Frombork

Frombork

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Frombork
Prawa miejskie	1310–1945 od 1959 (ponownie)
Burmistrz	Damian Krasiński
Powierzchnia	7,59[1] km²
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	2029[1] 267,3 os./km²
Strefa numeracyjna	55
Kod pocztowy	14-530
Tablice rejestracyjne	NBR
Położenie na mapie gminy Frombork Frombork
Położenie na mapie Polski Frombork
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Frombork
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Frombork
54°21′30″N 19°40′59″E
TERC (TERYT)	2802034
SIMC	0932732
Urząd miejski ul. Młynarska 5a 14-530 Frombork
Strona internetowa

Frombork (niem. Frauenburg^[2], hist. łac. Castrum Dominae Nostrae, „Zamek Naszej Pani”, Civitas Warmiensis, „Miasto Warmińskie”) – miasto na Warmii w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Frombork. Jest położony na Równinie Warmińskiej, nad Zalewem Wiślanym, na północnym krańcu Wysoczyzny Elbląskiej. W miejscowości znajduje się port morski oraz morskie przejście graniczne.

Frombork leży zarówno na historycznej Warmii biskupiej^[3], jak i na obszarze dawnej Warmii plemiennej^[4]. Uzyskał prawa miejskie w 1310^[5]. Utracił je po II wojnie światowej w 1945, aby ponownie uzyskać je w 1959^[6]. W latach 1954–1957 wieś Frombork należała i była siedzibą władz gromady Frombork do 1972 r. W 1958 r. wieś Frombork wyłączono z gromady, tworząc osiedle miejskie Frombork, któremu w 1959 r. nadano prawa miejskie. Po reformie administracji w 1973 utworzono gminę miejsko-wiejską Frombork. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.

Historia

Mapa historyczna Warmii

Widok w kierunku Zalewu Wiślanego, w oddali Mierzeja Wiślana (2014)

Frombork (jako Varmia) na mapie Polski z 1570^[7]

Frombork i Braniewo na „Mapie Świętej Warmii” z 1755

Pierwsza wzmianka źródłowa o formującym się u stóp Wzgórza miasteczku pochodzi z 1278^[8]. Badania archeologiczne nie potwierdziły istnienia tutaj wcześniejszego osadnictwa. Kiedy po kolejnym powstaniu Prusów w 1275 doszczętnie spalono katedrę w Braniewie, biskup warmiński Henryk Fleming postanowił przenieść kapitułę warmińską i wybudować tu katedrę. Nazwę miasta przyjęto od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry. Osadnicy niemieccy nazywali je – Frauenburg (polska nazwa Frombork stanowi fonetyczne przyswojenie formy niemieckiej), a kanonicy warmińscy w swoich dokumentach pisali Castrum Dominae Nostrae – Gród Naszej Pani. Przywilej lokacyjny Frombork otrzymał 8 lipca 1310 od biskupa Eberharda z Nysy na prawie lubeckim^[5][9]. Znaczenie miasta podniosło wybudowanie w latach 1329–1388 katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja. Początkowo miasto stanowiło własność biskupów warmińskich, od 1320 należało do kapituły warmińskiej. Zwane było wówczas Civitas Warmiensis (Miasto Warmińskie). Tak też było w istocie, gdyż Frombork był stolicą Warmii^[10].

Powstały w wyniku tego wyboru w ostatniej ćwierci wieku XIII kompleks osadniczy składał się z dwóch, całkowicie od siebie niezależnych, jednostek: zespołu katedralnego na wzgórzu i miasta nad brzegiem Zalewu Wiślanego. Każda z nich posiadała odmienne podstawy prawne. Dopiero w końcu wieku XIX tarasy górny i dolny powiązano w jeden zespół, natomiast w 1926 Wzgórze Katedralne i miasto połączone zostały administracyjnie.

Od czasów założenia życie mieszkańców miasta wiązało się głównie z rybołówstwem i rolnictwem. Z biegiem lat powstawały tutaj warsztaty rzemieślnicze świadczące głównie usługi dla kanoników i służby kościelnej. Już w średniowieczu wymieniano funkcjonowanie we Fromborku cechów krawców, piekarzy, piwowarów oraz gildii rybackiej. Pod koniec XIV wieku wybudowano poszczególne wieże warowni, mimo umocnień miasto było niszczone podczas najazdów wojsk polskich w 1414 i krzyżackich w 1454 (mimo że biskup warmiński stał po ich stronie). Najazd w 1454 był odwetem za złożenie przez kapitułę hołdu^[11]. W 1455 Wzgórze Katedralne zostało zajęte przez czeskie oddziały zaciężne będące w służbie Kazimierza Jagiellończyka^[10][12].

Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 miasto wraz z całą Warmią weszło w skład Korony Królestwa Polskiego. We Fromborku przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od 1510 do dnia swojej śmierci w maju 1543. Właśnie tutaj Mikołaj Kopernik opracował De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) – dzieło, które odmieniło dotychczasowe pojęcia o wszechświecie^[10]. Zespół katedralny na wzgórzu stał się także miejscem pochówku astronoma^[8]. W 1520 miasto niszczy najazd Krzyżaków, jednak nie udaje im się opanować Wzgórza Katedralnego^[12]. Około 1540 powstała pod miastem pierwsza na Warmii huta szkła.

Frombork, rycina Krzysztofa Hartknocha z Altes und neues Preussen, 1684

Ponowne zniszczenia zabudowy miejskiej mają miejsce w czasie wojen szwedzkich, od 1626 miasto okupują wojska szwedzkie, które grabią skarbiec katedralny i wywożą do Szwecji księgozbiór biblioteki kapitulnej, w tym cenny księgozbiór kopernikański. W drugiej połowie wieku XVII upadek gospodarczy, w 1655 Karol Gustaw przyłącza Frombork do Szwecji. W 1703 wielki pożar niszczy całą zabudowę miasta m.in. ratusz, nietknięty pozostaje jedynie kościół farny^[8][12].

W 1772, po I rozbiorze Rzeczypospolitej, miasto znalazło się w granicach Prus.

Na początku XIX w. ranga Fromborka jest tak niska, że jest on zaliczany do osad rybackich^[12]. Pewne ożywienie daje się zauważyć po 1837, kiedy przeniesiono tutaj siedzibę biskupstwa. Rozwój turystyki, który nastąpił w końcu wieku XIX, spowodowany m.in. uruchomieniem w 1899 Kolei Nadzalewowej, sprzyjał dalszemu rozwojowi miasteczka jako znaczącego już ośrodka turystyczno-wypoczynkowego^[8]. Powstało wówczas kilka hoteli, gospód i pensjonatów.

Zespół Wzgórza Katedralnego – Wieża Radziejowskiego i Kopernika

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 Frombork wrócił w granice Polski. Ludność pochodzenia niemieckiego została wysiedlona do Niemiec. Z powodu zniszczenia zabudowy i infrastruktury w 80% oraz niewielkiej liczby mieszkańców, Frombork pozbawiono praw miejskich^[8].

W 1946 podjęto decyzję o zorganizowaniu Muzeum Mikołaja Kopernika. Udostępniono je zwiedzającym we wrześniu 1948. W 1959 Frombork odzyskał prawa miejskie^[12].

W latach 1966–1973 prowadzono odbudowę Fromborka, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem „Operacja 1001-Frombork”^[13]. 2391 instruktorów i harcerzy za swoją nienaganną pracę, trwającą co najmniej trzy turnusy, otrzymało najwyższe wyróżnienie – tytuł Honorowego Obywatela Fromborka (HOF). „Operacja 1001-Frombork” przygotowywała obchody 500. rocznicy urodzin Kopernika^[14]. Przy odbudowie Fromborka pomagali również konserwatorzy zabytków.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Fromborka w 2014^[15].

