Iława jest ośrodkiem wypoczynkowym, paraolimpijskim i turystycznym. W lesie pod Iławą znajdują się dwa ośrodki wczasowe Telewizji Polskiej (Sarnówek i Tłokowisko)[3][4]. Z Iławy można dopłynąć do Morza Bałtyckiego poprzez jezioro Jeziorak i unikatowy w skali światowej Kanał Elbląski[5]. Nad jeziorem Silm znajduje się jeden z kilku na świecie ośrodków szkolenia kapitanów żeglugi morskiej i pilotów portowych[6].
Przed II wojną światową miejscowość nazywana była „Perłą Oberlandu”[7]. Miasto nazywane jest letnią stolicą jazzu tradycyjnego ze względu na najstarszy festiwal tego gatunku muzyki w Europie – Old Jazz Meeting „Złota Tarka”[8].
Miasto znajduje się nad Jeziorakiem – najdłuższym jeziorem w Polsce[13]. Przez Iławę przepływają rzeki Iławka i Tynwałd[14]. W obrębie administracyjnym miasta znajduje się największa wyspa śródlądowa w Polsce – Wielka Żuława[15] posiadająca stałe połączenie promowe z miastem[16].
Iława i okolice leżą na pofałdowanych terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta, na jeziorze Jeziorak (najdłuższe jezioro w Polsce oraz szóste co do wielkości) znajduje się wyspa Wielka Żuława z reliktami staropruskiego grodu. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi. W samej Iławie oprócz wspomnianego Jezioraka jest jeszcze kilkanaście mniejszych jezior (m.in. Mały Jeziorak, Iławskie, Dół). Jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączący okoliczne zbiorniki wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Morza Bałtyckiego.
Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 roku. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. odmiana Ylau. W XV w. pojawiły się formy Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 r. przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej innej formy Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII w. występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII w. przyjęto obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono nazwę na Stadt Deutsch Eylau (Stadt – pol. miasto), a od 1945 r. polska nazwa miasta to Iława, którą urzędowo zatwierdzono 19 maja 1946[18].
Historia miasta Iława (niem. Deutsch Eylau) sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami Ylawia (1317 r.), Ilow themptonikalis (1421 r.), Deutsch Ilow (1404 r.), Deutsch Ylaw (1421 r.), Ylow (1437).
Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie Związku Pruskiego dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej bitwie pod Chojnicami Iława znalazła się w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku wojny 13-letniej 1454–1466, Iława przez pewien czas znajdowała się w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione.
Plan Iławy z 1810 rokuWidokówka z 1905 roku. „Pozdrowienia z Iławy!” – panorama miasta z widokiem na Kościół, jezioro Jeziorak, dworzec Iława Miasto, koszary, przystań
W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście, podczas wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły, mimo obrony przez kompanię kapitana Jakoba Morssa, miasto w 1628 roku zostało opanowane przez wojska szwedzkie[19]. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalały jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r.
W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieściły się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Sowietów Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.
Po wojnie Iława w 1945 r. została włączona do Polski, na te tereny zaczęli przybywać urzędnicy i osadnicy polscy. W 1948 r. wywieziono z Iławy większość ludności pochodzenia niemieckiego, pozostałych na tych terenach. Iława była i jest jednym z najbardziej rozwijających się miast w województwie warmińsko-mazurskim[20][21]. W czasach Polski Ludowej w mieście powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, fabryka podzespołów samochodowych, tartak, zakłady prefabrykatów trzcinowych, betoniarnia, wytwórnia cegły silikatowej i zakłady młynarskie[22].
W Iławie znajduje się Papieska Kalwaria Pojezierza Iławskiego, której stacje Drogi Krzyżowej w kształcie kajaków upamiętniają dwukrotny pobyt Karola Wojtyły nad Jeziorakiem, po którym przyszły Papież pływał kajakiem z młodzieżą[23]. Iława leży na Drodze św. Jakuba (jednego z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych na świecie) prowadzącym do Santiago de Compostella w Hiszpanii. W Iławie zaczyna się 17. etap Camino Polaco, jednego ze szlaków Drogi św. Jakuba[24].
