ابوالعتاهیه

ابواسحاق اسماعیل بن قاسم بن سوید بن کیسان شناخته‌شده به ابوالعَتاهیه (زادهٔ ۱۳۰/۱۵۸ - مرگ ۲۱۱/۲۱۳ هجری قمری) برابر با ۷۴۸-۸۲۶ میلادی) شاعر عرب‌ روزگار عباسیان بود. پیشهٔ اصلی او کوزه‌گری بود و به پارسایی و دانایی در روزگار خود نامور بود. همچنین او را به زندیقی متهم می‌کردند. ابوالعتاهیه از پیروان شعوبیه بود.

ابوالعتاهیه از موالی شمرده می‌شد.

کارنامه

زادگاه او به درستی آشکار نیست. می‌نماید که نیاکانش روزگاری در عین‌التمر می‌زیسته‌اند و تازش عرب‌های مسلمان به بردگی کشیده شده‌اند. ابوالعتاهیه هم‌روزگار با المهدی، هارون‌الرشید و مامون خلیفگان عباسی بود و از سوی آنان نواخته می‌شد. مستمری‌ای که در زمان هارون بدو پرداخت می‌شد برابر با ۵۰ هزار درهم بود.

شعرهای او شامل زهدیات می‌شود و درون‌مایه‌اش بیشتر دربارهٔ مرگ و بدبینی به زندگانی بود. از آنجایی که در این شعرها اشاره‌ای به بهشت و جهنم و جهان پس از مرگ نمی‌نمود به زندیق بودن متهم‌اش کرده بودند. وی از شاعران اثرگذار بر شعر عربی و در مدح و غزل استاد بود. همچنین شعرهایی در گردن‌فرازی به تبار ایرانیش و پرهیز از عربیت دارد. برای نمونه شعر زیر را برای ایرانی‌ای به نام والبه که می‌کوشید برای خود تباری عربی دست و پا کند سروده‌بود:

اوالب انت فی العرب		کمثل الشیص فی الرطب
هلمّ الی الموالی الصید		فی سعة و فی رحب
فانت بنا لعمرالله		اشبه منک بالعرب

که معنایش چنین است:

ای والبه! تو در میان عرب مانند خرمای نارس در میانی رطب هستی، نزد موالی که بزرگوار و اصیلند بیا، تا در آسایش باشی. به خدا سوگند تو به ما شبیه‌تری تا به عرب

وی در زندگی شیوهٔ درویشی پیش‌گرفته و ژنده‌پوش بود. او همچنین شعرهایی در انتقاد از شیوهٔ فرمانروایی عباسیان داشت و دفاع از تنگ‌دستان که سرانجام سبب شد تا هارون وی را به زندان بیفکند. ولی پایداری او و شعرهایی که پس از آن بر دیوار زندان نوشت هارون‌اارشید را متاثر ساخت و فرمان آزادی و نواختن او را داد.

وی در بغداد مرد و همانجا به خاک سپرده‌شد.

کنیه

کنیهٔ او ابولعتاهیه اشاره به واژهٔ تازی عتاهیه دارد که به معنای مردمان نادان یا کم‌خردی است که اگر چنین باشد می‌تواند لقبی باشد که دشمنانش بر وی گذارده‌اند و دلیلش هم رُک‌گویی و یک‌دندگی او بوده‌است. همچنین پاره‌ای آورده‌اند که عتاهیه لقب پسر او محمد بوده و وی را از برای لقب پسرش چنین کنیه‌ای بوده‌است.

درگذشت

او در ۲۳ شهریور ۲۰۵ هجری خورشیدی درگذشت.

منابع

• حسینعلی ممتحن، نهضت شعوبیه، جنبش ملی در برابر خلافت اموی و عباسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، شابک ‎۹۶۴−۴۴۵−۵۶۶−۵
• لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ ابوالعتاهیه
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی