Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Nowa Sól liczyła 38 645 mieszkańców[2]. Jest trzecim pod tym względem miastem w woj. lubuskim – większymi ośrodkami są Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski.
Miasto Nowa Sól powstało w wyniku połączenia starszych wsi oraz osiedli jakie nastąpiło w procesach urbanizacyjnych. Miasto Nowa Sól po raz pierwszy wzmiankowane jest około 1585 roku jako (niem.) Neusalzburg, później nazwa została skrócona do Neusalz.
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[6]
Budynek starego ratusza dawny budynek cesarskiego urzędu solnego (XVI w.)Nowa Sól, 2 poł. XVIII w.Dawna fabryka nici założona przez J.D. Gruschwitza w 1818 rokuWyburzanie fabryki nici w 2016 roku.Nowosolski Browar
Osada powstała w XVI wieku. Z powodu groźnych wylewów rzeki kilka razy zmieniała swoją lokalizację. Od samego początku tradycja miasta związana była z przemysłem oczyszczania soli. W 1553 roku powstała duża warzelnia oparta na importowanej soli dostarczanej tu drogą wodną.
„Okres solny” skończył się jednak dla miasta zaraz po wojnie trzydziestoletniej, kiedy to warzelnia została zamknięta, na co bezpośredni wpływ miało zamknięcie przez Szwedów portu szczecińskiego w 1710 roku. Prawa miejskie Nowa Sól otrzymała w roku 1743. W 1774 roku powstała manufaktura lniarska założona przez braci czeskich[7].
Od 1815 roku miasto leżało w granicach rejencji legnickiej w pruskiej prowincji Śląsk. Od 1871 roku stanowiło część Cesarstwa Niemieckiego. W czasie II wojny światowej Niemcy wykorzystali miasto jako dogodny punkt przy tworzeniu kilku obozów pracy przymusowej, w tym filii jednego z najbardziej znanych, który zapisał się niechlubnie na kartach historii – Gross-Rosen[8].
Od 1945
Armia Czerwona (oddziały 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego[9]) wkroczyła do Nowej Soli 14 lutego 1945. W wyniku rozpętanej i przegranej przez Niemców II wojny światowej miasto przyłączono do Polski, zaś jego niemiecką ludność wysiedlono w nowe granice Niemiec. Jeszcze długo po zakończeniu wojny Nowa Sól, jak i wiele innych ośrodków polskich, znajdowała się w strefie wpływów radzieckich ze względu na obecność Komendantury Wojskowej. Praktycznie do końca okresu stacjonowania Armii Radzieckiej w mieście znajdował się duży szpital wojskowy wraz z zapleczem logistycznym i kwaterami dla kadry na osiedlu domków jednorodzinnych.
Po wojnie Nowa Sól znana była z produkcji włókienniczej z Nadodrzańskich Zakładów Przemysłu Lniarskiego „Odra”, posiadających halę nici syntetycznych wyposażoną w maszyny produkcji japońskiej (zakład zlikwidowano w 2002), Dolnośląskich Zakładów Metalurgicznych „Dozamet”, produkujących między innymi tubingi do budowy metra i na potrzeby kopalni węgla (zakład zlikwidowano w 1998), Zakładów Jajczarskich (produkcja jajek w proszku m.in. na eksport do niemieckich fabryk lodów) i „Kartoniarni” (fabryki opakowań). Miejski browar z 1916 roku produkował kilka gatunków piwa (zakład działał do 1997 roku)[10].
W oparciu o zakłady pracy, korzystając z dogodnego położenia, w 1963 roku Roman Bojko i Zygfryd Chreptowicz założyli sekcję kajakową w Nowej Soli, przemianowaną na klub kajakowy „Polonia”, a następnie „Dozamet”. Odniosła ona sukcesy na skalę zarówno kraju, jak i olimpijskie (tacy zawodnicy jak Grzegorz Krawców, siostry Elżbieta Bareja i Bareja, Józef Soliński, Ludwik Ochodek, rodzeństwo Klameckich i inni). Ponadto w mieście od około 1960 roku jest hala sportowa, pierwotnie wykorzystywana do pokazowych walk bokserskich, następnie do gier zespołowych.
W latach siedemdziesiątych zaczął działać w mieście teatr alternatywny Terminus A Quo, które funkcjonuje do dziś[11][12].
Między rokiem 1992 a 2024 miasto wydawało Tygodnik Krąg, który był bezpłatną gazetą samorządową[13].
Od 2009 roku organizowany jest Solanin Film Festival, podczas którego odbywają się projekcje m.in. filmów niezależnych, jak i spotkania z osobami związanymi z przemysłem filmowym[14]. Obecnie większość wydarzeń związanych z festiwalem odbywa się w Nowosolskim Domu Kultury[15].