Podczas ostatniej wojny (a raczej tuż po niej, po wkroczeniu Armii Czerwonej) została zniszczona większa część zabudowy ówczesnej Iławy[potrzebny przypis].
zespół peronów z wiatami i tunelami, nr rej.: A-4578 z 31.08.2011,
stajnia-wozownia, ul. Jana III Sobieskiego, z końca XIX w., nr rej.: 4281 z 11.10.1993,
dawny budynek produkcyjny gazowni (obecnie cerkiew św. Jana Teologa), ul. Jagiellończyka, z 1899 r., przebudowany w 1910 r., nr rej.: 4299 z 2.11.1993,
plebania, ul. Kościelna 1, z lat 1902–1903, nr rej.: A-4497,
budynek szkoły (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1), ul. Kościuszki 2, z 1899 r., nr rej.: 1538 z 18.03.1987,
Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 21,88 km²[27], lokując miasto na trzeciej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim. Jest także piątym pod względem liczby mieszkańców miastem w województwie.
W powiecie iławskim jest drugie co do wielkości, najniższe bezrobocie w województwie warmińsko-mazurskim (5,8%) zaraz po powiecie grodzkim Olsztyn (5,1%) – dane na koniec sierpnia 2016 roku[31]. W Iławie znajduje się podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
Najwięcej jednostek działało w sekcji „handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle”, a następnie w sekcjach: „budownictwo”, „rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo” (108), „przetwórstwo przemysłowe” (104), „transport i gospodarka magazynowa”.
Wśród przetwórstwa przemysłowego na pierwszej pozycji są podmioty zajmujące się produkcją wyrobów z drewna oraz produkcją mebli, a następnie produkcją metalowych wyrobów gotowych.
Podstawowe gałęzie gospodarki w gminie Iława
Rolnictwo (szczególnie chów i hodowla zwierząt, przede wszystkim drobiu),
Przetwórstwo przemysłowe (szczególnie produkcja wyrobów z drewna i produkcja mebli, produkcja artykułów spożywczych, produkcja wyrobów perfumeryjno-kosmetycznych),
Turystyka.
Sektory wysokiej szansy
Meblarstwo
Turystyka
Przetwórstwo rolno-spożywcze
Drobiarstwo
Centra logistyczne
Najważniejsze firmy zlokalizowane na terenie gminy (i w bezpośrednim sąsiedztwie)
URODA Polska Sp. z o.o. (dawniej Bi-es) w Kamieniu Dużym – producent kosmetyków;
Warmińsko-Mazurski Klaster Meblowy w Smolnikach – podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej;
„DREW-GÓR” Sp. z o.o. w Karasiu – producent drzwi drewnianych;
Barton w Karasiu – producent surowców do przemysłu spożywczego;
Ośrodek Hodowli Indyków we Frednowach, filia INDYKPOL S.A.;
Wylęgarnia Indyków Nord-Pol Hatchery „GERCZAK”;
INDOOR Group Ltd Sp. z.o.o. w Kamieniu Dużym – wyposażenie ferm drobiarskich;
Mazurskie Centrum Aktywnego Wypoczynku Gerczak w Jażdżówkach;
DWS Stradomno – serwis turbin wiatrowych;
Mlekovita S.A. w Lubawie – hodowcy bydła mlecznego Gminy Iława należą do głównych dostawców surowca;
PKS Iława – przedsiębiorstwo obsługujące komunikację regionalną i dalekobieżną[32]
ZKM Iława – zakład obsługujący komunikację miejską[33]
Transport kolejowy
Iława jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce, tylko tu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zatrzymuje się pociąg Pendolino[34]. Miasto posiada połączenia kolejowe z wieloma miastami:
Iława – Warszawa – Kraków – Przemyśl (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
Świętem Miasta jest 11 czerwca, upamiętniający lokację Iławy w 1305 roku[38].
