
Alma Mater Ostroviensis – Księga Pamięci – Non Omnis Moriar, praca zbiorowa pod. red. Jarosława Biernaczyka, Krystiana Niełacnego, Edwarda Szperzyńskiego, Ostrów Wielkopolski 1996-2005
Marek Olejniczak, Bedeker Ostrowski, Ostrów Wielkopolski 2004
Witold Banach, Ostrów pod znakiem pegaza. Literacki przyczynek do dziejów miasta, Poznań-Ostrów Wielkopolski 2005
Plan rozwoju lokalnego miasta Ostrowa Wielkopolskiego na lata 2005–2013, część studialna, Ostrów Wielkopolski 2005