Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 16 975 mieszkańców[1].
Położenie i podział miasta
Miasto Strzelce Opolskie położone jest w południowo-zachodniej Polsce, we wschodniej części województwa opolskiego, na jego pograniczu z województwem śląskim. Zlokalizowane jest na północno-wschodnim stoku Garbu Chełmu[4][5].
Ponadto częściami Strzelec są następujące osiedla[6]:
os. Milionerów
os. Piastów Śląskich
os. Zydlungi
Środowisko naturalne
Widok na miasto z wieży ratuszowej w kierunku północnymWidok na miasto z wieży ratuszowej w kierunku wschodnim
Zdjęcia różnych części miasta
os. Piastów Śląskich Suche Łany Mokre Łany Nowa Wieś Zydlungi Adamowice Farska Kolonia Koszary os. Milionerów
Geologia
Strzelce Opolskie położone są na obszarze Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, makroregionu Wyżyna Śląska, mezoregionu Chełm (341.11) i mikroregionu Dział Strzelecki (341.11.1). Wysokości w tym mikroregionie wynoszą od 200 do 240 m n.p.m.[7]. Punkt niwelacyjny przy studni przed ratuszem ma wysokość 233,7 m n.p.m. Na północ od miasta występuje obszar równinny o średniej wysokości 220 m n.p.m.[8]. Dalej na północ znajduje się Nizina Śląska, mezoregion Równina Opolska (318.57)[7]. Poziomica 240 m, przechodząca przez park miejski, uznawana bywa za granicę między równiną a stokiem Chełmu[8].
W granicach miasta występuje krajobraz nizinny, peryglacjalny, równinny i falisty[9]. Tereny ziemi strzeleckiej były wielokrotnie zalewane przez morza i podnoszone przez ruchy górotwórcze[10]. W triasie środkowym (ok. 240 mln lat temu) na obszar Śląska wtargnęły wody z wielkiego oceanu Tetydy. Po wytworzonym w ten sposób płytkim morzu pozostały kości ryb, płazów, gadów, wytworzyły się skamieniałości ślimaków, małży, amonitów, liliowców, korali i gąbek, którymi przepełnione są wapienie w pasie od Jemielnicy, przez Strzelce, po Górę św. Anny[11]. Wapień muszlowy na powierzchni czy płytko pod powierzchnią ma duże znaczenie gospodarcze[8].
Kolejne ruchy górotwórcze doprowadziły do zaniku morza i wyniesienia Garbu Chełmu. Obniżony przez działalność rzek i wiatru teren był w kredzie (ok. 100 mln lat temu) ponownie zalany przez morze, ale jego osady zostały całkowicie zdarte przez późniejszą erozję. W trzeciorzędzie (ok. 30 mln lat temu) nasunięcie Karpat doprowadziło do powstania stożka wulkanicznego Góry św. Anny. Na ziemi strzeleckiej powstała wówczas urozmaicona rzeźba krajobrazu w postaci obniżeń i wyniesień. W plejstocenie (ok. 2 mln lat temu) wyniesienia te, znajdując się w zasięgu oddziaływania lądolodu, zostały zniwelowane przez niszczącą działalność mrozu. Obniżenia zostały natomiast wypełnione glinami, żwirami i piaskami z topniejących lodowców. Po ostatecznym wycofaniu się lodowców (ok. 15 000 lat temu) przewiewane polodowcowe piaski utworzyły wielkie pola piaszczystych wydm, zwłaszcza w dolinie Małej Panwi. Drobny pył, przenoszony przez północne wiatry, zatrzymywał się dopiero na Garbie Chełmu, tworząc pokrywę lessów[11].
Gleba
Granice mezoregionu Chełm na ogół pokrywają się ze strzeleckim regionem glebowo-rolniczym. Region ten charakteryzuje się dominacją gleb kompleksu pszennego dobrego z niewielkim udziałem kompleksu pszennego wadliwego, w większości zaliczanych do III klasy bonitacyjnej. Grunty orne to głównie gleby brunatne wyługowane wytworzone z lessów ilastych i częściowo piaszczystych oraz gleby płowe z udziałem rędzin i czarnoziemów zdegradowanych wytworzonych z lessów. Na Mokrych Łanach występują lokalnie gleby mułowo-torfowe. Na północ od Chełma występują przeważnie gleby bielicowe i brunatne wyługowane kwaśne, wytworzone z piasków i glin napiaskowych, zaliczane do klas bonitacyjnych IVb i V. Są to w większości gleby kompleksu żytniego dobrego i żytniego słabego[12].
O ile średni wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w województwie opolskim należy do najwyższych w Polsce, to na terenie gminy Strzelce Opolskie ma wartość zbliżoną do wartości przeciętnej dla Polski. Dla gleb największym zagrożeniem jest erozja wietrzna. Powierzchnia ziemi jest silnie przekształcona przez człowieka[12].
Klimat
Klimat miasta[13][14], podobnie jak ogólnie klimat Polski, określa się jako umiarkowany przejściowy[15], łączący cechy klimatu kontynentalnego z morskim (atlantyckim)[14]. Warunki klimatyczne województwa opolskiego należą do najłagodniejszych w Polsce, ze stosunkowo wysoką średnią temperaturą roczną, umiarkowaną ilością opadów[13] i jednym z najdłuższych okresów wegetacyjnych w Polsce (220–225 dni)[13][16]. Klimat na terenie gminy Strzelce Opolskie nieznacznie różni się od średniej wojewódzkiej – średnia roczna temperatura jest nieco niższa (8–8,5 °C), a roczna suma opadów atmosferycznych jest wyższa (650–700 mm). Przeważają wiatry zachodnie, południowo-zachodnie i południowe[17].
Z perspektywy powiatu strzeleckiego wyróżnia się 2 regiony mezoklimatyczne: południowy – cieplejszy, oraz północny – chłodniejszy i wilgotniejszy[18][19]. W Strzelcach, położonych na północno-wschodnim stoku Garbu Chełmu, występuje więcej opadów niż w Leśnicy, położonej na stoku południowo-wschodnim[8].
Wody
Staw w Parku RenardówPark rekreacyjny Rybaczówka
Do powierzchniowych zbiorników wodnych Strzelec Opolskich zalicza się stawy mieszczące się w Parku Renardów oraz stawy w rejonie ul. Budowlanych – terenu rekreacyjnego Rybaczówka. Poza tym na północ od miejskiej zabudowy znajdują się zbiorniki wodne na dnie kamieniołomów[20].
W obrębie Strzelec Opolskich występuje główny zbiornik wód podziemnych nr 333 „Opole – Zawadzkie”. Jest to zbiornik szczelinowo-krasowy wydzielony w obrębie utworów kamienia muszlowego[21].
Przyroda
Tereny Strzelec Opolskich cechuje silne przekształcenie środowiska przyrodniczego i wysoka antropopresja. W przyszłości przewiduje się dalszy wzrost urbanizacji i antropopresji. Pewien lokalny system ekologiczny tworzą przede wszystkim „doliny” rowu melioracyjnego zaczynającego się na Mokrych Łanach[22] (gdzie zlokalizowane jest źródło krasowe)[23], przebiegającego w kierunku Rybaczówki, oraz rowu przebiegającego przez park miejski i za szpitalem[22].
W mieście znajduje się siedziba Nadleśnictwa Strzelce Opolskie składającego się z 1 obrębu leśnego, obejmującego także część powiatów kędzierzyńsko-kozielskiego, krapkowickiego i opolskiego[29].
Gmina Strzelce Opolskie nie charakteryzuje się szczególnymi walorami faunistycznymi, co związane jest z silnym przekształceniem naturalnych ekosystemów. Żyją tu głównie pospolite i niezagrożone gatunki zwierząt. W części południowej i centralnej, zdominowanej przez uprawy rolnicze, występują zwierzęta typowe dla agrocenoz, natomiast w części północnej i północno-wschodniej, porośniętej w dużym stopniu lasami, występują zwierzęta leśne, w tym łowne[30].