Zabytki

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja

Wnętrze Wieży Radziejowskiego w zespole Wzgórza Katedralnego

Brama zachodnia oraz Wieża Kopernika w zespole Wzgórza Katedralnego

• Zespół katedralny na wzgórzu złożony z katedry i obwarowań katedralnych (muru obronnego o wysokości 10 m z 6 basztami i 2 wieżami), otoczony budynkami dawnych kanonii (Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny)
  • Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja
  • Wieża Radziejowskiego (dawna dzwonnica), w której znajduje się wahadło Foucaulta. Mury oktagonalnej wieży są najgrubszymi w Polsce, mają 7 metrów grubości. W 1685 biskup Radziejowski wzniósł na niej czworoboczną, dwupoziomową dzwonnicę z galeryjką widokową na wys. 70 m n.p.m. i barokowym hełmem^[16].
  • Wieża Kopernika, niesłusznie uważana za jego dawne obserwatorium, a w rzeczywistości będąca jego formalnym mieszkaniem wewnątrz murów obronnych zespołu katedralnego na wypadek wojny
  • Muzeum Mikołaja Kopernika (dawny pałac biskupi)
  • 6 kanonii zewnętrznych z XVII-XVIII w.:
    • kanonia pod wezwaniem św. Stanisława Kostki zbudowana na fundamentach starszego budynku należącego do Kopernika i będącego jego codziennym mieszkaniem,
    • kanonia pod wezwaniem św. Michała,
    • kanonia pod wezwaniem św. Pawła,
    • kanonia pod wezwaniem Matki Boskiej Wniebowziętej
    • kanonia pw. św. Ignacego
    • kanonia pw. św. Piotra
• Cmentarz kanonicki
• Nowy pałac biskupi
• Dawny kościół parafialny św. Mikołaja
• Zespół poszpitalny św. Ducha i kaplica św. Anny – Muzeum Historii Medycyny
• Poewangelicki kościół św. Wojciecha
• Kapliczka przydrożna św. Jerzego przy ul. Braniewskiej
• Kapliczka przydrożna pod wezwaniem św. Józefa
• Baszta Żeglarska z XV w. (fundamenty i ściany przyziemia, powyżej historyzująca nadbudowa z lat 80. XX w.)
• Wieża wodociągowa z XVI w., przebudowana w XVII-XVIII w.
• Kanał wodny (Kanał Kopernika) z początku XIV w.^[17]
• Stare schronisko młodzieżowe przy Elbląskiej 11
• Dom przy Błotnej 2
• Domy z XVII-XVIII w.

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

• 504 Elbląg – Milejewo – Pogrodzie – Frombork – Braniewo
• 505 Pasłęk – Frombork

Do Fromborka można przypłynąć z mola w Krynicy Morskiej tramwajem wodnym przez Tolkmicko lub statkiem.

Wspólnoty religijne

Wnętrze archikatedry

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja Apostoła^[18]
• Kościoła Zielonoświątkowy:
  • Zbór Chrystusa Zbawiciela^[19]

Kultura

Co roku w mieście odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej^[9].

Miejscowość przedstawiona została w powieści i jednym filmie. We Fromborku i okolicach toczy się akcja powieści Zbigniewa Nienackiego z serii Pan Samochodzik zatytułowana Pan Samochodzik i zagadki Fromborka. W miejscowości tej toczy się także akcja polskiego filmu Królowa pszczół.

Turystyka

Port we Fromborku

Turystyka jest głównym źródłem dochodu mieszkańców Fromborka. Głównymi atutami tego miasta są: zabytki, spokój oraz dobre zaplecze hotelowo-gastronomiczne. Miasto jest również dobrą bazą turystyczną do wycieczek w okolice Fromborka. Główne atrakcje turystyczne miasta i okolic to rejsy po Zalewie Wiślanym z połączeniem z Krynicą Morską, punkty widokowe, umocnienia pozostałe po II wojnie światowej, planetarium i obserwatorium astronomiczne. Planetarium znajduje się w ośmiobocznej wieży na wzgórzu katedralnym (tzw. oktogonie), posiada kopułę o średnicy 8 m mieszczącą 81 widzów. W obiekcie prezentowane są popularnonaukowe seanse astronomiczne^[9].

Obszar ochrony uzdrowiskowej

13 stycznia 2015 Rada Ministrów podjęła decyzję o nadaniu Fromborkowi oraz sołectwom Bogdany i Ronin statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej („Obszar Ochrony Uzdrowiskowej Frombork”)^[20]. Badania Państwowego Zakładu Higieny potwierdziły, że wody chlorkowo-sodowe wydobywane w tutejszym odwiercie Frombork IGH-1 mogą być stosowane do zabiegów profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych. Decyzja ta stwarza szansę – po stworzeniu odpowiedniej infrastruktury – na zostanie drugą w województwie warmińsko-mazurskim (po Gołdapi) miejscowością uzdrowiskową^[21].

Ochrona przyrody

Północna część miasta znajduje się w obrębie obszarów Natura 2000 Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH280007) SOO oraz Zalew Wiślany (PLB280010) OSO^[22].

Na terenie miasta znajduje się 10 pomników przyrody^[23]:

Nr	Lokalizacja	Nazwa	Obwód przy powołaniu [cm]	Nr ew.	Rok powołania	Zdjęcie
1.	w okolicy Muzeum Mikołaja Kopernika	dąb szypułkowy	706	240/57	1957
2.	przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej	jesion wyniosły	445	241/57	1957
3.	100 m od skrzyżowania ul. Krasickiego i Katedralnej	jesion wyniosły	356	242/57	1957
4.	przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej koło kapliczki	dąb szypułkowy	437	48/92	1992
5.	park przy cmentarzu przy ul. Sanatoryjnej	buk zwyczajny	318	49/92	1992
6.	park przy cmentarzu przy ul. Sanatoryjnej	klon zwyczajny	317	50/92	1992
7.	przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej koło kapliczki	dąb szypułkowy	280	1/93	1993
8.	ul. Katedralna 10, koło Duszpasterstwa	buk zwyczajny	314	237/96	1996
9.	ul. Braniewska przy kapliczce, 30 m od skrzyżowania z ul. Związku Harcerstwa Polskiego	klon zwyczajny	280	238/96	1996
10.	ul. Katedralna 9, teren Zespołu Szkół	jesion wyniosły	308	239/96	1996

