Polska służba geograficzna w wojnie polsko-bolszewickiej
Polska służba geograficzna w wojnie polsko-bolszewickiej – organizacja i działania służby geograficznej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Służba geograficzna zapewniała wojskom mapy i szkice. Ponadto prowadziła aktualizację map wydanych przez armie byłych państw rozbiorowych, głównie niemieckich i austro-węgierskich. Od 8 stycznia 1919 funkcjonowała strukturach Ministerstwa Spraw Wojskowych pod nazwą Instytut Wojskowo-Geograficzny. Komórki kartograficzne znajdowały się ponadto w sztabach niektórych związków operacyjnych. W lutym IWG został usamodzielniony i włączony w skład Sztabu Generalnego[1].
Już w 1918 w odradzającym się Wojsku Polskim funkcjonowały dwie instytucje przyszłej służby geograficznej. Były to: Sekcja Geograficzna Departamentu Technicznego, a w Sztabie Generalnym WP Wydział IV Geograficzny (później Wydział VII Geograficzny). 8 stycznia 1919 obie struktury zostały połączone w Instytut Wojskowo-Geograficzny. Na czele nowo powstałego Instytutu stanął gen. Wojciech Falewicz[2][a].
W końcu 1919 Instytut posiadał następującą strukturę: oddział sztabowy, wydziały geograficzny i topograficzny, zakład reprodukcyjny, magazyn instrumentów i materiałów, Szkołę Topograficzną i Wojskową Szkołę Kreślarzy. W lutym 1920 nastąpiła reorganizacja centralnych władz wojskowych. Instytut Wojskowo-Geograficzny wyszedł z podporządkowania Ministerstwu Spraw Wojskowych i stał się komórką Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Nastąpiła też zmiana na stanowisku szefa Instytutu. Od tej pory kierował nim płk Bolesław Jaźwiński[2][3][b].
Głównym zadaniem służby geograficznej było wyposażanie wojsk w mapy. Realizowano to przez reprodukcje i uaktualnianie map wydanych przez byłe państwa rozbiorowe. W miarę rozwoju służby, rozpoczęto prowadzenie pomiarów geodezyjnych na potrzeby wojsk operacyjnych. Prowadzono też studia geograficzno-operacyjne poszczególnych teatrów działań wojennych[4].
Służba geograficzna funkcjonowała także w innych strukturach organizacyjnych Wojska Polskiego. W sztabie Armii Wielkopolskiej działał, liczący ponad 30 osób, Oddział Kartograficzny, a w sztabie Dowództwa Obrony Lwowa znajdowało się liczne kadrowo Biuro Kartograficzne. Komórki kartograficzne znajdowały się ponadto w sztabach niektórych związków operacyjnych. Szczególnie wyróżniała się komórka umiejscowiona w sztabie Frontu Południowego, a następnie w dowództwie 6 Armii[5].
Żołnierze geografowie na mundurach nosili „łapkę” barwy kurtki, wypustka pąsowa[6].
Uwagi
↑Od kwietnia 1919 czasowo obowiązki szefa pełnił płk Jan Morawski, a od 13 czerwca do 12 stycznia 1920 szefem był płk Henryk Zemanek[2].
↑Od lipca do października 1920 płk Bolesław Jaźwiński przebywał na froncie, a zastępował go płk Jan Morawski[4].
Lech Wyszczelski: Wojsko II Rzeczypospolitej. Armia ułanów, szarej piechoty i serca w plecaku. Od odzyskanej niepodległości do tragicznego września. Warszawa: Wydawnictwo Bellona. Spółka Akcyjna, 2014. ISBN 978-83-11-13061-6.