Nazwa
Nazwa Strzelce Wielkie wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[31]
Nazwa osady, później miasta wywodzi się od strzelców-łowców książęcych, urządzających w okolicy łowy. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu wymienia jako najwcześniej zanotowaną nazwę miejscowości Strzelica podając jej znaczenie „Wohnort der Jager und Schutzen”, czyli po polsku „Wieś zamieszkana przez łowczych i strzelców”[32]. Pierwotna nazwa została później przez Niemców zgermanizowana na Strehlitz i utraciła swoje znaczenie[32]. Nazwę upamiętnia stojący od 1929 r. na rynku przed ratuszem pomnik strzelca[33].
W 1295 r. (lub w 1305 r.) w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis wymieniona miejscowość pod nazwą Strelicz. Dokument wymienia również wchłoniętą przez miasto Strelitz polonico we fragmencie Strelitz polonico decima more polonico et valet tres urnas mellis[34][35]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Strelicia Maior[36].
W 1750 r. nazwa Strzelce Wielkie wymieniona została w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[37]
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie obok niemieckiej Gross Strehlitz pojawia się nazwa Wielki Strzelec[38]. Z kolei nazwę Strzelce Wielkie w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[39].
Nazwa miasta występowała w różnych wersjach: Strzelecz, Strzelicz, Strelicz, Gross-Strehlitz, Strehlitz od 1581 r., a od 1945 r. Strzelce Opolskie[40]. Ludowe, górnośląskie nazwy miasta: Wielkie Strzelce (w 1945 r. używana urzędowo[2]), Strzelce Wielkie (opozycja do Strzelec Małych – Strzeleczek), Strzelce[40][41].
Historia
Panorama Strzelec Opolskich z XVI wieku
Średniowiecze
Miasto Strzelce Opolskie rozwinęło się z pierwotnej leśnej osady targowej, o której wzmianki pojawiają się w dokumentach już w XIII w. (1234, 1271, 1290). W kwestii założenia miasta na prawie niemieckim – brak pewności. Dane źródłowe sugerują różne daty: 1290, 1305, 1320, 1362. Prawdopodobnie, po zniszczeniu osady w październiku 1273 podczas najazdu Bolesława Wstydliwego, nastąpiła lokacja Strzelec w 1290 przez piastowskiego księcia opolskiego Bolka I, który rozpoczął budowę miasta, a w 1313 zbudował zamek myśliwski[42]. Strzelce Opolskie leżały na ważnym szlaku handlowym Kraków–Wrocław–Drezno. W 1327 miasto było otoczone murami obronnymi z dwoma bramami – Opolską i Krakowską[43]. W 1362 miasto zostało ponownie lokowane, tym razem na prawie magdeburskim[44].
Po wydzieleniu tego rejonu w oddzielne księstwo, którego władcą został syn Bolesława opolskiego – Albert strzelecki (zm. ok. 1366). Od tej pory Strzelce stanowiły samodzielne księstwo zarządzane najczęściej przez książąt opolskich lub niemodlińskich. Ostatnim księciem strzeleckim był książę głogówecko-prudnickiBolko V Wołoszek (zm. 1460), jeden z przywódców husytów śląskich.
XVI–XX wiek
Do 1532 r. miasto było w posiadaniu książąt piastowskich. Po wygaśnięciu rodu przeszło pod panowanie austriackie.
W 1562 arcyksiążę Ferdynand I Habsburg w zamian za pożyczone pieniądze oddał w dzierżawę Strzelce i okoliczne posiadłości Georgowi von Redernowi. Odbudowa zrujnowanego zamku przebiegała w latach 1562–1596. Było to bardzo kosztowne przedsięwzięcie. Pewien udział miała w nim Rada Miejska, która ufundowała zakup 40 tys. cegieł[45]. Syn renowatora, Georg młodszy, w 1615 kupił Strzelce Opolskie, Leśnicę i tereny przyległe od cesarza Macieja z prawem dziedziczenia w linii męskiej i żeńskiej. W ten sposób miasto książęce Strzelce stało się miastem prywatnym[46].
Podczas wojny trzydziestoletniej miasto było wielokrotnie plądrowane i palone. Georg von Redern młodszy zmarł w 1637. Strzelce stały się własnością jego siostry, następnie córki, po której dziedziczył Siegfried von Promnitz, a ten z kolei zapisał je w testamencie Gustawowi, synowi Kaspara Colonny. Z powodu jego niepełnoletniości początkowo (od 1651) władzę sprawował ojciec[45]. Rozpoczęło to ponad 150-letnie panowanie włoskiego rodu Colonna w mieście[47].
Od XVIII wieku miasto było pod panowaniem pruskim. W XVIII wieku Strzelce Opolskie podlegały inspekcji podatkowej w Prudniku[48]. W 1759 administracja pruska nałożyła na miasto ogromną kontrybucję, a rodzinie Colonnów ograniczono władzę administracyjną[46]. Według danych z księgi gruntowej z 1786 każdy dom w mieście, podobnie jak każdy rzemieślnik, płacił zamkowi 1 grosz czynszu. Co roku odbywały się trzy jarmarki, a każdy kram płacił po groszu. Każdy rzeźnik oddawał rocznie cztery kamienie łoju i 4 grosze. Piekarze na święta piekli pszenną struclę. Szewc płacił rocznie 9 groszy i oddawał parę butów. Cech krawców musiał wysyłać dwóch młodych mistrzów krawieckich do pracy na zamku. Ludność miasta była zatem zobowiązana do opłat i prac na rzecz zamku, a każda próba przeciwstawienia się woli pana była karana co najmniej chłostą, co było zjawiskiem powszechnym również w innych majątkach. W samym zamku pracowali tylko wybrani – najzdolniejsi kucharze w mieście, najpiękniejsze mieszkanki miasta jako służba[45].
Po bezdzietnej śmierci ostatniego przedstawiciela śląskich Colonnów Filipa w 1807 rozpoczął się spór o dziedzictwo po nim. Ostatecznie dobra strzeleckie przypadły Andrzejowi Renardowi, twórcy nowoczesnego przemysłu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim, który objął nad nimi władzę po osiągnięciu pełnoletniości w 1815[46][47].
W związku z budową szosy z Opola do Bytomia biegnącej przez Strzelce przerwano mur miejski między Bramą Opolską a zamkiem. W 1826 zakończono budowę protestanckiego kościoła Bożego Ciała na działce podarowanej przez Renarda[46]. Naprzeciw niego, tuż obok murów średniowiecznych w około roku 1837 dzięki inicjatywie żony – Eufemii rozpoczęto budowę kaplicy-mauzoleum według projektu Hermanna Friedricha Wäsemanna. W kaplicy odprawiano msze dla rodziny hrabiego i mieszkańców zamku, a podziemia były miejscem pochówku członków rodziny Renarda[47].
Dwudziestolecie międzywojenne
Od 1919 Strzelce Opolskie należały do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie.
W trakcie plebiscytu na Górnym Śląsku 20 marca 1921 oddano w Strzelcach Opolskich 3364 głosów (85,7%) za pozostaniem w Niemczech i 558 (14,2%) za włączeniem do państwa polskiego[49]. Frekwencja wyniosła 98,4%. 4 oddane głosy uznano za nieważne. W powiecie Strzelce Opolskie za włączeniem do państwa polskiego oddano 23023 głosów (50,7%), za pozostaniem w Niemczech 22390 głosów (49,3%)[50].
Podczas III powstania śląskiego powstańcy z powiatu strzeleckiego, prudnickiego, toszeckiego i kozielskiego należeli do 7 Strzeleckiego Pułku Piechoty. Batalion prudnicki pod dowództwem H. Kabeli i strzelecki pod dowództwem J. Faski brał udział w ciężkich walkach o Garb Chełmu i Żyrową. Po zakończeniu powstania miasto pozostało w Niemczech.