Miasta partnerskie

• Sucha Beskidzka
• Kozłowa Ruda

W związku z inwazją Rosji na Ukrainę, w dniu 24 marca 2022 Rada Miejska we Fromborku podjęła uchwały o zawieszeniu współpracy partnerskiej z miastem Swietłyj (Federacja Rosyjska)^[24] oraz z miastem Miadzioł (Republika Białorusi)^[25].

Sport

We Fromborku działa klub piłkarski KS „Zalew” Frombork (klasa okręgowa, grupa warmińsko-mazurska II).

Odznaczenia

• Order Odrodzenia Polski III klasy (1979)^[26]

Ludzie związani z Fromborkiem‎

Zobacz też

• Cmentarz żydowski we Fromborku

Przypisy

1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23]  (pol.).
2. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
3. Warmia (hasło), [w:] Popularna encyklopedia powszechna. Jan Pieszczachowicz (red. nacz.). T. 19: W, X, Y. Kraków: Fogra Oficyna Wydawnicza, 1997, s. 51. ISBN 83-85719-30-X. Cytat: […] historyczną stolicą W. jest Lidzbark Warmiński, in. ważniejsze miasta: […] Braniewo, Frombork. (pol.).
4. Erwin Kruk: Warmia i Mazury. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2003, s. 41. ISBN 83-7384-028-1. Cytat: […] siedziby biskupstwa warmińskiego i kapituły – początkowo Braniewo, następnie Frombork, leżały na Warmii, a więc na terytorium plemiennym pruskich Warmów […]. (pol.).
5. Frombork – Urząd Miasta i Gminy Historia miasta [online], www.frombork.pl [dostęp 2021-04-17] .
6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
7. Niezwykle stara mapa Polski z 1570 roku, eloblog.pl.
8. Prusy-Frombork [online], www.castlesofpoland.com [dostęp 2023-07-27]  (pol.).
9. Historia miasta Frombork [online], elblag.eu [dostęp 2023-07-27]  (pol.).
10. Izabela i Tomasz Kaczyńscy - Zamki w Polsce północnej i środkowej - przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa, 1999, s. 189-196, język polski, ISBN 83-7200-448-X
11. Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 82.
12. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 103–104.
13. OPERACJA 1001 - FROMBORK nas pamięta, my pamiętamy o Fromborku [online], web.archive.org [dostęp 2023-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-17]  (pol.).
14. Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 102–103.
15. Frombork w liczbach. Frombork – Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
16. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 106.
17. Kanał Kopernika. stalker.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-07)].
18. Frombork. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny [online], archwarmia.pl [dostęp 2024-07-20] .
19. Kontakt [online], parakletos.pl [dostęp 2024-07-20] .
20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2015 r. w sprawie nadania statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej miastu Frombork i sołectwom Bogdany i Ronin położonym na obszarze gminy Frombork (Dz.U. z 2015 r. poz. 152).
21. Frombork będzie uzdrowiskiem. Jest decyzja rządu w tej sprawie. [dostęp 2015-01-14].
22. Geoserwis GDOŚ. [dostęp 2013-02-07].
23. Wykaz pomników przyrody w województwie warmińsko-mazurskim, RDOŚ Olsztyn, styczeń 2010. [dostęp 2013-02-06].
24. Uchwała nr XXX/412/22 Rady Miejskiej we Fromborku z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie zawieszenia współpracy partnerskiej z miastem Swietłyj (Federacja Rosyjska)
25. Uchwała nr XXX/413/22 Rady Miejskiej we Fromborku z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie zawieszenia współpracy partnerskiej z miastem Miadzioł (Republika Białorusi)
26. Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8  (pol.).

Linki zewnętrzne

Zobacz multimedia związane z tematem: Frombork

• Serwis Internetowy Miasta
• Historia Żydów we Fromborku na portalu Wirtualny Sztetl
• Frombork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 413 .
• Port Frombork – locja dla żeglarzy Piotra Saleckiego

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 132546882
• LCCN: n82094602
• GND: 4018215-0
• NKC: ge479255
• J9U: 987007552815905171

Encyklopedie internetowe:

• SNL: Frombork