W 2015 roku wyburzono pomnik upamiętniający radzieckich żołnierzy poległych podczas II wojny światowej (odsłonięty w 1967 roku). Decyzja ta, spotkała się z dużym sprzeciwem ze strony Rosji. Rosyjski resort dyplomacji nazwał takie działanie „krokiem otwarcie nieprzyjaznym”[16].
We wrześniu 2016 roku ruszyła rozbiórka części budynków wchodzących w skład ruin fabryki nici – przędzalni lnu i przędzalni bawełny. Był to pierwszy krok do rewitalizacji pofabrycznego terenu. Trzy lata później rozebrano wieżę ciśnień, która w pierwszej wersji miała zostać wyremontowana[17]. W lutym 2020 roku rozpoczęła się wspomniana rewitalizacja. Prace rozpoczęto od odbudowy wieży[18].
29 maja 2021 otwarty został basen miejski przy ul. Zjednoczenia[19][20]. Basen został nazwany Pływalnią Krytą Solan (PKS), co nawiązuje do mieszczącego się dawniej w tym miejscu postoju autobusów.
W październiku 2024 roku otwarto wyremontowany, zabytkowy Magazyn Solny, znajdujący się na Placu Solnym. Budynek służy jako ośrodek społeczno-kulturalny miasta[21].
aleja brzozowa, przy szosie Nowa Sól – Nowe Miasteczko
dom, ul. Arciszewskiego 8, 10, 18, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
domy, ul. Wrocławska (d. Armii Czerwonej) 2, 4-7, 9, 11, 18, 19 z XVIII wieku, z XIX wieku/XX wieku
zespół willowy Karla Jansona, ul. Bankowa 3, po 1920 roku: willa, ogród, fontanna i schody, ogrodzenie
szkoła, ul. Bohaterów Getta 7, z 1901 roku
dom, ul. Krzywa 1, z XIX wieku/XX wieku
dwa domy, ul. Kuśnierska 1, 2, z XIX wieku/XX wieku
dawna łaźnia miejska, ul. 8 Maja, z XIX wieku/XX wieku
domy, ul. Grota-Roweckiego (d. Marchlewskiego) 1-12
dwa domy, ul. Moniuszki 6, 8, z XIX wieku/XX wieku
willa Gruschwitza, ul. Muzealna 46, z XIX wieku/XX wieku
domy, ul. Odrzańska 3, 11, 13, 14, 15, z XVIII wieku, XIX wieku/XX wieku
dom, ul. Okrężna 2
sąd, obecnie rejonowy, ul. Piłsudskiego 24, z XIX wieku/XX wieku
sześć domów, ul. Szeroka 1, 2, 4, 7, 9, 18, z XIX wieku/XX wieku
16 domów, ul. Muzealna (d. Świerczewskiego) 4, 7, 9, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 16, 20 – muzeum, 22, 24, 26, 28, 30, 32, z końca XIX wieku/XX wieku
pięć domów, ul. Waryńskiego 1, 2, 6, 12, 14
domy, ul. Witosa 19, 22, 23, 28, 30, 32 (d. Dzierżyńskiego), z XIX wieku/XX wieku
10 domów, ul. Wojska Polskiego 2,4,8,10,17,24,27,33,34,37, z XIX wieku/XX wieku
pałac „Agora”, ul. Wrocławska 16 a, z połowy XIX wieku, oranżeria, ul. Wrocławska 42, z 1898 roku
sześć domów, ul. Wyspiańskiego 1, 5, 7, 9, 11, 12, z połowy XIX wieku
hotel, pl. Wyzwolenia 12, z ok. 1900 roku
sklep mięsny (wnętrze), pl. Wyzwolenia 16
dom, ul. Zielonogórska 6, 36
domy, al. Zjednoczenia 1, 3-42, pałacyk, al. Zjednoczenia, z XIX wieku/XX wieku
dom, al. Żwirki Wigury 2, z XIX wieku/XX wieku
browar, ul. Wrocławska 21, z 1916 roku
zespół gazowni, ul. 8 Maja 9, z połowy XIX wieku: dom dyrektora gazowni, dom głównego technologa gazowni, warsztaty, urządzenia chłodnicze i oczyszczające, kotłownia (warsztat), łaźnia, maszynownia, kotłownia c.o.
zespół fabryczny „Stara Huta”, obecnie Zakłady Metalurgiczne „Dozamet”, ul. Piłsudskiego 40: prototypownia i wydział elektryczny, z 1897 roku, z początku XX wieku, laboratorium, z początku XX wieku, trafostacja, z początku XX wieku, wieża ciśnień, z początku XX wieku, stacja prób, z początku XX wieku, mała odlewnia, z 1897 roku, narzędziownia (budynek zaopatrzenia), z początku XX wieku, budynek administracji, z 1897 roku, portiernia, z 1897 roku, willa właściciela, od 1853 roku sąd i prokuratura, ogród willowy z fontanną i murem, z połowy XIX wieku
magazyn solny, pl. Solny 1, z XVIII wieku/XIX wieku
most podnoszony nad kanałem portowym, czynny, al. Wolności, z 1927 roku. Unikatowy w skali Europy, jedyny na obszarze Polski
Piramida wieku mieszkańców Nowej Soli w 2014 roku[35].