II wojna światowa
Ostatnim właścicielem Strzelec do 1945 r. był hrabia z rodu Castell-Castell. W czasie II wojny światowej w miejscowości mieściło się ciężkie więzienie i areszt. W więzieniu osadzano więźniów w ramach akcji „Noc i mgła”. Pod koniec stycznia 1945 r. około 500 strzeleckich więźniów ewakuowano poprzez Brzeg do więzienia w Świdnicy. Spośród 500 ewakuowanych do miejsca przeznaczenia dotarło 200. Części więźniów udało się zbiec, część poległa podczas nalotów, większość została wymordowana[51].
21 stycznia 1945 roku siły niemieckie zostały wyparte z miasta przez jednostki 100 i 242 brygady pancernej 31 korpusu pancernego 1 Frontu Ukraińskiego (dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy radzieckich po wojnie postawiono Pomnik Wdzięczności na ówczesnym pl. Przyjaźni Polsko–Radzieckiej)[52].
Ostatnim hrabią na strzeleckich włościach był Prosper Castell-Castell. Po wejściu oddziałów radzieckich do miasta podpalono miasto i zamek[47]. Zniszczenia w centrum sięgały 90%[46].
Czasy polskie
Od 1950 Strzelce Opolskie leżą w granicach województwa opolskiego, przy czym były to trzy różne jednostki administracyjne funkcjonujące w latach 1950–1975, 1975–1998 oraz współczesne od 1999.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019, Strzelce Opolskie miały 17835 mieszkańców (7. miejsce w województwie opolskim i 247. w Polsce), powierzchnię 30 km² (4. miejsce w województwie opolskim i 181. miejsce w Polsce) i gęstość zaludnienia 600 os./km²[55].
Mieszkańcy Strzelec Opolskich stanowią około 24% populacji powiatu strzeleckiego, co stanowi 1,81% populacji województwa opolskiego.
Opis
Ogółem
Kobiety
Mężczyźni
jednostka
osób
%
osób
%
osób
%
populacja
17835
100
9292
52
8543
48
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
600
315
285
W Strzelcach Opolskich, podobnie jak w województwie opolskim, występuje niekorzystna sytuacja demograficzna – systematycznie ubywa ludności, zmniejsza się liczba urodzeń i pogłębia się proces starzenia społeczeństwa[56][57]. Utrzymuje się wysoki odpływ migracyjny[57], głównie za granicę[56], dotyczący zwłaszcza ludzi młodych i wykształconych[57]. Saldo migracji zagranicznych w Strzelcach Opolskich w latach 1976–2014 wynosiło –4788, co w stosunku do liczby ludności w 2014 roku (18373) daje procentowy wynik salda –26,1%[58].
W gminie Strzelce Opolskie zdecydowanie najliczniejsza jest ludność narodowości polskiej. Stosunkowo dużą grupę stanowi ludność deklarująca narodowość niemiecką, choć ich liczba ma tendencję malejącą. Gmina nie widnieje w „Urzędowym Rejestrze Gmin, w których jest używany język pomocniczy” oraz nie są dopuszczone nazwy miejscowości w języku mniejszości[59]. Są one jednak obecne w sąsiednich gminach należących do powiatu strzeleckiego[60].
Znaczny jest odsetek autochtonicznych Ślązaków (urodzonych na tych ziemiach przed II wojną światową lub mających takich przodków), dla których poczucie przynależności narodowej jest ich osobistym wyborem. Część z nich deklaruje narodowość polską, część utożsamia się z narodowością niemiecką, a jeszcze inni uznają istnienie narodowości śląskiej[61].
Herb miasta Strzelce Opolskie jest jednocześnie herbem gminy Strzelce Opolskie. Po lewej stronie na niebieskim tle przedstawia pół orła złotego, a po stronie prawej na żółtym tle widnieje gałązka winorośli ustawiona na ukos. Barwy tła herbu, niebieski i żółty, występują także na fladze gminy Strzelce Opolskie. Flagę stanowi prostokątny płat tkaniny o proporcjach boków 3:5 ukośnie przedzielony przekątną. Na górnym żółtym trójątnym polu flagi może być umieszczony herb Strzelec[66].
Na herbie Strzelec z 1362 roku przedstawiona była połowa górnośląskiego orła i ukośnie ustawiona gałązka chmielu[67], który wówczas uprawiano na tych ziemiach[68]. Na najstarszej pieczęci miasta z 1396 roku zamiast gałązki chmielu występowała gałązka z trzema liści – jednym lipowym oraz dwoma o kształcie liści winorośli[67].
Polityka
Siedziba starostwa powiatowego
Pomnik przedstawiający pierwsze miasta partnerskie Strzelec
Miasto Strzelce Opolskie jest siedzibą władz gminnych[4] – miejsko-wiejskiej gminy Strzelce Opolskie, oraz siedzibą władz powiatowych – powiatu strzeleckiego[69]. W gminie wyznaczono 27 sołectw, w tym 5 sołectw miejskich: Mokre Łany, Suche Łany, Adamowice, Nowa Wieś, Farska Kolonia[70]. Miejscowości te stanowią części miasta[69].
Od 1950 Strzelce Opolskie leżą w granicach województwa opolskiego, przy czym były to trzy różne jednostki administracyjne funkcjonujące w latach 1950–1975, 1975–1998 oraz współczesne od 1999.
Organem wykonawczym gminy jest burmistrz, który m.in. wykonuje uchwały rady miejskiej[71]. W skład Rady Miejskiej w Strzelcach Opolskich wchodzi 21 radnych wybieranych w 3 okręgach. Dwa pierwsze okręgi obejmują wyborców z miasta. Okręg nr 3 obejmuje wyborców z terenów wiejskich (z sołectw spoza miasta Strzelce Opolskie) i reprezentuje go 8 radnych[72]. W wyborach do Rady Powiatu Strzeleckiego wyborcy ze Strzelec Opolskich głosują w okręgu nr 1 obejmującym miasto i gminę Strzelce Opolskie oraz gminę Izbicko. Na ten okręg przypada 9 mandatów spośród 19[73]. W wyborach do Sejmiku Województwa Opolskiego miasto należy do okręgu nr 3 (obejmującego powiaty strzelecki i kędzierzyńsko-kozielski)[74].
W wyborach do Sejmu RP Strzelce Opolskie należą do okręgu nr 21 (obejmującego województwo opolskie). W wyborach do Senatu RP miasto należy do okręgu nr 53 (obejmującego m.in. powiat strzelecki). W wyborach do Parlamentu Europejskiego Strzelce należą do okręgu Nr 12 (obejmującego województwo opolskie i dolnośląskie)[75].
Od 12 czerwca 1998 Strzelce Opolskie są członkiem Nowej Hanzy[76].
Wybrane obiekty nawiązujące do działalności przemysłowej w mieście
Rzeźba buta przed ratuszem upamiętniająca szewca Gabora, twórcę międzynarodowej firmy obuwniczej[78]Dom Rzemiosła Dawny młyn i dom w zespole młyna Biuro kopalni wapienia
Wybrane obiekty związane z działalnością usługową w mieście
Pasaż handlowy „A Centrum” Pasaż handlowy „Premium Park” Główna siedziba jednego z banków w mieście Budynek usługowy przy ul. Marka Prawego
W II poł. XIX w. w Strzelcach Opolskich intensywnie rozwijał się przemysł. Powstały wówczas m.in. browary oraz fabryki cygar, pończoch, papy, maszyn, cementu[79] wraz z przemysłem wapienniczym. Najstarsze dwa przedsiębiorstwa typu kapitalistycznego w mieście to gazownia[80] (1865 rok)[81] oraz fabryka maszyn rolniczych, odlewnia żelaza[79] i tartak braci Prankel[82] (przedsiębiorstwo założone w 1869 roku)[83]. Ożywienie gospodarcze miało też związek z otwarciem linii kolejowej Opole – Bytom w 1880 roku[79]. Budowano nowe budynki użyteczności publicznej i rozwijano infrastrukturę komunalną[84].