Większości imprez kulturalnych w mieście patronuje Iławskie Centrum Kultury[39]. Przy ICK działa kinoteatr „Pasja”, w ramach którego działa DKF „Kadr”[40].
W Iławie działają Miejska Biblioteka Publiczna[41], a także Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna wchodząca w skład Powiatowego Centrum Rozwoju Edukacji w Iławie[42] oraz filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej im. Karola Wojtyły w Elblągu. W mieście znajduje się kilka galerii sztuki[43].
Uroczysko – gazeta dla dzieci i młodzieży wydawana przez Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich, ukazująca się trzy razy w roku[54]
Iława ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Iławy wybierają do swojej Rady Miejskiej 21 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta mieszczący się w miejskim ratuszu przy ul. Niepodległości.
W 2018 burmistrzem miasta został Dawid Kopaczewski[59][60].
Iława jest ośrodkiem sportów wodnych. W mieście działa wiele przystani jachtowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów. Miasto posiada stadion sportowy, halę widowiskowo-sportową, basen sportowy (Centrum Rekreacyjno-Sportowe), kręgielnię, tor do ekstremalnej jazdy rowerowej Pumptrack, skatepark, kryte lodowisko, miasteczko ruchu drogowego, 2 plaże strzeżone, 3 boiska Orlik, tor motocrossowo-rowerowo-przeprawowy, strzelnicę leśną, tor wioślarski, pole do mini-golfa, a także kilka siłowni[43]. 18 listopada 1992 roku na Stadionie Miejskim w Iławie odbył się towarzyski mecz piłkarski Polska–Łotwa[69]. W Iławie działa Iławskie Centrum Sportu Turystyki i Rekreacji, które wspiera działalność różnych sekcji sportowych.
W mieście istnieje klub sportowy Jeziorak Iława, składający się z kilku sekcji, m.in. piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa stołowego i taekwondo. Ponadto w Iławie istnieją lokalne kluby, instytucje i stowarzyszenia skupiające osoby uprawiające m.in. sztuki walki, wioślarstwo, siatkówkę, tenis ziemny, lekkoatletykę, pływanie, strzelectwo i kolarstwo[70].
W Iławie działa hufiecZwiązku Harcerstwa Polskiego. W ramach hufca działają dwie drużyny wielopoziomowe, trzy drużyny wędrowników (16–21 lat), jedna drużyna harcerzy starszych (13–16 lat), cztery drużyny harcerzy (19–13 lat) i cztery drużyny zuchów[71].
Szlak kajakowy im. Jana Pawła II – Ostróda – Miłomłyn – Siemiany – Gizerek – IŁAWA[218]
Szlak kajakowy Stare Jabłonki – Miłomłyn – IŁAWA (dł. 63,4 km) – Stare Jabłonki – J. Szeląg M. – J. Szeląg W. – J. Pauzeńskie – Ostróda – J. Drwęckie – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Jeziorak – Chmielówka – Makowo – Szałkowo – IŁAWA
Szlak kajakowy IŁAWA – Stare Jabłonki (dł. 73,3 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Pauzeńskie – J. Szeląg W.i M. – S. Jabłonki
Szlak kajakowy IŁAWA – IŁAWA (dł. 136,7 km) – Rz. Iławka – Rz. Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Szeląg Wielki – J. Szeląg M.- Stare
Jabłonki – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Dauby – J. Jeziorak – IŁAWA
Szlak kajakowy tzw. pętla toruńska (dł. 483 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – Toruń – Bratian – NML – Kurzętnik – Brodnica – Golub -Dobrzyń – Lubicz – Toruń – Wisła – Elbląg – Chełmno – Świecie – Grudziądz – Gniew – Biała Góra – Rz. Nogat – Malbork – K. Jagielloński – Elbląg – K. Elbląski – Jeziorak – IŁAWA
↑Jerzy Skibiński: Starostwa dziedziczne Prus Książęcych w XVII i XVIII wieku. Studium z dziejów przeobrażeń społeczno-ustrojowych. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn 1972, s. 44.
.jpg)
.jpg)