Według danych z 1 stycznia 2018 Nowa Sól liczyła 39 098 mieszkańców[35]. Jest trzecim pod tym względem miastem w woj. lubuskim – większymi ośrodkami są Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra.
Obecnie Nowa Sól jest jednym z większych ośrodków przemysłowych na zachodzie Polski. Istnieje tutaj wiele przedsiębiorstw, które działają w branży budowlanej, metalowej, maszynowej, elektrotechnicznej, spożywczej, motoryzacyjnej, elektronicznej[36].
Stopa bezrobocia w Nowej Soli spadła w ciągu 4 lat z 46% do 9,3% (wrzesień 2008).[potrzebny przypis]
W Nowej Soli działa Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, w której powstały fabryki, w tym Gedia Poland produkująca części samochodowe i zatrudniająca prawie 1200 osób[37].
W mieście rozwija się handel, usługi, powstają nowe składy, hurtownie, sklepy, stacje benzynowe. Rozwija się sektor małych i średnich firm. Rozbudowywane są stacje obsługi pojazdów i serwisy. W mieście dominują średnie i małe przedsiębiorstwa budowlane, metalurgiczne i handlowe.[potrzebny przypis] Dynamicznie rozwinęła się produkcja figur ogrodowych, którymi zainteresowani są zwłaszcza nabywcy z Niemiec – w mieście i okolicy funkcjonowało nawet ok. 400 takich wytwórni[36].
Nowa Sól jest węzłem komunikacji drogowej. W mieście krzyżuje się kilka[wymaga doprecyzowania] szlaków, istnieje dworzec kolejowy, a rzeka Odra to śródlądowa droga wodna.
Transport autobusowy
Do 2017 roku w mieście miało siedzibę przedsiębiorstwo PKS Nowa Sól, które do 2013 r. realizowało również komunikację miejską[38]. W latach 2013–2014 przewozy w ramach komunikacji miejskiej realizowało przedsiębiorstwo MZK Żagań[39], a w latach 2015–2018 spółka Warbus[40].
W Nowej Soli krzyżują się szlaki z południa na północ, ze wschodu na zachód. Obwodnica miejska prowadzi ruch kołowy obrzeżami miasta pozwalając na uniknięcie tranzytu w ścisłym centrum miasta. Na wysokości miejscowości Lubieszów znajduje się węzeł drogi ekspresowej S3.
Transport kolejowy
Przez Nową Sól przebiegają dwie linie kolejowe: nr 273 Wrocław Główny – Szczecin (tzw. Nadodrzanka) oraz linia nr 371 Wolsztyn – Żagań (linia zlikwidowana). Po linii 371 został tylko semafor wjazdowy P1/2 od strony Wolsztyna, usytuowany przy budce dróżnika[47].
Na stacji w Nowej Soli zatrzymują się pociągi kategorii:
W 2013 przy ul. Chałubińskiego oddano do użytku sanitarne lądowisko Nowa Sól-Szpital[48].
Transport wodny
Przez Nową Sól przebiega międzynarodowa droga wodna E30.
Szkolnictwo
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej
W Nowej Soli działa 7 szkół podstawowych (w tym jedna integracyjna), 2 szkoły branżowe I stopnia, założone w 1946 Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego „Elektryk” w którego skład wchodzi: Liceum Ogólnokształcące Mundurowe, szkoła branżowa I stopnia oraz technikum[49].
Sport
Od 1946 roku w Nowej Soli funkcjonuje piłkarski Klub Sportowy „Dozamet” Nowa Sól, który gra w IV lidze lubuskiej. Zespół domowe mecze rozgrywa na Miejskim Stadionie Sportowym w Nowej Soli. W 2014 roku do użytku został oddany tor do dyscypliny olimpijskiej BMX Racing. W 2014 i 2015 rozgrywano na nim Mistrzostwa Polski oraz kilka edycji Pucharu Polski. Przy torze znajduje się także mniejszy tor rowerowy – pumptrack. Na obiekcie odbywają się treningi Klubu Sportowego „Spark”. W Nowej Soli znajduje się też klub siatkarski MKST Astra Nowa Sól, który obecnie gra w Tauron 1 liga.
Od 2016 roku na stadionie Liceum Ogólnokształcącego odbywa się Memoriał Tadeusza Cyplika. W czasie trwania memoriału lokalna młodzież konkuruje ze sobą w zawodach sportowych[50].
↑AbrahamA.KajzerAbrahamA., Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7. Brak numerów stron w książce
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 832.
.jpg)