Wraz z rozwojem przemysłu spadała liczba rzemieślników. W 1845 roku miasto liczyło 2122 mieszkańców, a w 1900 r. już 5779. W 1933 roku liczba mieszkańców wynosiła 11 tys., jednak wzrost ten nastąpił głównie poprzez rozszerzenie terytorialne miasta[80].
W 1945 roku wojska sowieckie grabiły i niszczyły zabudowania przemysłowe, gospodarcze, mieszkalne czy mieszczące instytucje publiczne. Sowieci demontowali i wywozili wyposażenia zarówno dużych fabryk, jak i małych zakładów rzemieślniczych. Obowiązywało uregulowanie, na mocy którego wszystkie obiekty przed zdaniem ich administracji polskiej mogli traktować jako zdobycz wojenną[85].
W latach powojennych na ziemi strzeleckiej odbudowywano przemysł, nastąpiła migracja siły roboczej do miast i spadek zatrudnienia w rolnictwie[86]. Do najważniejszych zakładów przemysłowych w Strzelcach Opolskich w czasach PRL-u należały[84]:
fabryka sprzętu rolniczego „Agromet”. Uruchomiona została oficjalnie w 1948 r. w miejscu niemal całkowicie zniszczonej fabryki braci Prankel; przed 1973 nosiła nazwę „Pionier”[87]
zakłady przemysłu wapienniczego[84]. Wydobycie kamienia wapiennego i wypalanie wapna na ziemi strzeleckiej odbywa się od ok. 500 lat[88], a historia strzeleckich zakładów sięga II poł. XIX w.[83]. Duże znaczenie miała cementownia[84] wybudowana w latach 1972–1977[89]
W 1960 roku strzeleckie zakłady pracy założyły spółdzielnię mieszkaniową, która pierwotnie zamierzała wybudować 7 bloków z wielkiej płyty dla polepszenia warunków mieszkaniowych pracowników[90]. Ostatecznie na przestrzeni czasowej do lat 90. wybudowała ich kilkadziesiąt[91].
Współczesność
Powiat strzelecki na tle innych powiatów województwa opolskiego należy do tych najsilniej uprzemysłowionych i o najniższym odsetku ludności pracującej w rolnictwie. Miasto Strzelce Opolskie na początku transformacji miało charakter przemysłowo-usługowy, jednak po 1990 stopniowo przekształcało się w ośrodek o dominującym charakterze usługowym[92]. Wg danych z 2017 roku w sektorze rolnictwa w rejestrze REGON znajdowało się 60 podmiotów na terenie gminy Strzelce Opolskie, z czego w samym mieście zlokalizowanych było 16[93].
W sektorze rolnictwa w mieście przeważa uprawa roli oraz chów i hodowla zwierząt (13 podmiotów z 16 w 2017 roku). W sektorze przemysłowym silnie dominuje przetwórstwo przemysłowe. W sektorze usługowym dominuje sekcja G – działalność handlowa, a zwłaszcza handel detaliczny. Obserwuje się tendencję rozwojową w przypadku przemysłu oraz regres w działalności rolniczej[93].
W Strzelcach zlokalizowany jest obszar Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz Strzelecki Obszar Gospodarczy obejmujący tereny po byłej fabryce maszyn rolniczych[94][95]. Ponadto do miasta przylega rozległy Strzelecki Park Przemysłowy o łącznej powierzchni ok. 500 ha[94], sąsiadujący ze strefą gospodarczą w gminie Ujazd[96]. Kolejny teren inwestycyjny zlokalizowany jest przy ul. Dziewkowickiej[97].
Do największych pracodawców na terenie miasta należą fabryki produkujące wiązki kablowe, wyroby drewnopochodne, chemię gospodarczą, konstrukcje metalowe oraz elementy z tworzyw sztucznych[94][70]. W 2021 roku stopa bezrobocia w powiecie strzeleckim wynosiła 4,2% i była niższa od średniej wartości dla województwa opolskiego (6,0%) oraz dla Polski (5,4%)[98].
Infrastruktura społeczna i usługi administracji
Zabytkowe budynki zakładów karnych
zakład karny nr 2 zakład karny nr 1
Wybrane instytucje
siedziba Strzeleckiej Spółdzielni Socjalnej i stołówka budynek prokuratury budynek urzędu skarbowego budynek Sądu Rejonowego w Strzelcach Opolskich
W Strzelcach Opolskich mieści się siedziba następujących instytucji: Urzędu Miejskiego, Starostwa Powiatowego, Sądu Rejonowego, Prokuratury Rejonowej, Nadleśnictwa Strzelce Opolskie, ZUS-u, KRUS-u, Urzędu Skarbowego, Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego, Powiatowego Inspektora Weterynarii, Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, Powiatowego Urzędu Pracy, oddziału Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Powiatowej Komendy Policji[94][99]. W mieście znajdują się też dwa zakłady karne, co stanowi cechę charakterystyczną[94].
Różne zadania powierzone gminie realizowane są m.in. przez Gminny Zarząd Mienia Komunalnego (GZMK), Gminny Zarząd Obsługi Jednostek (GZOJ), Ośrodek Pomocy Społecznej (OPS), Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych i Mieszkaniowych Spółka z o.o. (PUKiM), Strzeleckie Wodociągi i Kanalizacja Spółka z o.o. (SWiK), Środowiskowy Dom Samopomocy[99], Strzelecka Spółdzielnia Socjalna[70].
Cała ludność na terenie miasta ma dostęp do publicznej sieci wodociągowej[100], a 89% (wg stanu na 2018 rok) posiada dostęp do sieci kanalizacji sanitarnej. Ścieki odprowadzane są do biologicznej oczyszczalni ścieków zlokalizowanej na terenie miasta[101]. Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów obsługujący miasto i gminę mieści się w Szymiszowie. Przesył i dystrybucję energii elektrycznej organizuje jeden operator – Tauron Dystrybucja S.A. Oddział w Opolu[102]. Scentralizowany system zaopatrzenia w energię cieplną opiera się na ciepłowni należącej do ECO S.A. umiejscowionej w mieście przy ul. Strzelców Bytomskich. Właścicielem sieci jest Energetyka Cieplna Opolszczyzny S.A. z siedzibą w Opolu[103]. Niemal cały obszar miasta jest w zasięgu dystrybucyjnych sieci gazowych. Ich operatorem jest Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o.[104]
Transport
Stacja kolejowa w Strzelcach OpolskichDroga krajowa nr 94 na terenie miasta w pobliżu ronda łączącego ją z drogą krajową nr 88. Widoczna także infrastruktura związana z nieczynną linią kolejową nr 175
Najważniejszą pobliską arterię w drogowym układzie komunikacyjnym stanowi autostrada A4. Strzelce Opolskie są z nią połączone poprzez węzeł Kędzierzyn-Koźle (Olszowa), do którego prowadzi droga wojewódzka nr 426, oraz poprzez węzeł Strzelce Opolskie (Nogowczyce), do którego prowadzi droga krajowa nr 88[105].
Droga 94 biegnie równolegle do autostrady A4 i stanowi wobec niej bezpłatną trasę alternatywną. Jest główną osią komunikacyjną w mieście, o dużym natężeniu ruchu. Na obszarze miasta na drodze 94 nakłada się ruch tranzytowy, ruch do węzłów autostradowych oraz ruch wewnątrzmiejski. W przypadku nierzadkich utrudnień na autostradzie (odcinek Góra św. Anny – Wysoka należy do najbardziej kolizyjnych fragmentów tej drogi) dochodzi do paraliżu komunikacyjnego. Dlatego też postuluje się budowę południowej obwodnicy, która dodatkowo ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju przestrzennego miasta[106].
Transport zbiorowy odbywa się głównie poprzez transport kolejowy (linia 132) oraz transport autobusowy obsługiwany przez PKS Strzelce Opolskie i prywatnych przewoźników[107].
W mieście znajduje się lądowisko dla śmigłowców ratunkowych[108]. Najbliższe lotnisko międzynarodowe to port Katowice-Pyrzowice (oddalony o ok. 60 km)[109]. Nie występuje natomiast infrastruktura związana z transportem wodnym[110].
