Bitwa nad Dołhem

Bitwa nad Dołhem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	4 lipca 1920
Miejsce	nad jeziorem Dołhe[a]
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo 15 Armii
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
August Kork
Siły
11 DP 17 DP VII BPRez. IX BP 15 Armia
brak współrzędnych

Bitwa nad Dołhem – część wielkiej bitwy nad Autą. Walki polskich 11. i 17 Dywizji Piechoty, VII Brygady Rezerwowej i IX Brygady Piechoty z sowiecką 15 Armią w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Położenie wojsk przed bitwą

Wojsko Polskie

Front Północno-Wschodni gen. Stanisława Szeptyckiego w składzie 1. i 4 Armia dysponujący około 70 tys. żołnierzami i 460 działami^[2][3].

Ugrupowanie obronne

1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza dysponowała 34 000 żołnierzy i 186 działami. Ugrupowana była w sposób następujący^[4]:

• na lewym skrzydle, w przesmyku między Dźwiną i jeziorem Jelnia rozwinęła się grupa ppłk. Jerzego Sawa-Sawickiego w składzie 33 pułk piechoty, dywizjon 18 pułku ułanów i 3 baterie artylerii.
• Grupa gen. Lucjana Żeligowskiego w składzie 8. i 10 Dywizja Piechoty broniła się w centrum ugrupowania i osłaniała kierunek Hermanowicze – Wilno.
• prawe skrzydło armii stanowiła Grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego w składzie 7 Brygada Rezerwowa i IX Brygada Piechoty.

Na południe od linii kolejowej Połock – Mołodeczno zajmowała stanowiska 4 Armii gen. Szeptyckiego. Jej północne skrzydło tworzyła Grupa gen. Jana Rządkowskiego w składzie 1 Dywizja Litewsko–Białoruska i 11 Dywizja Piechoty.

Armia Czerwona

Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego liczył około 150–160 tys. żołnierzy i 772 działa^[2][b]

Plan natarcia

Plan Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie^[7][8].

W tym celu:

• 4 Armia Jewgienija Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z 3 Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1 Armii.
• 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce – Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła^[2][9].
• 16 Armia miała sforsować Berezynę z 5 na 6 lipca i nacierać w kierunku Ihumenia^[3].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[10].

Przebieg bitwy

4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[4]. Znajdująca się w centrum sowieckiego ugrupowania 15 Armia Korka uderzyła na centrum i lewe skrzydło polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza oraz na lewe skrzydło 4 Armii gen. Szeptyckiego^[11]. Okopów nad Szoszą, na zachodnim brzegu jezior Szo i Dołhego do Kamionki broniła 11 Dywizja Piechoty gen. Ignacego Ledóchowskiego^[c][12].

Na północ od Kamionki, wzdłuż jezior Dołhego i Świadowo, przez folwark Górki oraz wzdłuż Auty do Spihalszczyzny broniła się Grupa gen. Jędrzejewskiego. Od południa sąsiadem 11 Dywizji Piechoty była 1 Dywizja Litewsko-Białoruska.

Pierwsza linia obrony wzmocniona została zasiekami z drutu kolczastego. Druga linia wyznaczona została wzdłuż Mniuty, jezioro Plissa i Świlicy. W rejonie Królewszczyzna – Hołubicze, znajdowała się 17 Dywizja Piechoty stanowiąca odwód Frontu^[12].

Sowiecka 15 Armia wzmocniona kombinowaną grapą kawalerii, rozpoczęła natarcie o 2.00 ogniowym przygotowaniem. Około 4.00 uderzyła na froncie od jeziora Szo do jeziora Żado. Jej 33 Dywizja Strzelców nacierała na stanowiska polskie położone w przesmyku na północ od Jeziora Dołhego, a 11 DS na dwa bataliony 48 pułku piechoty broniące przesmyku na południe od tego jeziora. Artyleria sowiecka zniszczyła okopy pierwszej linii i przerwała łączność. 48 pp wycofał się za Soszę, ponosząc wysokie straty.

Brygada Kozaków Kubańskich nacierała wzdłuż toru kolejowego i przerwała front pod folwarkiem Górki i wyszła na tyły 38 pułku piechoty. Ten stracił jednak połowę stanu osobowego i wycofał się w kierunku Plissy. Na krótko kontratakiem III/40 puku piechoty, zdołano chwilowo powstrzymać napór przeciwnika. Sytuacja taktyczna zmusiła do odwrotu także 39 pułk piechoty. Postępujące za nim oddziały 4 Dywizji Strzelców zagroziły tyłom VII Brygady Rezerwowej.

Odwrót 38 i 48 pułków piechoty spowodował powstanie piętnastokilometrowej luki w polskim froncie między grapami generałów Jędrzejewskiego i Rządkowskiego^[12].

Około 13.00 Sowieci wznowili natarcie. Broniąca linii Plissa – Zadroże IX Brygada Piechoty została częściowo rozbita, a 39 pułk piechoty stracił większość ciężkiej broni. Również VII Brygada Rezerwowa poniosła wysokie straty, a oddziały sowieckiej 15 Armii przerwały drugą linię polskiej obrony nad Mniutą. W godzinach wieczornych załamała się także obrona 11 DP nad Soszą^[12].

Dopiero o 17.00 przeszła do przeciwnatarcia odwodowa 17 Dywizja Piechoty z zadaniem odzyskania pierwszej linii obrony nad Autą i w przesmykach koło Jeziora Dołhego. Dywizja odrzuciła pod Uściem czołowe oddziały 33 Dywizji Strzelców, a pod Dajlidowem czoło 11 Dywizji Strzelców. Z powodu braku łączności z sąsiadami, oporu przeciwnika i ciemności utrudniających walkę w lesistym terenie, o północy dowódca 17 DP wstrzymał natarcie i wycofał dywizję za Mniutę.

Bilans walk

Walki oddziałów polskich zakończyły się ich klęską. Nie zdołano utrzymać pierwszej linii obrony. Wobec ogromnej przewagi nieprzyjaciela gen. Zygadłowicz zrezygnował z odzyskania pierwszej linii i 5 lipca skupił wysiłki na osłonie rejonu Głębokie – Parafianowo^[13].

Uwagi

1. Położone na Białorusi, na północny wschód od Głębokiego, obecnie rejon głębocki (biał. Глубокский район)^[1]
2. Michaił Tuchaczewski podaje stan walczących Frontu Zachodniego: 160 118 żołnierzy w tym „bagnetów” 80 942 i 10 521 „szabel”^[5]. Całość wojsk polskich przed jego Frontem ocenia na 86 400 „bagnetów” i 8600 „szabel”^[6].
3. 11 Dywizja Piechoty wchodziła w skład grupy gen. Rządkowskiego. Stanowiła zarazem lewe skrzydło 4 Armii.

Przypisy

1. Odziemkowski 2004 ↓, s. 96.
2. Odziemkowski 2004 ↓, s. 20.
3. Waligóra 1928 ↓, s. 249.
4. Odziemkowski 2004 ↓, s. 21.
5. Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 209.
6. Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 208.
7. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 17.
8. Laskowski (red.) 1931 ↓, s. 161.
9. Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 172.
10. Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 47.
11. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 104.
12. Odziemkowski 2004 ↓, s. 97.
13. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 105.

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: Rok 1920. Pochód za Wisłę. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.