Przez Strzelce Opolskie przebiega magistralna linia kolejowa nr 132 relacji Bytom – Strzelce Opolskie – Opole – Wrocław będąca częścią transeuropejskiego korytarza transportowego TEN-T, fragmentem trasy E 30[111] (CE-30). Linia ta znajduje się na liście linii kolejowych o znaczeniu państwowym[112], jest objęta umową AGTC[113], natomiast na odcinku przebiegającym przez Strzelce nie jest objęta umową AGC[113][114]. Dobowa wymiana pasażerów na stacji Strzelce Opolskie wg danych z 2017 roku mieści się w przedziale 700–999[115].
Przez Strzelce przebiega również pierwszorzędna linia kolejowa nr 175 relacji Kędzierzyn-Koźle (Kłodnica) – Strzelce Opolskie – Fosowskie – Kluczbork[111]. W 2000 roku została ona zamknięta dla ruchu pasażerskiego, kilka lat później zlikwidowano trakcję elektryczną, a w 2007 roku została wykreślona z ewidencji PLK. W 2016 roku został reaktywowany odcinek od Strzelec w stronę Rozmierki dla ruchu towarowego do zakładu przemysłowego. Poza tym linia ta na terenie gminy została praktycznie całkowicie rozebrana, a infrastruktura towarzysząca uległa w dużym stopniu degradacji[116].
Architektura i zabytki
spiżowy pomnik myśliwca (strzelca) przed ratuszem z 1929 roku nawiązujący do strzelców książęcych, myśliwych z okresu średniowiecza, którzy urządzali łowy w tej okolicy, i od których wywodzi się nazwa miasta Strzelce[117]
Różne obiekty architektoniczne wykorzystujące kamień wapienny
budynek niepublicznego żłobka, pl. Kopernika fragment średniowiecznego muru miejskiego budynek przy ul. Budowlanych budynek przy ul. Krakowskiej zabudowania przy ul. Ludowej dom i mur na Mokrych Łanach domy na os. Zydlungi mur przy ul. Szpitalnej
Strefy objęte ochroną konserwatorską typu „B”
Plac Żeromskiego Adamowice Suche Łany
Urząd Pocztowy 1, ceglany budynek z końca XIX w.[118]modernistyczny budynek rzeźni miejskiej wybudowany w latach 1928–1929, z elewacją z cegły klinkierowej i charakterystyczną czworoboczną wieżą wodną z dekoracyjnym układem wąskich okien[119]budynek restauracji, dawnej szkołypomnik poświęcony „ofiarom wojen i przemocy” z 2005 r., ufundowany przez Karola Cebulę[120]
Do rejestru zabytków nieruchomych województwa opolskiego wpisane są następujące obiekty z miasta Strzelce Opolskie[121]:
stare miasto – średniowieczny[122] (początek XIV w.)[123] układ urbanistyczny miasta wewnątrz dawnych murów miejskich[124] należący do strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej typu „A”[125]. Częściowo zachował się regularny, szachownicowy układ ulic[126], zatarty przez wyburzenia związane z działaniami w 1945 roku[124]. Nie istnieje zabudowa rynkowa po stronie wschodniej, a pozostałe pierzeje zostały zabudowane w latach 1960–1970 bez uwzględnienia pierwotnych podziałów parcelacyjnych[126].
kościół par. pw. św. Wawrzyńca – neobarokowy kościół wzniesiony w latach 1904–1907 wg projektu Arnolda Güldenpfenniga w miejscu barokowego kościoła z 1724 roku[127] (z kolei pierwotny kościół wzniesiony został przed 1290 rokiem)[128]. Obecnie jest to kościół trzynawowy o układzie bazyliki, z transeptem[129] i absydą skierowaną na północ oraz lekko wysuniętą przed wieżą po stronie południowej. Na wieży znajdują się tarcze zegarowe. Kościół zbudowany jest z cegły na kamiennym cokole, ma otynkowaną elewację z neobarokowymi detalami[4]. We wnętrzu zachowało się barokowe wyposażenie z poprzedniego kościoła, m.in. ołtarz główny z 1712 roku autorstwa Johanna Könniga[129], a w jego centralnej części – obraz Matki Boskiej Śnieżnej z 1663 roku autorstwa Jana Trycjusza[130]. Ponadto występują barokowe ołtarze boczne z ornamentacją chrząstkowo-małżowinową[131].
kościół pw. Bożego Ciała, lata 1825–1826 – pierwotnie ewangelicki kościół wzniesiony wg projektu Ernesta Samuela Friebla[132][133] z poprawkami naniesionymi przez Karla Friedricha Schinkla[134]. Wieżę wybudowano około roku 1888[135]. Styl budowli można określić jako eklektyczny[131], kościół na planie prostokąta z dwuspadowym dachem nawiązujący do klasycyzmu oraz neogotycka wieża[129]. We wnętrzu drewniany[131] chór muzyczny wsparty na czterech słupach[129]. W 1982 roku przejęty przez społeczność katolicką[133].
kościół cmentarny pw. św. Barbary z II poł. XVII w., ul. Opolska – drewniany kościół o konstrukcji zrębowej, współcześnie wzmocniony lisicami, na podmurówce. Wzmiankowany był w 1505 roku, ok. 1683–1690 został zbudowany na nowo i od tego czasu był wielokrotnie odnawiany. Dachy pokryte są gontem. Wznosząca się wieżyczka pokryta jest barokowym hełmem z latarnią. Otwory wejściowe i okienne zamknięte są łukiem[136]. Zachowało się barokowe wyposażenie świątyni[129]
dom Wspólnoty Błogosławieństw, dawniej dom zakonny Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety, ul. Powstańców Śląskich 8, z 1879 r.[137]
grób lotników z kampanii wrześniowej 1939 r. na cmentarzu katolickim przy ul. Gogolińskiej
kapliczka przydrożna, ul. Ujazdowska 27 – kapliczka ludowa z przełomu XVIII/XIX w. Jest murowana, zbudowana z kamienia wapiennego i cegły, otynkowana, z półkoliście zwieńczonymi oknami i wejściem. Nad wejściem widnieje monogram IHS. Czterospadowy dach jest pokryty gontem, a nad nim wznosi się drewniana ażurowa wieżyczka z dzwonem i kutym krzyżem. We wnętrzu znajdują się ludowe figury Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i św. Jana Nepomucena[138][139]
zespół zamku
ruiny zamku – zamek wzniesiony został w XIV w., był siedzibą władcy w czasie istnienia księstwa strzeleckiego[140]. Do roku 1532 właścicielami zamku byli książęta piastowcy. Później często zmieniał właścicieli, należał m.in. do rodziny von Redern, von Promnitz, Colonna, do Andrzeja Renarda i rodziny Castell-Castell[141]. Na początku XVI w. był w ruinie[129], został odbudowany[142] w latach 1562–1596 za Georga von Rederna[141], rozbudowany[143] i przebudowany na rezydencję[129]. Gruntownie przebudowany był także w XIX w.[129] za czasów Andrzeja Renarda, w wyniku czego zanikły poprzednie cechy stylowe[142]. Właściciel ten doprowadził zamek do rozkwitu, rozbudował go i dobudował wieżę[143]. W 1945 roku oddziały radzieckie, paląc miasto, zrujnowały także zamek[142]. Odremontowana do tej pory została jedynie wieża zamkowa[144].
brama zamkowa – późnoklasycystyna brama wjazdowa z II poł. XIX w. Po bokach w niszach znajdują się późnobarokowe kamienne posągi pochodzące z XVIII w. Jeden przedstawia św. Jana Nepomucena, a drugi św. Floriana[131].
park
oficyna w zespole zamkowym, ul. Zamkowa 4[145], (nie ma w NID) ok. 1900 rok – budynek stanowiący część zespołu budynków pomocniczych i zaplecza zamkowego; po 1945 pełnił funkcje biurowe[146]. Parter z kamiennymi detalami[147] z szarego piaskowca[146]. Piętro w konstrukcji szkieletowej z dekoracyjnie ułożonymi drewnianymi belkami[147] naśladującymi układ konstrukcji ryglowej. Mury z cegły, otynkowane gładkimi tynkami. Wieżyczka kwadratowa, trzykondygnacyjna, pokryta namiotowo-iglicowym dachem[146].
masztalania[148][149] (stajnia)[149], ul. Zamkowa 9[150], XIX w. – zabytkowa stajnia znajdująca się w zespole zamkowym w parku, zbudowana z inicjatywy hrabiego Andrzeja Renarda. Hrabia w 1825 roku założył stajnię w Olszowej, znaną wówczas w całej Europie[148], natomiast najcenniejsze osobniki chciał mieć blisko siebie w przypałacowej stajni[151]. Trzymano tu ok. 50 koni, w tym ogiery pełnej krwi sprowadzane z Anglii, z przeznaczeniem na tory wyścigowe[148], które zwyciężały w wielu prestiżowych konkursach[152]. Budynek został zaadaptowany do pełnienia funkcji widowiskowo-gastronomicznej[148].
park miejski (park Renardów) – zabytkowy XIX-wieczny park w stylu angielskim odmiany romantycznej o powierzchni 65 ha[26] znajdujący się w centrum miasta. Prace nad nim rozpoczęły się ok. 1832 roku[153]. Powstawał przez niemal 30 lat na zlecenie Andrzeja Renarda[154] na terenie mokradeł na południe od zamku. Znajdują się w nim stawy i sieć kanałów. Ma dużą wartość botaniczną, historyczną i kompozycyjną[26]. W parku mieszczą się ruiny zamku, masztalarnia, fundamenty kaplicy mauzoleum Renardów, zagroda dawnej bażanciarni i wieża widokowa Ischl[155].
zagroda dawnej bażanciarni z I poł. XIX w.[121] przy ulicy Rychla 14[156] na terenie parku[157] – zagroda składająca się z budynku mieszkalno-gospodarczego i budynku gospodarczego[156], jeden murowany, drugi (częściowo) drewniany[158]. Poza tym znajduje się tu również zabytkowy budynek mieszkalny[121].
ratusz, lata 1844–1846 – budynek w stylu klasycyzującego neogotyku wzniesiony wg planów budowniczego Rocha[159]. Pierwsze wzmianki o ratuszu pochodzą z XVI w.[160] i najprawdopodobniej również z tego okresu pochodzi wieża. Neogotyk dominuje w detalach architektonicznych, neogotyckie są kwiatony hełmu wieżowego[159] i portyk zwieńczony tarasem[161]. Klasycyzm przejawia się w stateczności, symetrii, podziale elewacji[159]. Ratusz zbudowany jest na rzucie prostokąta z szerokimi ryzalitami po bokach obu elewacji. Wieża częściowo wbudowana w korpus, kwadratowa w dolnej części, a ośmioboczna w górnej[131].
baszta, obecnie dzwonnica przy kościele pw. św. Wawrzyńca, XV w.[121] – baszta obronna datowana na XV w., przebudowana na dzwonnicę kościelną na przełomie XVII i XVIII w. Jest to budowla murowana z kamienia[139], z górną kondygnacją ceglaną[162], pokrytą tynkiem. U dołu ma kształt prostokątny[139], a dwie górne kondygnacje są ośmioboczne[131]. Dach jest ośmiopołaciowy, namiotowy, łamany, kryty łupkiem[139].
kamienica, ul. Parafialna 1, z 1875 r. – budynek w stylu eklektycznym z elementami neobarokowymi, o architeturze charakterystycznej dla zabudowy kwartału przyrynkowego dla 4. ćw. XIX w.[123]
dawna plebania, obecnie dom mieszkalny, ul. Parafialna 2, XVIII w.[121] – kamienica zbudowana na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjna, z czterospadowym dachem[163]
domy, Rynek 15, 16, 17, 18 z I poł. XIX w.[121] – należą do kamienic i willi tworzących XIX-wieczną zabudowę centrum miasta, typową dla niewielkich miast z tamtych czasów[163]
budynek więzienia z murem i wieżyczkami (zakład karny nr 1), ul. Karola Miarki 1[121], lata 1885–1889 – gmach więzienia zaprojektowany przez Karla Friedricha Endella, reprezentujący rundbogenstil. Ściany murowane z cegły o wątku krzyżykowym[164]. Budynek zbudowany na planie krzyża równoramiennego[165].
zakład karny nr 2, ul. Klonowa 3, lata 1893–1896 – zespół budynków więziennych obejmujący dwa pawilony więzienne, kuchnię oraz ogrodzenie z wartowniami[121]. Oba pawilony wzniesione są na rzucie litery „T”, kryte czterospadowymi dachami. Ściany tynkowane, gzymsy ceglane z motywem ceglanych kroksztynów. Między pawilonami znajduje się niższy[165], dwukondygnacyjny budynek kuchni zbudowany na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu[166].
dawny browar, ul. Kościuszki 4, po 1897–1900 r. – zwarty zespół budynków dawnego browaru[167] wybudowany w stylu historyzującym z elementami rundbogenstilu i neogotyku. Ściany są murowane z kamienia wapiennego o wątku poligonalnym, natomiast detale architektoniczne wykonane są z czerwonej cegły ceramicznej. Rzut niesymetryczny, składa się z kilku przylegających prostokątów[168]. Budynek jest zabytkiem reprezentującym architekturę regionalną[119][168]. Obecnie mieści się w nim hotel, restauracja, pub, kręgielnia, sala zabaw dla dzieci i gabinety odnowy biologicznej[119].
kościół p.w. św. Wawrzyńca
kościół pw. Bożego Ciała
kościół pw. św. Barbary
baszta
dawny browar
ruiny zamku
brama zamkowa
oficyna zamkowa
masztalarnia (dawna stajnia)
zabytkowy park miejski (Park Renardów)
ratusz
Budynki
budynek liceum z 1872 r.[169]modernistyczny ceglany budynek szpitala powiatowego z 1930 roku[162]zabytkowe domy przy ul. Lange, kamienica narożna, kościół pw. św. Wawrzyńca, dawna plebania
wodociągowa wieża ciśnień z 1906 roku, jedna z pierwszych budowli tego typu wybudowana w technologii żelbetowej[170]
Kamień wapienny jest tradycyjnym materiałem budowlanym w regionie[119]. Duża dostępność wapienia na ziemi strzeleckiej powodowała, że w przeszłości było tu stosunkowo mało drewnianych kościołów. W 1687 roku na okolicznych 20 świątyń tylko 4 były zbudowane z drewna[171]. Charakterystyczny styl budynków rejonu Strzelec Opolskich, zwłaszcza dla wielkokubaturowych budynków produkcji rolnej, zakłada użycie w ścianach miejscowego łamanego kamienia wapiennego oraz czerwonej cegły dla detali architektonicznych[172].
Obecny układ przestrzenny miasta powstał w wyniku połączenia kilku jednostek osiedleńczych o odmiennym planie i pochodzeniu. Centrum stanowi częściowo zatarty i zmodyfikowany układ średniowiecznego miasta lokacyjnego z granicami wyznaczonymi przez zamek, kościół i dawne mury miejskie[173]. Obszar pierwotnego miasta był niewielki – odległość między bramą opolską a krakowską wynosiła 250 m[174]. Ponadto w skład współczesnych Strzelec wchodzi m.in. dawne Przedmieście Krakowskie i Lublinieckie z zabudową o układzie przestrzennym ulicowym oraz dawne wsie: Adamowice (wzmiankowane po raz pierwszy w 1235 r.), Suche Łany (1333 r.), Mokre Łany (1333 r.), Nowa Wieś (1783 r.)[175].
Do strefy ochrony konserwatorskiej typu „B” należą:
częściowo zachowane Przedmieścia Opolskie, Lublinieckie i Krakowskie, z granicą przebiegającą wzdłuż ulic Krakowskiej, Marka Prawego i Powstańców Śląskich – mieści się tam zabudowa miejska z przełomu XIX/XX w. z centrum wokół Placu Żeromskiego
podmiejski teren dawnej wsi Adamowice wzdłuż ul. 1 Maja – mieści się tam zabudowa zagrodowa z przełomu XIX/XX w. wraz z historyczną parcelacją
podmiejski teren dawnej wsi Suche Łany przy ul. Kozielskiej – mieści się tam zabudowa zagrodowa z II poł XIX w., przełomu XIX/ XX i początku XX w. wraz z historyczną parcelacją[176].
Kultura
pomnik Stefana Żeromskiego z początku lat 60. XX w.[120], znajdujący się na placu jego imieniaMiejska i Gminna Biblioteka Publiczna; budynek z 1898 roku[177]
W mieście działa Strzelecki Ośrodek Kultury (SOK) prowadzący działalność w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i kształtowania kulturowego środowiska. Podlega mu Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna im. Powstańców Śląskich z sześcioma filiami na terenie gminy, w tym jedną na Osiedlu Piastów Śląskich w mieście. SOK prowadzi także 18 świetlic, m.in. na Mokrych Łanach i Nowej Wsi. Dysponuje salą widowiskową na 200 miejsc, prowadzi kawiarnie artystyczną, organizuje różne imprezy. Należą do nich coroczne Dni Ziemi Strzeleckiej[178] – największa plenerowa impreza w powiecie, odbywająca się w parku miejskim[179].
Szeroką działalność kulturową prowadzi także Powiatowe Centrum Kultury (PCK) w Strzelcach Opolskich, które również ma bibliotekę, posiada salę widowiskową oraz organizuje różne wydarzenia. W PCK mieści się Regionalna Izba Tradycji oraz Galeria „III Filary”. W mieście odbywa się m.in. plenerowa impreza „Święto chleba. Piknik rodzinny” oraz Gala Lauri, na której nagradzani są uczniowie, nauczyciele i przedsiębiorcy za szczególne osiągnięcia i zaangażowanie w sferze oświaty i biznesu. W grudniu ma miejsce Strzelecki Bieg Uliczny, w którym bierze udział kilkaset uczestników[180].
W Strzelcach wydawany jest tygodnik Strzelec Opolski zajmujący się sprawami miasta i powiatu strzeleckiego[181]. Gmina Strzelce Opolskie wydaje bezpłatny miesięcznik informacyjno-kulturalny „Informator Strzelecki”[182], a samorząd powiatu strzeleckiego – bezpłatny dwutygodnik „Powiat Strzelecki”[183].
zbór Strzelce Opolskie (w tym grupa ukraińskojęzyczna) – Sala Królestwa[198]
Cmentarze
Na terenie miasta zlokalizowane są dwa cmentarze, komunalny i parafialny, oba przy ul. Gogolińskiej. Poza tym istnieje nieczynny cmentarz ewangelicki, zamknięty dla pochówku, ogrodzony i zadrzewiony. Dawniej w mieście znajdował się także cmentarz żydowski (obecnie skwer)[199] i synagoga (obecnie hala sportowa)[200].
Sport i rekreacja
Wybrane obiekty sportowe
hala sportowa przy ul. Kozielskiej Centrum Rekreacji Wodnej i Sportu „Strzelec” stadion miejski boiska przy PSP Nr 1 lodowisko przy PSP Nr 7
Parki
Rybaczówka Park Renardów Park Leśny
W Strzelcach Opolskich zadania z zakresu sportu i rekreacji realizuje Referat Sportu i Rekreacji Urzędu Miejskiego w Strzelcach Opolskich, Międzyszkolny Ośrodek Sportowy w Strzelcach Opolskich (MOS) i Centrum Rekreacji Wodnej i Sportu „Strzelec”[201].
W mieście działa klub Piast, założony w 2002 roku z inspiracji osób, które widziały duże zapotrzebowanie z uwagi na rozwiązanie klubu Pionier[202].
Do 2010 roku istniał również klub Budowlani[203].
Do obiektów sportowych w mieście należy:
hala sportowa przy PSP Nr 1 przy ul. Kozielskiej[204] z 694 miejscami na widowni[205]
stadion miejski z pełnowymiarowym boiskiem do piłki nożnej, boiskiem treningowym do piłki nożnej, boiskiem wielofunkcyjnym ze sztuczną nawierzchnią oraz bieżnią okólną[204]
boiska „Orliki” przy PSP Nr 7 oraz przy Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Strzelcach Opolskich[206]
kryte korty tenisowe na Rybaczówce[206] i inne korty[207]
sale sportowe przy szkołach podstawowych – PSP Nr 1 (przy ul. Wawrzyńca Świerzego na Mokrych Łanach), Nr 4 i Nr 7[208]
plac rekreacyjno-sportowy Street Workout Park na Os. Piastów Śląskich[207]
górka „Kaśka” w parku miejskim funkcjonująca w okresie zimowym[207].
Ponadto na terenie osady Koszyce (i w pobliskim Szymiszowie) hodowane są konie i organizowane jazdy konne[209].
Pod adresem hali sportowej przy ul. Kozielskiej[210] swoją siedzibę ma klub siatkarski ZAKSA Strzelce Opolskie określany jako „rezerwa” dla klubu ZAKSA Kędzierzyn-Koźle[211], jednego z najbardziej utytułowanych klubów siatkarskich w Polsce[212].
Formy rekreacji i wypoczynku zapewniają otwarte tereny zielone, a zwłaszcza park miejski (Park Renardów), teren rekreacyjny Rybaczówka oraz Park Leśny (ul. Opolska), a poza tym ogródek jordanowski (ul. Jordanowska), place zabaw[209] (m.in. Mokre Łany, Nowa Wieś, Rybaczówka, Os. Piastów Śląskich, ogródek jordanowski, ul. Sosnowa[213]) oraz ogródki działkowe[209].
↑ abcJacekJ.SawińskiJacekJ., Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl, 2004 [dostęp 2022-11-11].
↑ abcdHelenaH.Leonhard-MigaczowaHelenaH., Strzelce Opolskie i ich region (szkic fizyczno-geograficzny), [w:] WładysławW.Dziewulski, JanuszJ.Kroszel (red.), Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne, Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w Opolu, 1970, s. 8, 11, 17.
↑ abJoachimJ.SzulcJoachimJ., Historia geologiczna ziemi strzeleckiej, [w:] Kalendarz strzelecki 2000, Strzelce Opolskie: Strzelec Opolski sp. z o.o., 2000, s. 31–33, ISBN 83-913078-0-8.
↑BeataB.PodgórskaBeataB., Powiatowy program ochrony środowiska dla powiatu strzeleckiego na lata 2021-2024 z perspektywą na lata 2025-2028, Strzelce Opolskie: Albeko, 2021, s. 23.
↑JoachimJ.SzulcJoachimJ., Warunki klimatyczne regionu strzeleckiego, [w:] Kalendarz strzelecki 2000, Strzelce Opolskie: Strzelec Opolski sp. z o.o., 2000, s. 34, ISBN 83-913078-0-8.
↑ abcMarekM.GaworskiMarekM., Zamek w Strzelcach Opolskich, Opole: Wydawnictwo MS, 2004, ISBN 83-88945-46-7. Brak numerów stron w książce
↑ abcdeRyszardR.MorawiecRyszardR., Strzelce Opolskie dawniej i dziś, Opole: Solpress P.Z., 2011, ISBN 978-83-927244-6-9. Brak numerów stron w książce
↑ abcdMarekM.GaworskiMarekM., 700 lat właścicieli strzeleckiego zamku, Strzelce Opolskie: Wydawnictwo Matiang, 2007, ISBN 978-83-922266-7-3. Brak numerów stron w książce
↑Źródło Joachim Balcke „Śląsk i Ślązacy” – Wyd. Naukowe Scholar – Warszawa 2001 r.
↑A. Kurek, Niemieckie więzienia sądowe na Śląsku w czasach Trzeciej Rzeszy, Kraków 2007, s. 81–82.
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 494.
↑MałgorzataM.KroczyńskaMałgorzataM., AnitaA.KoszałkowskaAnitaA., Najlepsi gospodarze [online], Nowa Trybuna Opolska, 24 stycznia 2003 [dostęp 2020-11-24](pol.).
↑Strzelce Opolskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-10-03], liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ abJaninaJ.KuźmickaJaninaJ., DanutaD.MichońDanutaD., Sytuacja demograficzna województwa opolskiego – stan obecny i perspektywy, [w:] JózefinaJ.Hrynkiewicz, AlinaA.Potrykowska (red.), Sytuacja demograficzna Śląska Opolskiego jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Warszawa: Rządowa Rada Ludnościowa, 2017, s. 22, 30, ISBN 978-83-7027-657-7.
↑RobertR.RauzińskiRobertR., Sytuacja demograficzna województwa opolskiego – stan obecny i perspektywy, [w:] JózefinaJ.Hrynkiewicz, AlinaA.Potrykowska (red.), Specyficzna sytuacja demograficzna województwa opolskiego na tle Polski w latach 1945–2050, Warszawa: Rządowa Rada Ludnościowa, 2017, s. 55, ISBN 978-83-7027-657-7.
↑KarolK.JoncaKarolK., Zarys dziejów Strzelec Opolskich (od 1945 roku), [w:] WładysławW.Dziewulski, JanuszJ.Kroszel (red.), Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne, Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w Opolu, 1970, s. 56–57.
↑ abBogusławB.OlszewskiBogusławB., Charakterystyka stosunków gospodarczych w powiecie strzeleckim w XX stuleciu, [w:] WładysławW.Dziewulski, JanuszJ.Kroszel (red.), Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne, Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w Opolu, 1970, s. 197–199.
↑PawełP.TwardońPawełP., Strzelce Opolskie – dzieje miasta, [w:] Informator Strzelce Opolskie, Strzelce Opolskie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzeleckiej, 1990, s. 2.
↑ abcdJerzyJ.LubosJerzyJ., Zarys dziejów powiatu strzeleckiego, [w:] FranciszekF.Hawranek (red.), Wypisy do dziejów powiatu strzeleckiego, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1974, s. 93, 108.
↑RobertR.RauzińskiRobertR., Uprzemysłowienie a rozwój ludnościowy rejonu strzeleckiego w latach 1950–1985, [w:] WładysławW.Dziewulski, JanuszJ.Kroszel (red.), Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne, Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w Opolu, 1970, s. 233–234.
↑ZygmuntZ.NowakZygmuntZ., Mieliśmy „Agromet”, czyli… rozdział zamknięty, [w:] EdwardE.Pochroń (red.), Kalendarz strzelecki 2001, Strzelec Opolski, 2001, s. 166, ISBN 83-913078-1-6.
↑NorbertN.LysekNorbertN., Przemysł cementowo-wapienniczy w powiecie strzeleckim, [w:] Kalendarz strzelecki 2000, Strzelce Opolskie: Strzelec Opolski sp. z o.o., 2000, s. 55, ISBN 83-913078-0-8.
↑ZygmuntZ.NowakZygmuntZ., Cement w koncernie, [w:] EdwardE.Pochroń (red.), Kalendarz strzelecki 2001, Strzelec Opolski, 2001, s. 185, ISBN 83-913078-1-6.
↑Plan transportowy województwa opolskiego 2020 (z perspektywą do 2025 r.), Opole: Departament Infrastruktury i Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2016, s. 83.
↑ abWojciechW.ŻurakowskiWojciechW., Dom mieszkalny (kamienica), [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl [dostęp 2022-10-11].
↑ abElżbietaE.SymbratowiczElżbietaE., EwaE.Dwornik-GutowskaEwaE., Zabytki powiatu strzeleckiego, [w:] WładysławW.Dziewulski, JanuszJ.Kroszel (red.), Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne, Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w Opolu, 1970, s. 365–366.
↑ abcdefghJózefJ.PilchJózefJ., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Arkady, 2008, s. 178–179, ISBN 978-83-213-4485-0.
↑MartynaM.WęglarskaMartynaM., Nieznany obraz Jana Trycjusza w kościele parafialnym pw. św. Wawrzyńca w Strzelcach Opolskich, „Liturgia Sacra” (26), 2020, s. 257–270, DOI: 10.25167/ls.1924.
↑ abcdefJózefJ.BocianJózefJ., Zabytki, [w:] Informator Strzelce Opolskie, Strzelce Opolskie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzeleckiej, 1990, s. 5–10.
↑GrzegorzG.PoźniakGrzegorzG., Organy dawnego kościoła ewangelickiego w Strzelcach Opolskich, „Folia Organologica” (1), 2018, s. 29–45.
↑ abcHalinaH.ŁabęckaHalinaH., Budynek biurowy, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl, 1990 [dostęp 2022-11-11].
↑WojciechW.ŻurakowskiWojciechW., Więzienie wraz z otaczającym je murem, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl, 1996 [dostęp 2022-11-11].
↑JózefJ.KowalewskiJózefJ., Budynek więzienny tzw. „stara kuchnia”, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl, 1997 [dostęp 2022-11-11].
↑Zespół dawnego browaru, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl [dostęp 2022-10-11].
↑ abBrowar ze słodownią, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl [dostęp 2022-10-11].
↑StanisławS.JanuszewskiStanisławS., Wodociągowa wieża ciśnień – komunalna, [w:] Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Zabytek.pl, 1993 [dostęp 2022-11-11].
↑KrzysztofK.LelonkiewiczKrzysztofK., Hala Sportowa [online], Biuletyn Informacji Publicznej Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 w Strzelcach Opolskich, 2021 [dostęp 2022-11-11].
Załącznik Nr 1 do uchwały Nr XXXV/293/2021 Rady Miejskiej w Strzelcach Opolskich z dnia 28 kwietnia 2021 r., [w:] RenataR.KlimekRenataR. i inni, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strzelce Opolskie, Strzelce Opolskie 2021.
Załącznik Nr 1 do uchwały Nr III/6/2014 Rady Miejskiej w Strzelcach Opolskich z dnia 17 grudnia 2014 r., [w:] MariaM.OleszczukMariaM., KrzysztofK.BadoraKrzysztofK., JanuszJ.OleszczukJanuszJ., Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strzelce Opolskie, Strzelce Opolskie 2014.
RyszardR.MorawiecRyszardR., Strzelce Opolskie dawniej i dziś, Opole: Solpress, 2011, ISBN 978-83-927244-6-9.
Plan urządzenia lasu dla nadleśnictwa Strzelce Opolskie na okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2031 r., Brzeg: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu, 2022.
StanisławS.SmoleńStanisławS., TeresaT.SmoleńTeresaT., Strzelce Opolskie. Miasto i kościół na przełomie wieków, Strzelce Opolskie: Wydawnictwo Matiang, 2008, ISBN 978-83-926883-2-7.
Załącznik do Uchwały Nr XV/150/2019 Rady Miejskiej w Strzelcach Opolskich z dnia 30 października 2019 r., [w:] Gminny program opieki nad zabytkami gminy Strzelce Opolskie na lata 2020–2023, Strzelce Opolskie 2019.
JakubJ.DanielskiJakubJ., Powiatowy program opieki nad zabytkami powiatu strzeleckiego na lata 2019–2022, 2018.
MarekM.GaworskiMarekM., 700 lat właścicieli strzeleckiego zamku, Strzelce Opolskie: Matiang, 2007, ISBN 978-83-922266-7-3.
Strzelecki park miejski. Historia odkryta na nowo, Strzelce Opolskie: Urząd Miejski w Strzelcach Opolskich, 2008.
.JPG)
_ID_628627.jpg)
.jpg)
![[1]](http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/500K_post-WW2/MAPA_POLSKI_1_500_000_KATOWICE_10.jpg){kind=link}
